Nadczynność przytarczyc – objawy, przyczyny i leczenie

Nadczynność przytarczyc – co to jest?

Nadczynność gruczołów przytarczycznych to choroba endokrynologiczna, która dotyka od 0,4% do 4% populacji. Wywołana jest przez nadmierną produkcję hormonu – parathormonu (PTH). Jest on produkowany i wydzielany przez przytarczyce, czyli gruczoły układu hormonalnego znajdujące się w miąższu tarczycy. Główne działanie parathormonu polega na wchłanianiu zwrotnym wapnia w nerkach i jelicie, uwalnianiu wapnia z kości oraz zmniejszaniu stężenia fosforanów we krwi i zwiększaniu ich wydalania z moczem. Prawidłowe funkcjonowanie przytarczyc zapewnia zatem równowagę gospodarki wapniowo-fosforowej w naszym organizmie. Do czego prowadzi nadczynność przytarczyc? Odpowiedź jest dosyć prosta – do powstania hiperkalcemii w wyniku zwiększenia stężenia wapnia w surowicy krwi oraz hipofosfatemii, czyli spadku poziomu fosforanów we krwi.

Nadczynność przytarczyc – przyczyny

W zależności od mechanizmu patofizjologicznego wywołującego objawy wyróżniamy trzy typy nadczynności gruczołów przytarczycznych: pierwotną, wtórną i trzeciorzędową.

Pierwotna nadczynność przytarczyc spowodowana jest przez pierwotny defekt komórek produkujących parathormon. Najczęściej jej przyczynami są gruczolaki przytarczyc, przerost przytarczyc oraz nowotwory przytarczyc. Wtórna nadczynność pojawia się w przebiegu przewlekłej choroby nerek (PChN) oraz ostrego uszkodzenia nerek. Uszkodzenie nerek powoduje spadek poziomu wapnia we krwi, co prowadzi do wtórnej nadmiernej produkcji hormonu PTH. Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc powstaje u osób mających wtórną nadczynność, która nie jest leczona w prawidłowy sposób, np. u pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek leczonych dializami.

Nadczynność przytarczyc – objawy

Często nadczynność przytarczyc nie daje żadnych objawów i wykrywana jest przypadkowo w trakcie rutynowych badań biochemicznych. Długotrwałe nadmierne wydzielanie hormonu PTH może prowadzić do rozwoju chorób kości i zaburzeń mineralnych. W wyniku zbyt dużego uwalniania wapnia z kości do krwi może pojawić się osteoliza, czyli nadmierne odwapnienie kości prowadzące do osteoporozy oraz zwiększonego ryzyka patologicznych złamań kości. Mogą występować również objawy:

• ogólne – zmęczenie, osłabienie, pogorszenie nastroju, depresja,
• zaburzeń czynności nerek – ostra lub przewlekła niewydolność nerek, kamica dróg żółciowych,
• zwiększonego ryzyka sercowo-naczyniowego w wyniku zwapnienia naczyń krwionośnych i wtórnego rozwoju nadciśnienia tętniczego,
• zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego – brak apetytu lub nadmierne łaknienie, mdłości, bóle brzucha, choroba wrzodowa żołądka, zapalenie trzustki czy kamica dróg żółciowych,
• neurologiczne – bóle głowy, osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia orientacji, pamięci i funkcji poznawczych, senność.

Nadczynność przytarczyc – diagnostyka

W przypadku podejrzenia nadczynności przytarczyc należy pilnie skontaktować się z endokrynologiem. W pierwszej kolejności wykonywane są badania laboratoryjne: stężenia wapnia całkowitego, fosforanów i poziom hormonu PTH we krwi. Kiedy choroba zostanie potwierdzona, dalsze badania polegają na diagnostyce obrazowej przytarczyc w celu wykluczenia potencjalnych gruczolaków czy nowotworów tego narządu. Najpierw wykonuje się USG tarczycy, aby wykluczyć obecność zmian ogniskowych, a następnie można zlecić również scyntygrafię przytarczyc i tarczycy. Dodatkowo należy upewnić się, czy nie występują zmiany w układzie kostno-stawowym oraz pozostałych układach. U pacjentów z podejrzeniem osteoporozy wykonujemy scyntygrafię kości.

Nadczynność przytarczyc – leczenie

Leczenie ma na celu usunięcie przyczyny wysokiego poziomu hormonu PTH oraz zależne jest od typu nadczynności, objawów ogólnych i stopnia zaawansowania choroby. Przy pierwotnej nadczynności przytarczyc zazwyczaj wymagane jest chirurgiczne usunięcie gruczolaka przytarczyc bądź nowotworu w celu zlikwidowania przyczyny zaburzeń. Gruczolaki przytarczyc to niegroźne nowotwory, których usunięcie daje szansę na całkowite wyleczenie. W przypadku chorych z małymi gruczolakami bez ciężkich objawów nadczynności przytarczyc można przyjąć postępowanie zachowawcze w postaci systematycznej kontroli w poradni endokrynologicznej, regularnych badań stężenia wapnia oraz badań densytometrycznych.

Przy nadczynności przytarczyc należy również zadbać o zdrową dietę. Pacjenci pytają się, co jeść przy nadczynności przytarczyc. Chorzy z nadczynnością pierwotną mają niedobór fosforu w organizmie, dlatego powinni spożywać pokarmy bogate w fosfor, takie jak ryby, wątróbka, drób, sery, makarony czy kasze. Chorzy z nadczynnością wtórną mają go w nadmiarze, dlatego powinni ograniczyć spożywanie tych produktów. Suplementacja wapnia jest konieczna w hipokalcemii, zaś w hiperkalcemii musimy zadbać o dietę ubogą w wapń. Dla chorych z obu grup wskazana jest lekkostrawna dieta z ograniczeniem spożycia mleka, ostrych i pikantnych potraw oraz rezygnacja z alkoholu. W prewencji osteoporozy zalecana jest regularna umiarkowana aktywność fizyczna.