Drgawki – przyczyny, rodzaje, leczenie

Drgawki są jednym z najczęstszych objawów chorobowych jakie spotyka się u ludzi. Z badań wynika, że od 5 do 8% ludzi w ciągu życia ma pojedynczy lub przygodny napad drgawek.

Typowy, uogólniony napad drgawek ma dwie fazy: toniczną i kloniczną, często towarzyszy mu oddanie moczu, przygryzienie języka, piana na ustach. Napad taki trwa nie dłużej niż 3 minuty.

Po napadzie, zazwyczaj przez około godzinę następuje stan ograniczonej świadomości. Czynnikami sprzyjającymi występowaniu drgawek są: wrodzona predyspozycja, związana z niskim progiem pobudliwości drgawkowej lub zmiany morfologiczne w mózgu.

O padaczce mówimy wtedy, gdy u danej osoby napady drgawek powtarzają się. Poza pewnymi wyjątkowymi sytuacjami nie rozpoznaje się padaczki i nie rozpoczyna się leczenia u osób po pierwszym napadzie padaczkowym. Ryzyko powtarzania się napadów po pierwszym w życiu napadzie wynosi 40-50%. Oznacza to, że u około połowy takich osób nie wystąpi choroba przewlekła, jaką jest padaczka.

Co to są drgawki?

Drgawki to nagłe, przemijające i nieprawidłowe zjawiska natury ruchowej. Typowy napad toniczno-kloniczny przebiega z utratą przytomności, gwałtownym, tonicznym napięciem mięśni całego ciała, a następnie uogólnionymi, bezwładnymi ruchami kończyn i głowy. Napad taki trwa zazwyczaj około 3 minut. Napad drgawek jest wyrazem przejściowych zaburzeń czynności części lub całości mózgu wskutek nieprawidłowych, nadmiernych wyładowań bioelektrycznych w komórkach nerwowych. Może pojawić się w każdej grupie komórek nerwowych. Jeśli mechanizmy hamujące są niedostatecznie sprawne, pobudzenie szybko przechodzi na inne komórki, prowadząc do gwałtownego zaburzenia pracy całego mózgu. Napad jest wtedy uogólniony i przebiega z reguły z utratą świadomości.

Zdarza się, że gwałtowne pobudzenie powstające w określonej grupie komórek zostaje ograniczone i obejmuje tylko niektóre struktury mózgowia. Mamy wówczas do czynienia z napadami „ogniskowymi”, częściowymi. Jeśli jednak siła tego wyładowania jest duża, bądź też procesy hamowania zbyt słabe, napad częściowy przekształca się wówczas w napad wtórnie uogólniony.

Powstawanie drgawek 

Napad drgawek można wywołać praktycznie u każdego człowieka: zależy to jedynie od siły stosowanego bodźca. Jeśli struktury mózgu są zdrowe i mają w pełni wydolne układy hamowania, siła tego bodźca musi być dużo większa niż w przypadkach z obniżonym progiem pobudliwości. Niski próg pobudliwości drgawkowej nie zawsze jest zjawiskiem patologicznym i nie jest stałą cechą np. niedojrzały mózg małych dzieci znacznie łatwiej reaguje nadmiernymi wyładowaniami bioelektrycznymi na rozmaite bodźce niż mózg człowieka dorosłego.

Dla powstania napadu drgawek konieczne jest równoczesne zadziałanie kilku czynników. Najważniejsze to: obecność zmian powodujących nadmierną pobudliwość kilku lub wielu grup neuronów mózgu, ogólnie podwyższone pogotowie drgawkowe oraz pojawienie się dodatkowego elementu sprzyjającego wyzwoleniu napadu. Grupy zmienionych, nadmiernie pobudliwych komórek nerwowych nazywa się ogniskiem padaczkowym. Często występuje ono w sąsiedztwie takich zmian w mózgu, jak blizna lub guz, niekiedy nawet o bardzo małych rozmiarach. Pojedynczy napad drgawek, a nawet kilka napadów, będących następstwem nagłego niedotlenienia mózgu, zatrucia albo innych nieprawidłowości, nie jest podstawą do rozpoznania padaczki. Z padaczką mamy do czynienia dopiero wtedy, gdy napady powtarzają się często i towarzyszą im zmiany w EEG.

Przyczyny drgawek

• gorączka (u dzieci),
• zakażenia ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych, zapalenie mózgu, ropień mózgu),
• urazy głowy (uraz mechaniczny, porażenie słoneczne, porażenie prądem),
• zaburzenia metaboliczne (hipoglikemia, tężyczka),
• krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego,
• udar mózgu,
• zatrucie (lekami, środkami chemicznymi),
• nowotwory mózgu,
• zespół odstawienia (alkoholu, narkotyków),
• padaczka.

Dwie najczęstsze przyczyny występowania drgawek u osób dorosłych to przerwanie leczenia przeciwpadaczkowego oraz odstawienie alkoholu u osób go nadużywających. Natomiast u małych dzieci główną przyczyną drgawek jest wysoka gorączka.

Diagnostyka napadów drgawkowych

Diagnostyka pierwszego w życiu napadu drgawek obejmuje:

• wywiad,
• badanie neurologiczne,
• badanie krwi,
• EEG,
• ewentualnie tomografię komputerową.

Badania te mają na celu ujawnić przyczynę powstania napadu, od czego uzależniony jest wybór leczenia. Istotne znaczenie ma tu wywiad zebrany od pacjenta i świadków napadu. Dzięki informacjom o zachowaniu chorego można określić charakter napadu, długość jego trwania, stopień zaburzeń świadomości i inne objawy ze strony układu nerwowego, co często pozwala nazwać rodzaj obserwowanego napadu.

Dużą rolę odgrywa również badanie neurologiczne, które może wykazać wiele objawów (niedowłady lub porażenia kończyn, nerwów czaszkowych, zaburzenia równowagi itp.) oraz badanie okulistyczne mogące wykluczyć (lub potwierdzić) obecność tzw. tarczy zastoinowej na dnie oka, która występuje przy wzmożonym ciśnieniu śródczaszkowym, np. w przypadku guza mózgu. Niekiedy (głównie u dzieci) wykonuje się również badania biochemiczne, aby wykluczyć tężyczkę, hipoglikemię i genetycznie uwarunkowane zaburzenia metaboliczne.

W rozpoznaniu padaczki istotne znaczenie ma badanie EEG, przy pomocy którego można wykazać istnienie nieprawidłowej czynności bioelektrycznej mózgu. Badanie to pozwala zróżnicować typ napadów i rodzaj padaczki, pomaga ustalić rokowanie i sposób leczenia. Jednakże, u niektórych chorych na padaczkę, zapisy EEG mogą być prawidłowe. Z drugiej strony sam fakt występowania zmian napadowych w EEG nigdy nie przesądza o rozpoznaniu padaczki. Wynik EEG zawsze musi być interpretowany łącznie z danymi z wywiadu. Czasem w celu ustalenia przyczyny występowania napadów drgawek, oprócz badania EEG, konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej (lub rezonansu magnetycznego).

Drgawki gorączkowe 

Przyczyną drgawek występujących u noworodków może być zmęczenie okołoporodowe, przemijające zaburzenia metaboliczne lub niekiedy predyspozycje rodzinne (np. tzw. łagodne drgawki noworodków). Jeżeli jednak napady drgawek wykraczają poza okres noworodkowy i wczesnoniemowlęcy - wówczas należy brać pod uwagę możliwość zakwalifikowania tych napadów jako padaczkowe.

U małych dzieci, najczęściej u chłopców w wieku od 6 miesiąca życia do 6 roku życia mogą występować tzw. drgawki gorączkowe, które najczęściej ustępują samoistnie. Drgawki gorączkowe pojawiają się w następstwie temperatury ciała powyżej 38oC, często w przebiegu chorób wirusowych. Mają postać uogólnionego napadu toniczno-klonicznego lub tonicznego. Trwają od kilkudziesięciu sekund do kilku minut. Jeżeli drgawki gorączkowe występują wielokrotnie w ciągu tego samego dnia i powtarzają się kilkakrotnie w ciągu roku określa się je mianem drgawek gorączkowych złożonych, które w 10% przypadków zapowiadają rozwój padaczki.

Leczenie drgawek gorączkowych polega na obniżaniu gorączki przez schładzanie ciała (chłodne okłady na głowę, klatkę piersiową i kończyny), podawaniu leków przeciwgorączkowych (paracetamol, ibuprofen, metamizol) oraz stosowaniu doraźnie leków przeciwdrgawkowych. W przypadku skłonności dziecka do drgawek gorączkowych w trakcie infekcji nie wolno dopuszczać do wzrostu temperatury ciała, można ewentualnie profilaktycznie podać lek przeciwdrgawkowy w postaci czopka.

Drgawki a padaczka

Ocenia się, że na padaczkę choruje do 1% ludzi. W Polsce cierpi na nią ok. 400 tysięcy osób. Padaczka rozpoczyna się najczęściej w dzieciństwie lub wczesnej młodości, w ok. 70% przypadków napady pojawiają się przed 18 rokiem życia, a tylko w 10% — w wieku średnim i dojrzałym. Padaczka nie jest chorobą dziedziczną, natomiast cechą, która może być przekazana z pokolenia na pokolenie jest niski próg pobudliwości komórek mózgowych, czyli ich duża skłonność do reagowania wyładowaniem padaczkowym na działanie różnych dodatkowych czynników. Osoby o takiej skłonności można więc uważać za obciążone szczególną predyspozycją do padaczki.

Padaczkę może wywołać:

• uszkodzenie mózgu w okresie życia płodowego lub w czasie nieprawidłowo przebiegającego porodu,
• powikłania zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, urazów głowy, krwiaka lub guza mózgu,
• choroba uwarunkowana genetycznie, np. zespół metaboliczny,
• nadużywanie alkoholu,
• Istnieją również formy padaczki uwarunkowanej genetycznie, np. młodzieńcza padaczka miokloniczna, zespół kruchego X.

Rodzaje napadów padaczkowych

Rozróżnia się wiele typów napadów padaczkowych o bardzo zróżnicowanych objawach. Podczas dużych (grand mal) uogólnionych napadów toniczno – klonicznych chory nagle traci przytomność, upada, następuje gwałtowne, toniczne napięcie mięśni całego ciała, podczas którego często obserwuje się odgięcie głowy do tyłu i wyprężenie kończyn. W tym czasie ustaje oddychanie. Po kilku, kilkunastu sekundach ciałem wstrząsają silne uogólnione drgawki kończyn i głowy. Chory może wtedy przygryźć język, a także bezwiednie oddać mocz. Zazwyczaj przez jakiś czas po napadzie chory jest nieprzytomny, a następnie senny i rozkojarzony.

Napady ogniskowe (ograniczone) objawiają się drgawkami tylko części ciała np. ręki, twarzy, wrażeniami wegetatywnymi lub zmysłowymi (czuciowymi, węchowymi, smakowymi, wzrokowymi), poza tym mogą wystąpić zaburzenia nastroju czy postrzegania. Niekiedy jedynym objawem napadu są krótkotrwałe zaburzenia świadomości, w czasie których na kilka sekund pacjent przerywa wykonywaną czynność, by do niej powrócić.

 Leczenie drgawek 

Leczenie napadu drgawek polega na doraźnym podaniu jednego z leków przeciwdrgawkowych. Dalsze postępowanie jest uzależnione od ustalonej przyczyny. W przypadku, gdy podłożem drgawek jest zmiana organiczna (guz, krwiak) konieczna bywa interwencja chirurgiczna.

Pewne rozpoznanie padaczki jest wskazaniem do przewlekłego leczenia farmakologicznego. Leczenie ma głównie na celu zahamowanie występowania napadów padaczkowych, ponieważ powtarzające się napady mogą stanowić przyczynę dalszego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Celem leczenia jest uzyskanie całkowitego ustąpienia napadów przy równoczesnym braku objawów niepożądanych związanych z przewlekłym przyjmowaniem leków. Wybór leczenia zależy od rodzaju napadów padaczkowych. W pierwszym etapie najczęściej stosuje się najmniejszą dawkę jednego leku, a następnie się ją zwiększa. Jeżeli napady po pewnym okresie nie ustępują zmienia się lek na inny. Czasami stosuje się dwa leki jednocześnie. Leki przyjmowane są przez pacjenta przez kilka lub kilkanaście lat, czasem przez całe życie. U ponad 70% chorych pod wpływem leków napady ustępują.

Wyniki leczenia zależą nie tylko od regularnego przyjmowania leków, ale także od unikania czynników, które prowokują występowanie napadów. Najważniejsze z nich to: nieregularny tryb życia, a w szczególności niedobór snu, spożywanie alkoholu, infekcje. Aktywność umysłowa i umiarkowana fizyczna zmniejsza ryzyko wystąpienia napadów.

Postępowanie w czasie napadu drgawek

Będąc przypadkowym świadkiem napadu drgawek, u osoby nieznanej lub u członka rodziny, należy:

• zachować spokój - większość napadów ustępuje samoistnie w ciągu 2-3 minut.
• należy zabezpieczyć chorego przed upadkiem, skaleczeniem, potłuczeniem głowy i tułowia oraz urazami spowodowanymi uderzeniami kończyn o twarde podłoże.
• ułożyć chorego na boku, w tzw. pozycji bezpiecznej - taka pozycja chroni przed zakrztuszeniem się.
• podczas trwania napadu należy pozostawić chorego w spokoju i w żadnym przypadku nie podawać mu płynów, ani leków doustnych.
• po napadzie zostać przy chorym tak długo, aż jego stan wróci do normy.
• zawiadomić Pogotowie Ratunkowe, jeżeli jesteśmy przygodnymi świadkami zdarzenia lub gdy napad przedłuża się powyżej 7-10 min. Jeżeli wiemy, że chory jest przewlekle leczony, a napad ustąpił, nie ma takiej potrzeby.