Ostry ból brzucha – kiedy może być groźny?

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje bólu brzucha:

Ból kolkowy (spastyczny)
Charakterystyczną cechą bólu spastycznego jest pojawianie się krótkotrwałych, silnych dolegliwości przerywanych okresami względnie bezbólowymi. Spowodowany rozciąganiem lub skurczem mięśniówki narządów wewnętrznych, np. ściany jelit (nadmierne gromadzenie gazów), pęcherzyka żółciowego (kamica żółciowa), moczowodu (kolka nerkowa) bądź macicy (bóle miesiączkowe).

Ból stały
Określany jako kłucie, ściskanie lub pieczenie o stałym nasileniu. Ból stały może być objawem zapalenia toczącego się w jamie brzusznej (m.in. ostrego zapalenia trzustki), owrzodzenia żołądka lub dwunastnicy, powikłań kamicy żółciowej, ropni wewnątrzbrzusznych i wielu innych chorób.

Dolegliwości towarzyszące bólowi brzucha

Bólowi brzucha często towarzyszą inne objawy, takie jak:

• nudności,
• wymioty,
• gorączka,
• zmiana koloru stolca.

Bóle brzucha z towarzyszącymi czarnymi (smolistymi) stolcami wskazują na krwawienie z przewodu pokarmowego i wymagają hospitalizacji.

Kiedy ból brzucha świadczy o tym, że trzeba wezwać pogotowie ratunkowe?

Pęknięcie narządu wewnętrznego
Dominujący objaw to gwałtowne pogorszenie stanu chorego ze względu na rozwijający się wstrząs. Pacjent jest blady, spocony, ma niskie lub nieoznaczalne ciśnienie tętnicze i brzuch boleśnie wzdęty. Zazwyczaj do pęknięcia narządu jamy brzusznej (np. wątroby, śledziony) dochodzi w wyniku przebytego urazu (uderzenie, upadek, wypadek komunikacyjny). U kobiet przyczyną pęknięcia jajowodu może być ciąża pozamaciczna.

Pęknięcie tętniaka aorty brzusznej
To nieprawidłowe rozszerzenie tętnicy spowodowane miażdżycowymi zmianami w jej ścianie. Prąd krwi odwarstwia ścianę aorty, co może doprowadzić do pęknięcia tętniaka. Objawy charakterystyczne: ostry ból brzucha – stały lub przerywany, promieniujący do pleców i pachwin. Stan chorego bardzo szybko się pogarsza, jeżeli pacjent nie zostanie natychmiast przewieziony do szpitala – nie ma szans na przeżycie.

Zawał serca
U wielu pacjentów z zawałem mięśnia sercowego obserwuje się tzw. objawy atypowe, czyli piekący ból w górnej części brzucha, często połączony z nudnościami, wzmożoną potliwością i uczuciem lęku. U pacjentów z chorobą wieńcową lub stwierdzonymi czynnikami ryzyka (palenie papierosów, nadwaga, zaburzenia lipidowe oraz miażdżyca) skarżących się na ból o takim charakterze, przy braku ewidentnych objawów ze strony narządów jamy brzusznej, zawsze należy wykluczyć zawał mięśnia sercowego.

Kiedy ból brzucha świadczy o konieczności wizyty w szpitalu?

Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego
Początkowo ból jest zlokalizowany w środkowej części brzucha, wokół pępka, następnie przemieszcza się do jego prawej, dolnej części. Ból nasila się przy kaszlu i uciskaniu brzucha. Charakterystyczne są brak apetytu, nudności, wymioty i gorączka. W razie podejrzenia zapalenia wyrostka należy jak najszybciej zawieźć chorego do szpitala.

Zapalenie uchyłka jelita grubego
Wskutek stanu zapalnego drobnych uwypukleń jelita grubego pojawiają się bolesne skurcze, biegunka lub zaparcie, gorączka i złe samopoczucie. Powikłaniem zapalenia uchyłka może być jego pęknięcie i zapalenie otrzewnej – stan zagrażający życiu, wymaga zgłoszenia się do szpitala.

Zapalenie trzustki
Objawia się ostrym bólem brzucha promieniującym do pleców – zlokalizowany w jego środkowej i górnej części. Czasem pojawiają się nudności i wymioty, wzdęcie brzucha; często zatrzymanie gazów i stolca, gorączka, dreszcze. Choroba ma dramatyczny oraz ciężki przebieg, może spowodować uszkodzenia trzustki i tkanek okołotrzustkowych. Ponadto u niektórych chorych występują powikłania wielonarządowe. Gdy choroba nawraca i epizody ostrego zapalenia się powtarzają – wówczas niekiedy dochodzi do trwałych uszkodzeń miąższu trzustki. Ostre zapalenie trzustki wywołujące atak wiążę się np. z tłustym posiłkiem i jednoczesnym obfitym spożywaniem alkoholu, przyczyną bywa także kamica pęcherzyka żółciowego. Każdy przypadek ostrego zapalenia trzustki wymaga wizyty w szpitalu.

Niedrożność jelit
Objawem niedrożności jelit jest nasilający się, kurczowy i ostry ból brzucha. Następnie dołączają się: brak apetytu, nudności oraz wymioty. Brzuch staje się wzdęty oraz występuje całkowite zaparcie (nie odchodzą gazy). Przyczynami tego schorzenia mogą być: zrosty pooperacyjne, przepukliny, połknięte ciało obce, skręt jelita, masy kałowe i guz nowotworowy. Zależnie od rodzaju niedrożności stosuje się leczenie zachowawcze lub operacyjne.

Perforacja wrzodu żołądka
Nagłe wystąpienie ostrego bólu w górnej części brzucha – rozprzestrzeniającego się następnie na całą jamę brzuszną – sugeruje perforację wrzodu trawiennego. Ból niekiedy staje się tak silny, że prowadzi do omdlenia. Skutek perforacji to zapalenie otrzewnej, dlatego konieczna jest pilna interwencja chirurgiczna.

Kiedy bóle brzucha wskazują na to, żeby udać się do przychodni lub na izbę przyjęć?

Kamica pęcherzyka żółciowego  
Dla tego schorzenia charakterystyczne są kolkowe, kłujące bóle brzucha zlokalizowane w śródbrzuszu lub w prawym podżebrzu, promieniują do pleców lub prawego barku. Objawami towarzyszącymi mogą być: wzdęcia, odbijania, nudności, wymioty bądź żółtaczka. Bóle często pojawiają się po spożyciu ciężkostrawnych pokarmów.

Kolka nerkowa
Objawy kolki nerkowej to: ostre bóle w okolicy lędźwiowej, bóle brzucha o charakterze skurczowym – promieniują do krocza, towarzyszy im parcie na mocz, a czasem występuje krwiomocz. Często do bólu dołączają się nudności oraz wymioty. Pacjent z kolką nerkową jest niespokojny, blady i spocony. Jeżeli na skutek zastoju moczu powstaje zakażenie, pojawiają się również dreszcze i gorączka. Przyczyną ataku bólowego jest przemieszczanie złogów przez moczowód w kierunku pęcherza moczowego.

W ostrych stanach bólowych konieczne jest podanie silnych leków przeciwbólowych i rozkurczowych. Ulgę może przynieść ciepła kąpiel. W razie nieskuteczności środków doustnych lub czopków, należy dożylnie podać medykamenty z grupy narkotycznych leków przeciwbólowych. Po ustąpieniu ostrego stanu trzeba zastosować leki rozkurczowe oraz preparaty ziołowe o działaniu moczopędnym i odkażającym drogi moczowe. Zaleca się uzupełniać leczenie dużą ilością płynów.

Kiedy ból brzucha można wyleczyć w domu?

Zatrucie pokarmowe
Najczęściej do zatrucia pokarmowego dochodzi po spożyciu pokarmu zainfekowanego bakterią Salmonella. Objawy pojawiają się krótko po jedzeniu. Oprócz bolesnych skurczów mogą wystąpić: wymioty i biegunka, których nie wolno hamować. Konieczne jest zapobieganie odwodnieniu – należy podawać przegotowaną wodę z elektrolitami (gotowe preparaty do rozpuszczania w wodzie, dostępne w aptekach). Jeżeli występuje biegunka bez wymiotów, warto przyjąć kilka tabletek węgla. W razie utrzymywania się objawów powyżej 6 godzin, w razie wysokiej gorączki lub znacznego odwodnienia niezbędna jest interwencja lekarza.

Zapalenie błony śluzowej żołądka
Schorzenie to charakteryzuje się bólami brzucha w jego górnej części, nudnościami i wymiotami. Przyczyną może być infekcja bakteryjna, błąd dietetyczny, nadużycie alkoholu lub leków. Leczenie polega na zachowaniu diety, przyjmowaniu środków rozkurczowych i alkalizujących. Jeśli objawy nie ustępują, konieczna jest pomoc lekarza.

Miesiączka
Okres menstruacji jest najczęstszą przyczyną powstawania skurczowych bólów brzucha zlokalizowanych w podbrzuszu i okolicy krzyżowej – występują tuż przed i na początku miesiączki. Czasem dołączają się do nich symptomy ogólne, takie jak nudności, wymioty, zawroty głowy oraz omdlenia. Za pojawianie się dolegliwości bólowych są odpowiedzialne substancje zwane prostaglandynami, które powodują skurcze macicy.

Niekiedy źródło bolesnego miesiączkowania tkwi w stanach zapalnych, wadach anatomicznych budowy macicy i jajowodów, w endometriozie (nieprawidłowe umiejscowienie błony śluzowej macicy) lub mięśniaku macicy. Leczenie powinno rozpocząć się od leków rozkurczowych, które można łączyć ze słabym środkiem przeciwbólowym, takim jak paracetamol. W przypadku silnych dolegliwości należy sięgnąć po metamizol, ibuprofen bądź zastosować preparaty będące połączeniami leków rozkurczowych i przeciwbólowych.

Leczenie bólu brzucha w domu

W przypadku mało nasilonych bólów brzucha chory może być leczony w warunkach domowych. Zaleca się zrezygnować z jedzenia przez kilka godzin i przyjmować jedynie płyny, najlepiej niegazowaną wodę. W słabo nasilonych bólach brzucha (np. we wzdęciach, bólach miesiączkowych) da się zwalczyć dolegliwości lekami dostępnymi bez recepty. Ciepły termofor przyłożony do brzucha również je złagodzi.

Kiedy ból brzucha należy zgłosić do lekarza?

Ból brzucha zaleca się skonsultować ze specjalistą, kiedy nieprzyjemna dolegliwość utrzymuje się przez co najmniej 2 godziny, nawraca w ciągu 24 godzin lub istnieją wątpliwości co do charakteru przypadłości, a także gdy towarzyszą mu inne objawy, takie jak:

• bladość i osłabienie,
• trudności w oddychaniu,
• bóle w okolicach serca,
• wysoka gorączka,
• ból po urazie brzucha,
• ból w prawej dolnej części brzucha,
• wymioty krwią lub żółcią,
• ból brzucha w ciąży,
• podejrzenie zatrucia (rośliną, lekiem lub substancją chemiczną).