Domowe sposoby na ból brzucha – jakie będą pomocne?

Bóle brzucha są jednymi z najpowszechniejszych objawów zgłaszanych przez pacjentów. Od ostrych, które są sygnałem ostrzegawczym o nagłym stanie zagrożenia zdrowia, po przewlekłe, trwające miesiącami i spowodowane przez czynnościowe zaburzenia układu pokarmowego. Zdecydowana większość tych dolegliwości to stany przejściowe, którym chcemy zaradzić samodzielnie w domu bez opieki lekarza. Ze względu na swoją powszechność ból brzucha próbuje się rozwiązywać domowymi poradami, często przekazywanymi z pokolenia na pokolenie. Kiedy i jak wykorzystywać domowe sposoby na ból brzucha?

1. Kiedy wykorzystać domowe sposoby na ból brzucha/żołądka?
2. Od czego może boleć nas brzuch?
3. Krople żołądkowe i nalewki na ból brzucha
4. Zioła i herbaty na ból żołądka
5. Masaż lub termofor na ból żołądka
6. Leki przy bólu brzucha – przeciwbólowe czy rozkurczowe?
7. Dieta przy bólu brzucha

Pamiętaj, że artykuł nie może zastąpić porady lekarskiej. Wspomniane poniżej domowe sposoby na ból brzucha mają tylko doraźnie wspomóc nas w typowych dolegliwościach, a nie wyleczyć ich przyczynę. Większość z poniższych porad opiera się na ogólnych analizach, przekazach pacjentów oraz stosowanych rutynowo sposobach – nie stanowią one zbadanych standardów i rekomendacji medycznych na bazie EBM (Evidence Based Medicine).

Kiedy wykorzystać domowe sposoby na ból brzucha/żołądka?

Domowe sposoby na ból brzucha możemy stosować zawsze wtedy, gdy naszemu zdrowiu nie zagraża żadne niebezpieczeństwo. Jak to rozpoznać? Warto rozdzielić ból na ostry i przewlekły.

W przypadku ostrego bólu brzucha do niepokojących objawów towarzyszących zaliczymy:

• ból, który nie pozwala nam funkcjonować i nie zmniejsza się pod wpływem leków,
• zatrzymanie gazów i stolca,
• brzuch twardy jak deska,
• nieustępujące wymioty,
• wysoką gorączkę,
• wodniste i krwawe biegunki,
• omdlenia i utraty przytomności.

W takich przypadkach możemy mówić o tzw. „ostrym brzuchu”, czyli stanie który wymaga pilnej interwencji chirurgicznej. Wywołują go najczęściej: zapalenie wyrostka robaczkowego, ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego, perforacja przewodu pokarmowego, niedrożność jelit, ciąża pozamaciczna czy pęknięcie torbieli jajnika. W przypadku zapalenia trzustki możemy mieć też do czynienia z „ostrym brzuchem internistycznym”. W tych schorzeniach nie należy leczyć się samodzielnie w domu, tylko jak najszybciej zgłosić się na szpitalny oddział ratunkowy!

Przewlekły ból brzucha bywa często bagatelizowany, ponieważ nie powoduje on nagłego pogorszenia stanu zdrowia, a stopniowe zaostrzanie się objawów. Klasyfikujemy go jako ból przewlekły, jeśli na przestrzeni ostatnich 6 miesięcy dokuczał nam przez co najmniej 3 miesiące.

W związku z tym, zanim będziemy próbowali zaleczyć go domowymi sposobami, upewnijmy się, że nie towarzyszy mu żaden z poniższych objawów alarmowych (red flags):

• ból budzący ze snu,
• zaburzenia lub ból przy połykaniu,
• krew w stolcu,
• niewyjaśnione gorączki i stany podgorączkowe,
• bóle stawów,
• choroby zapalne jelit w rodzinie,
• szybka utrata masy ciała,
• nawracająca anemia (niedokrwistość),
• brak apetytu i znaczne pogorszenie wydolności.

Najczęściej taki przewlekły ból brzucha z objawami alarmowymi jest spowodowany przez zapalenie błony śluzowej żołądka, przewlekłe zapalenie trzustki, zapalenia jelit, tętniaka aorty brzusznej, nowotwory jamy brzusznej. W przypadku takiego bólu należy udać się do swojego lekarza pierwszego kontaktu, żeby wykonać pakiet kontrolnych badań i uzyskać skierowanie do poradni specjalistycznej.

Od czego może boleć nas brzuch?

Przyczyn bólu brzucha są setki, jednak opiszemy tutaj tylko najczęstsze z nich, które mogą stanowić pewien drogowskaz w odpowiedzi na pytanie, dlaczego boli nas brzuch:

1. Grypa żołądkowa – to potoczna nazwa na ostrą biegunkę wirusową, która charakteryzuje się półpłynnymi lub wodnistymi stolcami (najczęściej częstszymi niż 3 razy na dobę). Przyczyną tego schorzenia jest zakażenie się rotawirusami, adenowirusami lub norowirusami na drodze fekalno-oralnej. Oprócz bólu brzucha i biegunki grypa żołądka objawia się wymiotami oraz gorączką.
2. Zatrucie pokarmowe – jest spowodowane spożyciem pokarmu skażonego bakteriami lub ich toksynami. Zależnie od rodzaju toksyn i bakterii objawy występują w ciągu kilku godzin (spożycie lodów skażonych toksyną gronkowca złocistego) do kilku dni (zakażenie bakteriami Campylobacter spp. z surowego mięsa drobiowego). Do typowych objawów zaliczymy osłabienie, kurczowy ból brzucha, wymioty, biegunkę oraz złe samopoczucie.
3. Niestrawność (dyspepsja) – to uciążliwy ból w nadbrzuszu połączony często z poposiłkowym uczuciem sytości albo szybkim najadaniem się. Dodatkowo może wiązać się z nudnościami i wymiotami. Może występować samoistnie lub jako objaw innych schorzeń, np. infekcja H. Pylori, choroba wrzodowa żołądka.
4. Zgaga – uczucie pieczenia i palenia w klatce piersiowej, w przełyku, za mostkiem, niekiedy nawet w okolicach gardła. Czasem występuje pojedynczo po spożyciu alkoholu, kawy czy czekolady. Często bywa objawem choroby refluksowej przełyku. Leczenie opiera się głównie na zmianie stylu życiu i m.in. lekach zmniejszających wydzielanie soku żołądkowego.
5. Zaparcia – stan zbyt małej częstotliwości wypróżnień (mniej niż 2 na tydzień) lub wydalania twardego stolca z wysiłkiem. U aż 90% pacjentów zaparcia są idiopatyczne i nie mają określonej przyczyny chorobowej. Najczęściej są związane ze zbyt wolnym pasażem jelitowym lub zaburzeniami defekacji (np. brak rozkurczu dna miednicy podczas defekacji).
6. Menstruacja – pierwszy etap cyklu miesiączkowego, który wiąże się ze złuszczaniem błony śluzowej macicy i krwawieniami z pochwy. Najczęściej łączy się z bólem podbrzusza, pleców oraz ud. Często współwystępuje zespół napięcia przedmiesiączkowego, który objawia się drażliwością, wahaniami nastrojów oraz zwiększoną wrażliwością piersi.

Krople żołądkowe i nalewki na ból brzucha

Krople żołądkowe to jeden z najpowszechniej stosowanych preparatów bez recepty. Sukces jego działania zawdzięczamy przede wszystkim właściwościom ziół, szczególnie wyciągom z:

• korzenia kozłka lekarskiego – ma działanie rozkurczowe, wiatropędne oraz stymuluje produkcję soków żołądkowych,
• mięty pieprzowej – ułatwia trawienie poprzez działanie żółciopędne oraz ogranicza objawy niestrawności,
• ziela dziurawca – działa rozkurczowo na mięśniówkę przewodu pokarmowego oraz naczynia krwionośne.

Dodatkowo będąca w składzie nalewka gorzka (która zawiera zioła z dużą ilością związków goryczowych) stymuluje wydzielanie kwasu solnego i pepsyny w żołądku, co pobudza trawienie. Ponadto ze względu na obecność receptorów goryczy – nie tylko w jamie ustnej, ale też w układzie pokarmowym – powoduje zmniejszenie łaknienia (może pomóc w utrzymaniu diety).

Nalewki na ból brzucha są jednymi z najstarszych leków, które zna świat. Stężony etanol pozwala wyciągać ze składników nalewki to, co najlepsze, a także skutecznie konserwuje „naturalny lek”. Najlepszym wyborem będą: nalewka z aronii (łagodzi nudności, wzdęcia, przewlekły ból brzucha oraz zaparcia) i nalewka z orzecha włoskiego (wspomaga leczenie zaparć i biegunek oraz infekcji pokarmowych).

Krople i nalewki są absolutnie niewskazane dla osób z chorobą wrzodową żołądka oraz dwunastnicy i nadkwasotą. Nie powinny być stosowane również przez osoby z niewydolnością wątroby, a także – co najważniejsze – przez osoby uzależnione od alkoholu, gdyż mogą doprowadzić do powrotu do nałogu.

Zioła i herbaty na ból żołądka

Korzystanie z ziół to jeden z najstarszych sposobów leczenia chorób. Ich działanie zawdzięczamy licznym olejkom eterycznym, flawonoidom, garbnikom oraz mikro- i makroelementom.

Najbardziej znanym ziołem jest oczywiście mięta. Można z niej robić napary lub ekstrakty, które złagodzą dolegliwości pokarmowe. Napar z liści mięty przyspiesza perystaltykę jelit i działa wiatropędnie, dlatego wskazany jest na wzdęcia i niestrawność. Niestety, w przypadku refluksowej zgagi lub kurczowego bólu brzucha mięta może zaostrzać objawy.

Innym często stosowanym ziołem jest rumianek. Napar wykonuje się z całych koszyczków kwiatowych. Działa przeciwzapalnie oraz uspokajająco. Rumianek jest wskazany w skurczach żołądka i jelit, wzdęciach oraz niestrawności.

Wyjątkowym ziołem jest oczywiście dziurawiec. Napar z naziemnych części rośliny działa mocno rozkurczowo zarówno na układ pokarmowy, jak i naczyniowy. Zalecany jest przy zapaleniach jelit czy nerwicy żołądka. Dodatkowo dziurawiec ma udowodnione lekkie działanie przeciwdepresyjne, gdyż działa podobnie do standardowych leków przeciwdepresyjnych SSRI (inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny). Dlatego też nie można łączyć dziurawca z lekami na depresję.

W postępowaniu z bólem brzucha można stosować też zioła, które standardowo uznawane są za przyprawy. W tym przypadku mowa o kminku. W naparach wykorzystuje się jego owoce, które zawierają liczne garbniki, kumarynę oraz olejki eteryczne. Kminek działa żółciotwórczo, przyspiesza perystaltykę jelit oraz zwiększa tempo przemiany materii.

Nie można pominąć też siemienia lnianego, czyli nasion lnu zwyczajnego. Zawiera ono liczne witaminy z grupy B, A, C, D, E oraz K, a także liczne mikroelementy (m.in. mangan, selen). Siemię zawiera również dużo błonnika pokarmowego, dzięki czemu zapobiega zaparciom. Zalane wrzątkiem siemię zmienia postać w kleistą maź, która może zadziałać jak opatrunek na podrażniony żołądek.

Do innych produktów ziołowych, które warto spożyć przy bólu brzucha, należą:

• napój z imbiru,
• napar z nasion kopru włoskiego,
• nasiona kminu rzymskiego,
• sok z aloesu,
• herbata z melisy,
• korzeń lukrecji,
• krwawnik pospolity,
• nagietek,
• anyż.

Masaż lub termofor na ból żołądka

Masaż brzucha może pomóc rozluźnić spięte pętle jelitowe, szczególnie przez pobudzanie nerwu błędnego (który stymuluje układ przywspółczulny). Wykonywanie okrężnych ruchów od prawego dołu biodrowego, przez środek brzucha, aż po lewy dół biodrowy może wspomóc również perystaltykę jelita i przynieść nam ulgę w bolesnych zaparciach. Masaż brzucha jest również korzystny w zespole jelita drażliwego.

Mimo pozornie nieinwazyjnego charakteru użycia termoforu ma on swoje przeciwwskazania. Termoterapia jest wykluczona w przypadku:

• wrzodów żołądka,
• ostrych stanów zapalnych trzustki,
• ostrego brzucha,
• nadczynności tarczycy,
• hemofilii.

Leki przy bólu brzucha – przeciwbólowe czy rozkurczowe?

Oprócz metod naturalnych i niefarmakologicznych czasem warto wspomóc się również aptecznymi lekami bez recepty, szczególnie gdy preparaty ziołowe nie pomagają.

Najszersze zastosowanie będą tutaj miały leki rozkurczowe (np. drotaweryna, mebeweryna, hioscyna), które pomogą nie tylko w kurczowym bólu brzucha, ale również w bólu menstruacyjnym.

Bardzo często ból brzucha powiązany jest z dużymi wzdęciami, które dodatkowo naprężają już napięte mięśnie przewodu pokarmowego. W tym przypadku pomogą leki przeciwwzdęciowe (np. symetykon czy węgiel aktywowany).

Jeśli męczy nas uczucie palenia w postaci zgagi, warto sięgnąć po preparaty zobojętniające (alginian sodu, węglan wapnia, węglan magnezu, węglan dihydroksyglinowo-sodowy) lub stosowany przez lata eter poliwinylobutylowy (znany jako „balsam Szostakowskiego”), który działa jak opatrunek na śluzówkę żołądka. Jeśli chcemy krótkotrwale zadziałać na źródło zgagi, możemy przyjąć preparaty zmniejszające wydzielanie kwasu żołądkowego (leki IPP np. pantoprazol lub omeprazol).

Jeśli bólowi brzucha towarzyszy biegunka, warto sięgnąć po leki przeciwbiegunkowe (np. z loperamidem). W przypadku męczących zaparć możemy zastosować leki osmotyczne (np. makrogole), leki pobudzające (np. antranoidy) lub preparaty z błonnikiem, który uwadnia kał i pomaga w wypróżnianiu.

W zaburzeniach mikrobioty jelitowej (np. po stosowaniu antybiotyków) sięgnijmy po probiotyki, najlepiej te o potwierdzonym działaniu, czyli ze szczepami Saccharomyces boulardii oraz Lactobacillus rhamnosus GG.

Dieta przy bólu brzucha

Jeśli chodzi o dietę, to ważne jest nie tylko to, co jemy, ale również jak jemy oraz jakie mamy nawyki żywieniowe.

Podstawową zasadą, jeśli chodzi o bóle brzucha, jest odpowiednie nawadnianie, które usprawnia perystaltykę oraz daje paliwo do produkcji soków trawiennych (produkujemy ich aż 10 litrów!).

Przy bólach brzucha unikajmy substancji odwadniających, czyli kofeiny i teiny (zawartych w kawie i herbacie) oraz etanolu (który wpływa moczopędnie poprzez hamowanie wazopresyny). Nie spożywajmy tez napojów gazowanych, gdyż wzmagają one wzdęcia.

Posiłki powinniśmy spożywać w spokojnych warunkach, na siedząco (najlepiej przy stole) i bez pośpiechu. Stres lub wysiłek fizyczny zaraz po zjedzeniu mogą utrudnić trawienie i wywołać kurczowy ból brzucha. Pamiętajmy też o tym, żeby się nie przejadać – regularne przeciążanie żołądka prowadzi do nadmiernego wydzielania soków trawiennych oraz do dużych wahań poziomu cukru we krwi.

Jeśli chodzi o to, jakie pokarmy spożywamy, to najlepszym wyznacznikiem zdrowego żywienia jest dieta śródziemnomorska. Jedzmy lekkostrawne i zróżnicowane posiłki, unikajmy potraw smażonych na głębokim oleju, zbyt ostrych i kwaśnych dań. Wystrzegajmy się produktów wysokoprzetworzonych – chipsów, gotowych produktów piekarniczych i cukierniczych, zupek chińskich, gotowych dań z proszku, fast foodów.

Ważna jest duża ilość owoców (w okresie bólu brzucha ograniczmy jednak ilość suszonych owoców, gruszek, śliwek, czereśni, cytrusów) oraz warzyw (tutaj warto zmniejszyć ilość warzyw ciężkostrawnych i wzdymających – kapusty, roślin strączkowych, rzepy, cebuli). 

Istotne jest włączanie do swojej diety ryb i różnorodnych mięs. Dbajmy o to, żeby nie przesadzać z węglowodanami, gdyż to właśnie cukry prowadzą do fermentacji jelitowej, która może wywoływać silne wzdęcia i bóle brzucha.