Standardowe mleko modyfikowane. Co znajduje się w mleku dla niemowląt?

Średnią zawartość najważniejszych składników odżywczych w mleku ludzkim i krowim przedstawia poniższa tabela. Są to wartości orientacyjne, ulegają one pewnym wahaniom w zależności od czasu trwania laktacji, diety matki i innych czynników. 

Jak widać, mleko ludzkie zawiera mniej białka, ale znacznie więcej laktozy i oligosacharydów niż mleko krowie. Białko mleka ludzkiego i krowiego różni się również składem poszczególnych frakcji, tzw. kazeiny i białek serwatkowych. Zawartość tłuszczu jest podobna u obu gatunków, jednak skład tych tłuszczów jest inny, a ilość i proporcje odpowiednich kwasów tłuszczowych są bardzo ważne dla rozwoju młodego organizmu. Dlatego nie można karmić niemowląt zwykłym krowim mlekiem. W wytwórniach odżywek najpierw „rozkłada się” krowie mleko na czynniki pierwsze, a następnie z nich i z innych elementów tworzy pokarm, który może być podawany małemu człowiekowi.

Białko w mleku dla niemowląt

Białko jest podstawowym składnikiem budulcowym każdego organizmu. Cząsteczki białek składają się z wielu aminokwasów. Niektóre z nich ludzki organizm może wytwarzać, a innych nie (tzw. aminokwasy egzogenne), dlatego trzeba dostarczać je w pożywieniu.

Inna jest także proporcja kazeiny do białek serwatkowych niż w mleku krowim. Kazeina to białko, które pod wpływem enzymów i kwasów tworzy tzw. skrzep kazeinowy, czyli coś w rodzaju twarogu. W płynie, który oddziela się od twarogu, czyli serwatce, są rozpuszczalne białka serwatkowe. Kazeiny w ludzkim mleku jest mniej niż w krowim, a białek serwatkowych – więcej. Dlatego z mleka krowiego oddziela się białka serwatkowe i dodaje ich do mieszanki stosunkowo więcej, jednak tak, aby po rozpuszczeniu mleka całkowita zawartość białka wynosiła 1-1,2%.

Tłuszcz w mleku modyfikowanym

Mimo że w mleku ludzkim i krowim jest podobna zawartość tłuszczu, to ich składy znacznie się różnią. Z tego powodu do odżywek dla dzieci nie dodaje się tłuszczu mlecznego lub stanowi on jedynie niewielką część ogólnej zawartości tłuszczów. Specyficzną cechą ludzkiego mleka jest wysoka zawartość długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grup omega-3 i omega-6. Są one niezbędne dla rozwoju mózgu, który u ludzkich noworodków jest stosunkowo duży i wciąż rośnie. Ale czym właściwie są kwasy omega? Tłuszcze pod względem chemicznym to estry, składające się z cząsteczki glicerolu, do której przyłączone są po trzy cząsteczki kwasów organicznych, czyli kwasów tłuszczowych. Dlatego nazywamy je trójglicerydami lub triglicerydami. Istnieją także inne związki o charakterze tłuszczów (lipidów), jednak w pożywieniu to właśnie trójglicerydy odgrywają najważniejszą rolę. Zawarte w nich kwasy tłuszczowe stanowią o właściwościach tłuszczy.

Ich cząsteczki mogą być krótkie – składające się z 4-6 atomów węgla, średnie – 6-12 atomów węgla i długie – zawierające do 24 atomów węgla. Wiązania pomiędzy atomami węgla mogą być pojedyncze, wtedy mówimy o nasyconych kwasach tłuszczowych. Kiedy występują wiązania podwójne, wtedy mówimy o tzw. nienasyconych kwasach tłuszczowych. Kiedy takie wiązanie jest tylko jedno, nazywamy taki kwas jednonienasyconym, a kiedy więcej – wielonienasyconym. „Omega” to ostatnia litera alfabetu greckiego, w chemii oznacza koniec cząsteczki. Kwasy „omega-3” to takie, które mają wiązanie podwójne przy trzecim atomie węgla, licząc od końca cząsteczki, a kwasy „omega-6” mają takie wiązanie przy szóstym atomie węgla od końca. Dzięki temu łańcuchy węglowe tych cząsteczek przybierają odpowiednie kształty, przez co nadają się do syntezy wielu cząsteczek, np. hormonów. Nienasycone kwasy tłuszczowe mają też bardziej płynną konsystencję niż nasycone, dlatego odpowiedni ich udział jest ważny dla właściwej struktury i płynności błon komórkowych, które składają się głównie z lipidów – substancji tłuszczowych. Jest to ważne zwłaszcza w układzie nerwowym, ponieważ przewodzenie impulsów nerwowych odbywa się właśnie poprzez błony komórkowe.

Aby jak najwierniej odwzorować skład kwasów tłuszczowych z mleka ludzkiego, stosuje się kompozycję olejów roślinnych: palmowy i kokosowy stanowią źródło nasyconych kwasów tłuszczowych; oleje rzepakowy i słonecznikowy dostarczają nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym omega-3 i omega-6. Aby zapewnić odpowiedni skład kwasów „omega”, dodaje się także olej rybi i olej z glonów Mortierella alpina, bardzo bogate źródła niezbędnego kwasu dokozaheksaenowego (DHA). Aby zaś tłuszcze te lepiej mieszały się z innymi składnikami i z wodą, czyli tworzyły emulsję, dodaje się jako emulgator lecytynę sojową lub słonecznikową. Lecytyna jest także ważnym składnikiem błon komórkowych, istotnym dla rozwoju mózgu.

Laktoza (cukier mleczny) i węglowodany

Głównym węglowodanem występującym w mleku wszystkich ssaków jest laktoza (nazwana tak od łacińskiego słowa lac, lactus oznaczającego mleko). Jest to dwucukier, którego cząsteczka składa się z cząsteczki glukozy i galaktozy (od greckiego gala, czyli mleko). Laktoza ma bardzo słabo słodki smak, około ośmio-dziesięciokrotnie słabszy niż sacharoza. Niemowlęta i małe dzieci wytwarzają enzym laktazę, który rozkłada laktozę, aby glukoza i galaktoza mogły zostać wchłonięte w jelicie cienkim. W późniejszym wieku u wielu osób zanika aktywność tego enzymu, stąd objawy nietolerancji laktozy po spożyciu mleka. Ludzkie mleko zawiera bardzo dużo laktozy w porównaniu do mleka krów i innych ssaków – około 7%, czasem więcej. Tak duża ilość cukru jest potrzebna, aby zaspokoić potrzeby energetyczne dużego i wciąż rosnącego dziecięcego mózgu. Do mleka modyfikowanego trzeba więc dodać dodatkową porcję czystej laktozy, aby w gotowym płynie było jej co najmniej 7%.

Czasem zdarza się, że niektóre dzieci mają ponadprzeciętny apetyt i nie najadają się mlekiem modyfikowanym. Dla nich przygotowano mleko oznaczone numerem odpowiadającym grupie wiekowej (2, 3 itd.) i symbolem R. Oznacza on dodatek węglowodanów w postaci skrobi ryżowej, która sprawia, że mleko takie jest gęstsze i bardziej sycące, niż wariant standardowy. Takie mleko można podawać dzieciom po ukończeniu szóstego miesiąca życia, dlatego mleko „R” dostępne jest tylko od numeru 2 wzwyż. Do podawania takiego pokarmu należy dobrać odpowiedni smoczek przeznaczony do gęstych płynów lub do podawania kaszki.

Oligosacharydy – istotny składnik mleka modyfikowanego

To bardzo ważny składnik mleka. Oligos po grecku oznacza „kilka”, więc oligosacharydy to cząsteczki składające się z kilku do kilkudziesięciu cząsteczek cukrów. Te z mleka zawierają przede wszystkim galaktozę (nazywamy je wtedy galaktooligosacharydami), ale i inne cząsteczki.

Inne składniki odżywcze w mleku modyfikowanym

Oprócz tych podstawowych składników pokarmowych mleko modyfikowane jest również wzbogacane w inne ważne związki.

Cholina to niewielka cząsteczka zawierająca tzw. czwartorzędową grupę aminową. Jest niezbędna do syntezy niektórych neuroprzekaźników oraz jako budulec błon komórkowych.

L-karnityna – jest ważna dla produkcji energii dla organizmu z kwasów tłuszczowych, a także dla syntezy neuroprzekaźników.

Inozytol – alkohol wielowodorotlenowy, jest elementem cząsteczek, które pełnią bardzo ważne role w przekazywaniu sygnałów chemicznych wewnątrz komórek. Jest więc niezbędny dla regulacji wielu procesów metabolicznych. Tauryna – jest aminokwasem, choć nie buduje białek. Pełni jednak szereg ważnych funkcji: od regulacji wydzielania żółci, do wpływu na funkcjonowanie mięśni i układu nerwowego.

Wszystkie mleka modyfikowane zawierają także zestaw witamin, soli mineralnych i mikroelementów w ilościach odpowiednich dla niemowląt i dzieci w różnym wieku. Ich zawartość jest nieco inna w mleku początkowym niż w mleku następnym, ponieważ zmieniają się potrzeby wciąż rozwijającego się organizmu.