Witamina B12 – czy tylko dieta wegańska  może wpłynąć na jej niedobór? Jak przyjmować kobalaminę, żeby zwiększyć jej przyswajalność?
Maria Kasprzak

Witamina B12 – czy tylko dieta wegańska może wpłynąć na jej niedobór? Jak przyjmować kobalaminę, żeby zwiększyć jej przyswajalność?

W połowie XIX wieku, angielski lekarz Thomas Addison opisał szczególny rodzaj choroby. Była to niedokrwistość (anemia), która jednak nie poddawała się zwyczajnemu leczeniu, a chorzy umierali w ciągu około 2 lat od wystąpienia pierwszych objawów. Oprócz bladości, zmęczenia i innych typowych objawów, chorzy cierpieli także na objawy ze strony układu nerwowego, np. mrowienie w kończynach, nerwobóle, zaburzenia czucia, zaburzenia psychiczne itp.

Historia odkrycia kobalaminy

W latach dwudziestych XX wieku stopniowo odkryto, że ten rodzaj anemii, nazwanej złośliwą – można leczyć, podając chorym duże ilości surowej wątroby. Jeszcze lepiej działało podawanie wyciągu z wątroby w zastrzykach, na początku musiała być to jednak metoda bolesna i niebezpieczna, ze względu na ryzyko przeniesienia patogenów zwierzęcych, mogących występować w mięsie. W 1934 roku przyznano George’owi Whipple, George’owi Minotowi i Williamowi Murphy’emu nagrodę Nobla z medycyny, za odkrycie sposobu leczenia anemii złośliwej za pomocą wyciągu z wątroby.

Następnie badania, prowadzone m.in. przez Williama Castle’a (ucznia Minota) zasugerowały, że do właściwego wchłaniania z pożywienia czynnika leczącego anemię złośliwą, potrzebne jest prawidłowe funkcjonowanie żołądka. Czynnik występujący w żołądku nazwano „wewnętrznym” (IF, ang. Intrinsic Factor), a ten z pożywienia – zewnętrznym. Kiedy wyodrębniono czynnik zewnętrzny w stanie czystym, okazało się, że to czerwony, krystalizujący związek kompleksowy, zawierający w centrum cząsteczki jon kobaltu. Nazwano później go kobalaminą lub witaminą B12

Jak widać, kobalt – jeden z niezbędnych mikroelementów – jest użyteczny dla organizmu ludzkiego tylko wtedy, kiedy wbudowany jest w cząsteczkę kobalaminy. Podawanie kobaltu w innej formie byłoby zupełnie bezużyteczne, bo ludzkie komórki nie potrafią włączyć go do witaminy. Można powiedzieć, że B12 jest zespoleniem witaminy i mikroelementu w jednym związku, co jest zupełnie wyjątkową sytuacją. 

Witamina B12 jest koenzymem, który umożliwia działanie wielu kluczowych enzymów, regulujących metabolizm m.in. aminokwasów (w tym homocysteiny) i kwasów nukleinowych. Umożliwia namnażanie komórek krwi i właściwe funkcjonowanie układu nerwowego.

Witamina, której nie ma w warzywach

Co ciekawe, witamina B12 występuje przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego. Najbogatszym jej źródłem jest wątroba (szczególnie wołowa), ale także jaja, mięso, ryby i mleko. Osoby na diecie wegańskiej powinny zażywać suplementy zawierające tę witaminę. W roślinach jej nie ma, choć w niektórych produktach typu superfoods – glonach (np. w spirulinie) – można znaleźć podobne związki, niemające dla organizmu ludzkiego aktywności witaminy. Istnieją badania sugerujące, że niektóre glony morskie (np. nori) lub słodkowodne (chlorella, czyli kolejny produkt z kategorii superżywności) mogą zawierać pewne ilości witaminy B12, którą przyswoiły wcześniej z bytujących w tych samych zbiornikach bakterii. Ilości te są jednak bardzo różne i zależą od sposobu hodowli i gatunku glonów. Poleganie na nich jako na jedynych źródłach witaminy B12 jest ryzykowne, choć mogą stanowić pożyteczny dodatek do diety – nie tylko wegańskiej.

Kobalamina nie jest jednak wytwarzana przez organizmy roślinne ani zwierzęce, tylko przez bakterie, także te bytujące w jelitach. Inaczej zwierzęta roślinożerne nie mogłyby jej pozyskiwać i być z kolei źródłem tej witaminy dla mięsożerców. Dlaczego więc, inaczej niż w przypadku witaminy K lub biotyny, nie czerpiemy korzyści z tego, że nasza flora jelitowa wytwarza witaminę B12? Szczególnie, że zwierzęta roślinożerne to potrafią? Tajemnica tkwi właśnie w skomplikowanym sposobie wchłaniania tego związku z przewodu pokarmowego człowieka.

Powiązane produkty

Skomplikowane przyswajanie

Pod wpływem kwasu żołądkowego, kobalamina jest uwalniana z pożywienia. Jest jej zwykle bardzo mało, np. ułamki mikrogramów w porcji mięsa. Ta niewielka ilość łączy się następnie z białkowym czynnikiem wewnętrznym, produkowanym przez komórki okładzinowe żołądka. Dzięki połączeniu z czynnikiem wewnętrznym, kobalamina, pomimo niewielkiego stężenia jest wydajnie wchłaniana w jelicie cienkim. Jako że flora bakteryjna występuje dalej, w jelicie grubym, nasze organizmy nie mogą przyswajać wytworzonej przez nią witaminy. 

Często niedobory witaminy B12 mają za przyczynę wadliwe funkcjonowanie żołądka (niedobór kwasu żołądkowego), lub choroby autoimmunologiczne, kiedy organizm wytwarza przeciwciała przeciwko własnym komórkom okładzinowym lub czynnikowi wewnętrznemu. Długotrwałe przyjmowanie niektórych leków, np. tych zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego lub metforminy, może także prowadzić do niedoboru witaminy B12. Warto wspomnieć, że wątroba zawiera spore zapasy witaminy B12, dlatego jej niedobory przez długi czas mogą nie dawać objawów. Choroba ujawnia się dopiero wtedy, kiedy ciało zużyje już swoje rezerwy z wątroby.

Leczenie niedoborów kobalaminy – najlepiej ominąć żołądek

Najskuteczniejszą metodą leczenia niedoboru witanimy B12 jest podawane kobalaminy w zastrzykach – omija się wtedy źle funkcjonującą drogę wchłaniania pokarmowego. W lżejszych przypadkach i w profilaktyce, często wystarczy podawanie większych dawek (od jednego, do kilku miligramów dziennie, co niemal tysiąc razy przewyższa dzienne zapotrzebowanie dla zdrowych ludzi) witaminy B12 doustnie – jeśli jej stężenie jest duże, jakaś część zostanie wchłonięta i pozwoli to na uniknięcie poważnych niedoborów. Istnieją także nowatorskie, alternatywne sposoby podawania witaminy B12 osobom cierpiącym na niedobory: aerozole donosowe, lub tabletki do rozpuszczania pod językiem.

Odtrutka na cyjanki

Witamina B12 może występować w kilku chemicznych odmianach, które różnią się rodzajem jednego z podstawników, przyłączonych do atomu kobaltu. Wyróżniamy metylokobalaminę, która zawiera grupę metylową, hydroksokobalaminę – z grupą wodorotlenową i cyjanokobalaminę – z grupą cyjankową. Dzięki temu, że połączenie z grupą cyjankową jest trwałe, jedna z form witaminy B12 – hydroksokobalamina, bywa stosowana w leczeniu zatrucia cyjankami. Jony cyjankowe łączą się wtedy z atomem kobaltu i tak związane, nie są już toksyczne. Nadmiar cyjanokobalaminy jest wydalany z moczem. 

  1. Zofia Wysokińska, Ogólne podstawy nauki o żywieniu, Biblioteka lekarza praktyka seria II, Warszawa 1972.
  2. Fumio Watanabe and Tomohiro Bito, Vitamin B12 sources and microbial interaction, Experimental Biology and Medicine, 2018 Jan; 243(2): 148–158.
  3. Liu Q, Li S, Quan H, Li J. Vitamin B12 status in metformin treated patients: systematic review, PLoS One. 2014 Jun 24;9(6):e100379.
  4. Thompson JP, Marrs TC. Hydroxocobalamin in cyanide poisoning, Clinical Toxicology (Phila). 2012 Dec; 50(10):875-85.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Prawidłowa higiena rąk. Jak, czym i jak długo myć ręce?

    Ogłoszona przez WHO pandemia koronawirusa powinna skłonić nas wszystkich do skrupulatnego zachowania zasad higieny. Jej głównym elementem jest regularne mycie rąk, które pozwala ograniczyć ryzyko przeniesienia do organizmu wirusów, które mogą znajdować się na dłoniach, np. po dotknięciu skażonych przedmiotów. Bardzo ważna jest technika mycia rąk i czas, jaki powinniśmy przeznaczyć na tą czynność. Jak długo myć dłonie? Czy pożądane efekty można osiągnąć już po zastosowaniu powszechnie dostępnego mydła w kostce lub w płynie?

  • Standardowe mleko modyfikowane. Co znajduje się w mleku dla niemowląt?

    Kiedy dziecko jest zdrowe, nie ma alergii i większych problemów z trawieniem, można podawać mu tzw. standardowe mleko modyfikowane odpowiednie dla jego wieku. Takie preparaty mają na rynku status tzw. środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Ich skład jest regulowany prawem i ściśle nadzorowany. Dlaczego jednak takie mleko jest nazywane modyfikowanym i na czym te modyfikacje polegają? Jednym z głównych składników mleka modyfikowanego jest mleko krowie. Mleko krowie różni się od ludzkiego pod wieloma względami. Zawartość podstawowych składników odżywczych – tłuszczu, białka i węglowodanów – jest inna w każdym z nich.

  • Co kryje się w owocach i warzywach? Chemia i mikroorganizmy w żywności

    Wraz z nadejściem wiosny i lata w ogródkach, sklepach i na rynkach przybywa świeżych warzyw oraz owoców. To prawdziwe dobrodziejstwo dla naszego zdrowia i smaku – nic nie zastąpi aromatu i chrupkości szczypiorku, rzodkiewek, sałaty i innych, pełnych witamin, wiosennych nowalijek. Niemniej jednak, oprócz niewątpliwych korzyści, jakie przynosi częste spożywanie warzyw i owoców, należy także mieć świadomość zagrożeń, jakie mogą stwarzać dla zdrowia poprzez niewłaściwe przygotowanie i przechowywanie.

  • Czy woda wystarczy, by umyć owoce i warzywa?

    Spożywanie surowych warzyw i owoców to zwyczaj bardzo dobry dla zdrowia. Produkty te zawierają dużo witamin i mikroelementów, błonnika, antyoksydantów i innych korzystnych dla zdrowia składników. Jednak, aby jedzenie świeżych jarzyn było dla nas bezpieczne, należy właściwie je przygotować, aby usunąć z nich szkodliwe substancje i chorobotwórcze mikroorganizmy.

  • Ciekawostki o witaminach — witamina B6 i B7 (biotyna)

    W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku wydzielano i odkrywano witaminy, które dziś zaliczamy do witamin z grupy B. Nie było to łatwe, m.in. dlatego, że często witaminy te występują razem, np. w drożdżach, wątrobie lub zbożach. Znano już tiaminę (wit. B1) i ryboflawinę (B2), jednak szczury doświadczalne karmione półsyntetyczną dietą z dodatkiem witamin B1 i B2, w ciągu paru tygodni zapadały na chorobę zwaną „akrodynią szczurów”. Choroba ta objawiała się głównie opuchlizną, zaczerwienieniem i łuszczeniem skóry na łapach, nosie, pyszczku i uszach. Pomimo podobieństwa do pelagry, choroba ta była leczona przez czynnik obecny w drożdżach, niebędący jednak witaminą PP, czyli przeciw-pelagryczną. 

  • Jak często należy wymieniać igły do penów z insuliną i lancety do nakłuwaczy?

    Cukrzyca to choroba przewlekła, która często skutkuje poważnymi powikłaniami. Jednak diabetyk może cieszyć się dobrą kondycją i komfortem życia, pod warunkiem, że przestrzega zaleceń lekarza i starannie monitoruje glikemię i przyjmuje insulinę lub leki. Należy pamiętać, że kluczowe jest zachowanie przy tym właściwej higieny i jednorazowe użycie lancetów, pasków do glukometru i igieł do iniekcji.

  • Pandemia koronawirusa – czym różni się od epidemii?

    Pandemia koronawirusa, a właściwie Covid-19 wywołanej wirusem SARS-CoV-2 trwa obecnie na całym świecie. W Polsce ogłoszono stan zagrożenia epidemicznego. Wiele osób może czuć dezorientację spowodowaną natłokiem nazw – co to jest epidemia, pandemia i stan zagrożenia epidemicznego?  

  • Koronawirus, Covid-19 i odporność. Burza cytokin w przebiegu chorób zakaźnych

    Obecna pandemia choroby Covid-19 dotyka szczególnie osoby starsze i osłabione przez choroby przewlekłe. Rzadziej cierpią na nasilone objawy osoby młode, chociaż także wśród nich notuje się ciężki przebieg choroby, a nawet zgony. Jednym z mechanizmów ciężkiego przebiegu zakażenia koronawirusem może być tzw. burza cytokin.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij