Chudszy senior – grubszy problem

Kto jest w grupie ryzyka?

Osoby starsze należą do grupy osób szczególnie zagrożonych niedożywieniem. W wyniku procesu starzenia się zmienia się skład ciała, zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej, a zmniejsza ilość beztłuszczowej masy ciała (w tym masy mięśniowej) przy względnie stałej masie ciała. Dlatego dość trudno jest ocenić stan odżywienia seniora. W wyniku tych zmian obniża się tempo podstawowej przemiany materii, co z założenia powinno skutkować wzrostem masy ciała przy niezmienionych nawykach żywieniowych. W populacji osób 65 – 75 lat obserwujemy osoby z otyłością, jednak często jest to otyłość sarkopeniczna czyli otyłość współistniejąca z sarkopenią (utrata masy i siły mięśniowej). Jednak już u osób powyżej 75 roku życia utrata masy ciała i masy mięśniowej znacząco przyspiesza, co negatywnie wpływa na stan funkcjonalny i samodzielność osoby starszej.

Czynniki ryzyka niedożywienia zależą między innymi od:

1.    miejsca pobytu seniora, czy jest to własne środowisko domowe czy instytucja opiekuńczo lecznicza,
2.    zdiagnozowanych chorób,
3.    stanu psycho-neurologicznego,
4.    stanu funkcjonalnego.

Lista chorób sprzyjająca utracie apetytu, zmniejszeniu ilości spożywanej żywności jest długa i obejmuje głównie choroby układu pokarmowego i oddechowego. Wysokie ryzyko towarzyszy osobom z nowotworami, nawet po zakończeniu leczenia oraz z chorobami neurologicznymi (udar mózgu, choroba Alzheimera, Parkinsona). W tym przypadku duże znaczenie mają zaburzenia połykania, a także ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu chorego, w tym także trudności w samodzielnym spożywaniu pokarmów (np. niedowład strony dominującej lub trudności w przyjęciu pozycji siedzącej). Depresja należy do kolejnych czynników istotnie obniżających apetyt chorego. Nie bez znaczenia jest także stan uzębienia. Stąd tak ważna jest obserwacja osoby starszej i tym samym wczesna identyfikacja czynników ryzyka niedożywienia.

Jak rozpoznać niedożywienie? 

Potrzeba monitorowania stanu dożywienia zwiększa się w miarę utraty samodzielności przez chorego. Ryzyko niedożywienia lub niedożywienie możemy rozpoznać na kilka sposobów. Przede wszystkim warto regularnie ważyć osobę starszą, przynajmniej raz na tydzień. Jakakolwiek niezamierzona utrata masy ciała sugeruje pojawienie się czynnika ryzyka niedożywienia. Przyjmuje się, iż utrata masy ciała powyżej 5% w ciągu 3 miesięcy lub powyżej 10 % w nieokreślonym czasie wskazuje na niedożywienie. Warto dodać, iż znaczne zmiany masy ciała w ciągu doby często mogą wynikać z odwodnienia chorego. Bezwględnie należy obserwować ilość spożywanego posiłku przez osobę starszą, jeśli je tylko 50-75% porcji świadczy to o utracie apetytu lub dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego. Kolejnym pomocnym wskaźnikiem w rozpoznaniu niedożywienia jest wskaźnik BMI (masa ciała [kg]/wzrost [m2]). O ile u osób do 65 roku życia za normę uważamy wartości w przedziale 18,5 – 24,9 kg/m2, o tyle u osób starszych przyjmuje się za prawidłowe wartości BMI między 22 a 27 kg/m2. W starszym wieku mamy do czynienia z tzw. paradoksem BMI, który mówi o lepszym zarówno stanie funkcjonalnym, jak i rokowaniach w przypadku hospitalizacji u osób z nieco wyższym BMI. Podsumowując utrata masy ciała lub BMI poniżej 22 kg/m2 świadczy przynajmniej o ryzyku niedożywienia lub już o niedożywieniu. 

Jakie są konsekwencje niedożywienia?

Powinniśmy mieć świadomość, że osoba starsza niedożywiona już w domu może być kiedyś z różnych przyczyn hospitalizowana, co tylko pogłębi już istniejący problem. Niedożywienie, tak jak w przypadku każdej innej choroby jest czynnikiem warunkującym czas przeżycia, skuteczność prowadzonej rehabilitacji, czas gojenia się rany pooperacyjnej czy czas powrotu do zdrowia. Ponadto współistnienie niedożywienia, zaburzeń połykania (udar mózgu, choroby neurodegeneracyjne) i złej higieny jamy ustnej stwarza ryzyko zachłystowego zapalenia płuc, co zwiększa ryzyko zgonu. Chory niedożywiony ma wyższe ryzyko odleżyn oraz zakażeń układu moczowego. Wreszcie niedożywienie wiąże się z utratą beztłuszczowej masy ciała, w tym masy mięśniowej, co prowadzi do sarkopenii, przez co chory osiąga gorsze efekty rehabilitacji i wymaga dłuższego czasu powrotu do sprawności. 

Jak można zapobiec niedożywieniu? 

Przede wszystkim należy kontrolować sposób żywienia osoby starszej, jej samodzielność, nastrój, rytm wypróżnień, ilość przyjmowanych leków, zachowanie się podczas jedzenia lub picia. Często nie rozpoznajemy problemów z połykaniem, które mogą dotyczyć nawet 30% osób powyżej 70 lat (bez chorób istotnie wpływających na proces połykania). Kaszel w trakcie posiłku, selekcja produktów ze względu na ich twardość, odchrząkiwanie, problemy z połknięciem tabletek mogą sugerować zaburzenia połykania. Warto skonsultować z dietetykiem wpływ zdiagnozowanej choroby na zapotrzebowanie na energię i białko. Indywidualne dopasowanie sposobu żywienia do potrzeb seniora zwiększy szanse poprawy stanu odżywienia. Do zadań opiekuna może należeć dbanie o prawidłowe nawodnienie chorego i zapisywanie wypijanych płynów. Jakakolwiek utrata masy ciała powinna być skonsultowana z lekarzem i dietetykiem, aby ocenić przyczyny i podjąć odpowiednią interwencją żywieniową celem profilaktyki niedożywienia

W jaki sposób można leczyć niedożywienie? 

Zdarza się, że Rodzina i/lub Opiekunowie nie mają możliwości prawidłowo zbilansować posiłków pod względem wartości energetycznej i odżywczej. Dodatkowo, chory odmawia spożywania posiłków, zjada mniej niż 50% porcji. Żywienie doustne staje się niewystarczające i senior traci masę ciała, wówczas można sięgnąć po wsparcie żywieniowe dietami medycznymi i stosować je jako uzupełnienie diety (pomiędzy posiłkami lub dodawać do posiłków). Diety te w niewielkiej objętości, są skoncentrowanym źródłem składników energetycznych i budulcowych (białka, tłuszczów i węglowodanów), ale także składników funkcjonalnych tj. arginina, cynk – istotnych w procesie gojenia ran czy kwasy omega 3, cholina oraz witaminy z grupy B niezbędne w funkcjonowaniu układu nerwowego.

Artykuł sponsorowany.