BMI – czym jest i jak obliczyć Body Mass Index? Dlaczego obecnie uważa się, że BMI to wskaźnik daleki od doskonałości?

Dzięki wskaźnikowi BMI w prosty sposób można oszacować, czy nasza masa ciała jest prawidłowa. To doskonałe narzędzie do badań przesiewowych, jednak ma swoje ograniczenia na poziomie indywidualnym, dlatego rozważnie trzeba podejść do interpretacji wyniku. O czym trzeba pamiętać, wykorzystując wskaźnik do oceny stan zdrowia? Jakie są alternatywy dla BMI?

1. Wskaźnik BMI (body mass index) – co może powiedzieć o stanie zdrowia?
2. Jak obliczyć współczynnik BMI? Kalkulator BMI lub łatwy wzór
3. Normy BMI - na co zwrócić uwagę przy interpretacji wyniku?
4. Co zastosować zamiast BMI?

Wskaźnik BMI (body mass index) – co może powiedzieć o stanie zdrowia?

Wskaźnik masy ciała (ang. Body Mass Index, BMI) to waga osoby w kilogramach podzielona przez kwadrat wzrostu w metrach. Jest przydatny jako sposób ogólnej oceny wskaźnika nadwagi lub otyłości w populacji. Według kryteriów opracowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) normy BMI wyglądają następująco:

• BMI < 16 = III stopień niedowagi – stan ten wskazuje na skrajne niedożywienie, które może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak zaburzenia hormonalne, utrata masy mięśniowej i znaczne wyniszczenie organizmu zagrażające życiu. Wymaga pilnej konsultacji z lekarzem i odpowiedniego leczenia żywieniowego we współpracy z dietetykiem, psychoterapeutą oraz psychiatrą.,
• BMI 16–16,9 = II stopień niedowagi – oznacza poważny deficyt masy ciała, który może skutkować osłabieniem organizmu, problemami metabolicznymi i zwiększoną podatnością na infekcje. Często wymaga wsparcia dietetycznego i medycznego w celu przywrócenia zdrowej masy ciała.
• BMI 17–18, 5 = I stopień niedowagi – może wynikać z szybkiego metabolizmu, złych nawyków żywieniowych lub problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia wchłaniania. Warto zadbać o zbilansowaną dietę o odpowiednio dopasowanej kaloryczności, która jest bogata w zdrowe tłuszcze, białko i węglowodany, aby uniknąć niedoborów składników odżywczych.
• BMI 18, 5–24,9 = prawidłowa masa ciała – ten zakres BMI jest uznawany za optymalny dla zdrowia, jednak warto pamiętać, że nie uwzględnia proporcji tkanki tłuszczowej do mięśniowej. Wskaźnik BMI nie mierzy bezpośrednio ilości tkanki tłuszczowej, ale jest z nią dodatnio skorelowany. Nie jest to jednak pełna korelacja – dwie osoby z takim samym BMI mogą mieć różny poziom otłuszczenia organizmu. Dobrze jest monitorować również inne parametry, takie jak obwód talii czy poziom tkanki tłuszczowej.
• BMI 25–29,9 = nadwaga – może zwiększać ryzyko chorób metabolicznych, takich jak insulinooporność czy nadciśnienie, szczególnie jeśli tkanka tłuszczowa odkłada się w okolicy brzucha. Warto zadbać o dopasowaną aktywność fizyczną oraz zdrowe nawyki żywieniowe aby zapobiec dalszemu przyrostowi masy ciała. Warto zasięgnąć pomocy dietetyka klinicznego lub/i psychodietetyka.
• BMI 30–34,9 = otyłość I stopnia – pierwszy stopień otyłości wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, insulinooporności, cukrzycy typu 2 i problemów ze stawami. Wskazane jest wprowadzenie zmian w stylu życia, takich jak regularna aktywność fizyczna i odpowiednio zbilansowana dieta.
• BMI 35–39,9 = otyłość II stopnia – to już poważny problem zdrowotny, który może prowadzić do licznych schorzeń, w tym zespołu metabolicznego czy bezdechu sennego. W takim przypadku często konieczna jest konsultacja z lekarzem, dietetykiem czy endokrynologiem w celu wdrożenia odpowiednich kroków leczenia otyłości.
• BMI powyżej 40 = otyłość III stopnia – jest to skrajna otyłość, która znacząco obciąża organizm i zwiększa ryzyko przedwczesnej śmierci. W wielu przypadkach wymaga intensywnej interwencji medycznej, a czasem nawet leczenia chirurgicznego, np. operacji bariatrycznej.

Niskie BMI wiąże się z większym ryzykiem osteoporozy. Nadmierne wychudzenie u kobiet może także prowadzić do zaburzeń hormonalnych i do braku miesiączki. Natomiast osoby z nadwagą lub otyłe są bardziej narażone na choroby przewlekłe, takie jak schorzenia serca, cukrzyca typu 2, udar i nowotwory. Naukowcy stwierdzili również, że wraz ze wzrostem BMI zwiększa się ryzyko hospitalizacji z powodu COVID-19.

Jak obliczyć współczynnik BMI? Kalkulator BMI lub łatwy wzór

Obliczanie BMI jest stosunkowo łatwe. W celu obliczenia swojego wskaźnika BMI, można skorzystać z kalkulatorów dostępnych online lub z poniższego wzoru, zaprezentowanego na grafice.

Normy BMI - na co zwrócić uwagę przy interpretacji wyniku?

Korzystając z BMI, trzeba zwrócić uwagę na pewne kwestie:

• Powyższe kryteria wskaźnikowe mogą być zastosowane wyłącznie dla osób dorosłych, które ukończyły 20. rok życia. W przypadku dzieci i dorastającej młodzieży stosuje się siatki centylowe.
• Kryteria oceny wartości wskaźnika BMI dla seniorów są inne niż dla osób w wieku produkcyjnym. Osoby starsze naturalnie tracą masę mięśniową wraz z wiekiem. Maleje także gęstość ich kości.
• Nie należy używać wskaźnika BMI u kobiet w ciąży.
• Wyjątek stanowią też sportowcy. Wskaźnik BMI niewiele mówi o kompozycji ciała i nie uwzględnia rozróżnienia tkanki mięśniowej od tłuszczowej. Nawet w przypadku, gdy dwie osoby otrzymały tę samą wartość BMI, stopień otłuszczenia ich ciała może się różnić.

Pierwotny wskaźnik BMI powstał w XIX wieku. Jego twórca – Lambert Adolph Jacques Quetelet pobierał dane jedynie od społeczności europejskiej, nie uwzględniając różnorodności biogeograficznej człowieka. Badania dowiodły, że np. w populacji azjatyckich otyłość i wyższe ryzyko chorób związanych z masą ciała, są skorelowane z niższymi wartościami wskaźnika BMI.

Co zastosować zamiast BMI?

Z powyższych względów obecnie często korzysta się z nowoczesnych metod, takich jak:

• pomiar fałdu skórnego za pomocą suwmiarki elektronicznej,
• pomiar impedancji bioelektrycznej,
• badanie rentgenowskie typu DXA.

W porównaniu z użyciem wskaźnika BMI wyżej wymienione metody są dosyć drogie i nie tak łatwo dostępne. Co więcej, badanie musi zostać wykonane przez wykwalifikowany personel. Nie zmienia to faktu, że wykonanie pomiaru procentowego udziału tkanki tłuszczowej w ciele (ang. Body Fat Percentage, BFP) jest lepszym predyktorem stanu zdrowia niż bazowanie na wyliczeniu BMI.

Dobrym pomysłem jest też ocena pięciu czynników ryzyka zespołu metabolicznego, który, jeśli nie jest leczony, może się nasilać, prowadząc do zawałów serca i innych potencjalnie śmiertelnych skutków. Dokonuje się jej na podstawie pomiarów, takich jak:

• obwód talii,
• poziom cholesterolu we krwi,
• stężenie trójglicerydów,
• poziom cukru we krwi,
• ciśnienie krwi.