Skąd się bierze biegunka po jedzeniu?

1. Biegunka – co to jest?
2. Co może wywołać biegunkę?
3. Biegunka po jedzeniu – co może być przyczyną?
4. Biegunka po jedzeniu a zespół jelita drażliwego
5. Biegunka po jedzeniu a nieswoiste zapalenie jelit
6. Biegunka po jedzeniu a rak jelita grubego
7. Jakie badania należy wykonać, żeby zdiagnozować przyczyny biegunek?

Czym jest biegunka?

Biegunka z definicji to występowanie co najmniej 3 stolców na dobę o luźniejszej konsystencji (płynnej lub półpłynnej). Biegunkę w zależności od czasu trwania można podzielić na ostrą (trwającą do 14 dni włącznie), przetrwałą (14–30 dni) oraz przewlekłą (występującą powyżej 30 dni).

Jakie są najczęstsze przyczyny biegunki?

Za wystąpienie biegunki może być odpowiedzialne wiele czynników. W przypadku biegunki ostrej najczęściej pojawia się biegunka infekcyjna, którą wywołują zakażenia przewodu pokarmowego (najczęściej wirusowe) czy zatrucia toksynami bakteryjnymi.

Inne przyczyny ostrej biegunki to m.in.:

• biegunka polekowa (spowodowana działaniem niepożądanym leków, np. inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (leki przeciwdepresyjne), antybiotyków, metforminy);
• biegunka pokarmowa („po jedzeniu”);
• biegunka po zatruciu np. środkami owadobójczymi, grzybami.

W przypadku biegunki przewlekłej jej najczęstsze przyczyny to:

• nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego), zespół jelita drażliwego, rak jelita grubego;
• biegunka osmotyczna – zaburzenie trawienia składników pokarmowych w obrębie jelit, np. zespół krótkiego jelita, celiakia;
• biegunka sekrecyjna – zwiększone wydzielanie do światła jelita jonów elektrolitów oraz wody, spowodowana np. przez leki, toksyny, guzy hormonalnie czynne;
• mikroskopowe zapalenie jelita grubego;
• nietolerancja pokarmowa (alergia pokarmowa, nadwrażliwość pokarmowa);
• przyspieszona motoryka przewodu pokarmowego w nadczynności tarczycy.

Dlaczego biegunka może wystąpić zaraz po zjedzeniu posiłku?

Można wyróżnić wiele czynników, które odpowiadają za to, że po spożyciu posiłku występuje natychmiastowa biegunka. Jedną z możliwych przyczyn tego problemu są sytuacje, kiedy wraz ze spożytym pokarmem do organizmu dostają się czynniki zakaźne i dochodzi do zatrucia pokarmowego. Biegunka poposiłkowa w takim wypadku ma na celu jak najszybsze usunięcie z organizmu patogenów. Częste rozwolnienia po posiłku mogą wynikać z zaburzenia przebiegu procesu trawienia w wyniku alergii czy też nadwrażliwości pokarmowej. W przypadku nietolerancji laktozy – z racji nieodpowiedniej ilości enzymu laktazy – można zaobserwować biegunkę po spożyciu produktów mlecznych. Kolejną możliwością jest biegunka po ostrym jedzeniu, kiedy wypróżnienia występują po zjedzeniu pikantnych potraw np. z papryczkami chili. Za tego typu biegunkę odpowiedzialna jest kapsaicyna, która podczas trawienia może podrażniać błonę śluzową przewodu pokarmowego i do której nasz organizm nie jest przyzwyczajony.

Biegunka po jedzeniu a zespół jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego to zaburzenie czynnościowe, w którego przebiegu występują przede wszystkim ból brzucha i biegunka po jedzeniu bądź zaparcia. Charakterystyczne dla tego zaburzenia jest ustąpienie bądź zmniejszenie bólu brzucha po wypróżnieniu. Istnieje wiele możliwych mechanizmów odpowiedzialnych za występowanie zespołu jelita drażliwego – m.in. nieprawidłowości osi mózgowo-jelitowej czy zaburzenia mikrobioty jelitowej. Wskazuje się na wpływ diety z produktami FODMAP (fermentujące oligo-, di- i monosacharydy oraz poliole) na powstawanie i nasilenie objawów u pacjentów. Do produktów bogatych w FODMAP zalicza się m.in. żyto, produkty pszenne, mleko, nabiał, jabłka, gruszki, śliwki, cebulę, kiszoną kapustę, czosnek, kawę, czerwone mięso. Wyodrębnia się 4 typy zespołu jelita drażliwego: z dominującym zaparciem, z dominującą biegunką, mieszaną oraz niezróżnicowaną. W postaci z dominującą biegunką w celu jej zmniejszenia zaleca się stosowanie loperamidu. Nieustalona jednoznacznie przyczyna zespołu jelita drażliwego sprawia, że nie jest możliwe trwałe wyleczenie tego zaburzenia.

Biegunka po jedzeniu a nieswoiste zapalenie jelit

Do najczęstszych nieswoistych zapaleń jelit należy choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Choroba Leśniowskiego-Crohna może dotykać każdy odcinek przewodu pokarmowego – od jamy ustnej do odbytu. Przebieg choroby jest wieloletni z okresami rzutów i remisji. U większości osób, które muszą mierzyć się z chorobą, występuje ból brzucha nasilający się po posiłkach oraz biegunka. Kolejne z nieswoistych zapaleń jelit, czyli wrzodziejące zapalenie jelita grubego, obejmuje odbytnicę lub odbytnicę i okrężnicę. Choroba ta objawia się głównie biegunką, której może towarzyszyć krew w kale. Charakterystyczne są częste wypróżnienia, których częstość może wynosić nawet do 20 stolców na dobę. W czasie rzutów choroby występuje gorączka, miejscowy ból brzucha oraz odwodnienie.

Biegunka po jedzeniu a rak jelita grubego

Charakterystyczne objawy raka jelita grubego zależą od stopnia zaawansowania raka oraz od tego, który odcinek jelita zajmuje. W przypadku raka lewej połowy okrężnicy i raka odbytnicy typowymi objawami są krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego oraz zmiana rytmu wypróżnień oznaczająca naprzemienne występowanie biegunek i zaparć. Biegunki w raku jelita grubego mogą być połączone z uczuciem niepełnego wypróżnienia i charakteryzować się dużą ilością śluzu oraz obecnością krwi.

Jakie badania należy wykonać, żeby zdiagnozować przyczyny biegunek?

Zdiagnozowanie przyczyny biegunek jest kluczowe we wdrożeniu odpowiedniego postępowania leczniczego. Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że są sytuacje, w których nie powinno się zwlekać z udaniem się na konsultację lekarską. O takich sytuacjach mówimy wówczas, kiedy:

• przy biegunkach występują oznaki odwodnienia, np. suchość śluzówek jamy ustnej, ciemne zabarwienie moczu;
• biegunce towarzyszy obecność krwi lub śluzu;
• przy biegunce współwystępuje silny ból brzucha lub wysoka temperatura ciała;
• pacjent straci ponad 10% masy ciała w ciągu pół roku.

W większości przypadków podejrzenie przyczyny biegunki możliwe jest już podczas wywiadu lekarskiego. Dokonuje się go na podstawie występujących objawów oraz po badaniu fizykalnym pacjenta. Duże znaczenie mają podstawowe badania laboratoryjne, takie jak:

• morfologia krwi,
• CRP,
• jonogram,
• panel tarczycowy,
• stężenie glukozy we krwi (glikemia).

Ich wyniki mogą pozwolić ukierunkować dalsze poszukiwanie przyczyny biegunki. W sytuacji podejrzenia infekcyjnej przyczyny biegunki pomocne są badania serologiczne krwi (badanie poziomu przeciwciał) oraz badanie mikrobiologiczne i parazytologiczne kału. O tym, że za wystąpienie biegunki odpowiadają bakterie może świadczyć obecność laktoferyny w kale. Natomiast rozpoznanie celiakii jest możliwe na podstawie badań serologicznych (obecności przeciwciał we krwi) oraz badania endoskopowego (gastroskopia), podczas którego pobierane są wycinki z błony śluzowej dwunastnicy. Jeżeli chodzi o badania serologiczne, ustalenie celiakii jako przyczyny biegunki jest możliwe na podstawie miana przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej 2 w klasie IgA, zaś badanie poziomu przeciwciał przeciwendomyzjalnych w klasie IgA może potwierdzić to rozpoznanie. Przeciwciała przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny w klasie IgG są pomocne u pacjentów, którzy mają obniżony całkowity poziom immunoglobulin w klasie IgA.

Przy wspomnianych wcześniej objawach alarmowych towarzyszących biegunce (m.in. utrata masy ciała, obecność krwi w stolcu) oraz w sytuacjach występowania raka jelita grubego w rodzinie konieczne jest wykonanie badania kału na krew utajoną i kolonoskopii. To ostatnie badanie może pomóc w rozpoznaniu mikroskopowego zapalenia jelita grubego, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego czy choroby Leśniowskiego-Crohna. Badaniem pierwszego rzutu u pacjentów z podejrzeniem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest fiberosigmoidoskopia bez wcześniejszego przygotowania (badanie endoskopowe końcowego odcinka jelita grubego). W diagnostyce obu wymienionych nieswoistych zapaleń jelit duże znaczenie mają podstawowe badania laboratoryjne (począwszy od morfologii krwi po stężenie kalprotektyny w kale) oraz badania obrazowe pozwalające na uwidocznienie zmian zapalnych (USG, MRI). Kolejna możliwa przyczyna biegunki – nietolerancja laktozy – może być rozpoznana dzięki poprawie po eliminacji z diety produktów z laktozą na 14 dni lub po próbie prowokacji objawów doustną laktozą bądź po teście oddechowym (pomiar zawartości wodoru w wydychanym powietrzu po spożyciu laktozy).