Ośmiokrotny wzrost zachorowań na odrę w Polsce. Co jest powodem powrotu tej groźnej choroby?

Liczba przypadków odry zarejestrowanych w 2024 roku w Polsce w systemie nadzoru epidemiologicznego wzrosła w porównaniu z rokiem 2023 ponad ośmiokrotnie – poinformował redakcję DOZ.pl Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB. Odra wraca do Polski i staje się realnym zagrożeniem zdrowotnym, szczególnie dla dzieci i osób nieszczepionych. Choć przez lata choroba ta była praktycznie wyeliminowana, dziś – w wyniku malejącej liczby szczepień – znów pojawiają się nowe ogniska. Czym jest odra, jak się przed nią chronić i kto jest najbardziej narażony?

1. Wzrost zachorowań na odrę w Polsce i na świecie
2. Statystyki zachorowań na odrę w Polsce
3. Odra wraca – z czego wynika wysoka liczba zachorowań?
4. Jak wygląda obecnie schemat szczepień na odrę w Polsce? PSO 2024/2025
5. Objawy i powikłania odry
6. Odra w Polsce – podsumowanie

Wzrost zachorowań na odrę w Polsce i na świecie

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia w 2024 roku na świecie odnotowano 359 521 przypadków odry. To znaczny wzrost w porównaniu z poprzednimi latami, co wskazuje na globalny problem związany z tą wysoce zakaźną chorobą.

W Polsce także obserwuje się niepokojący wzrost liczby zachorowań na odrę. Wprawdzie pierwszy kwartał przyniósł lepsze statystyki niż ten sam okres w roku 2024, ale sytuacja nadal budzi obawy. Podkreśla to potrzebę zwiększenia wysiłków w zakresie szczepień ochronnych i dostępności rzetelnych informacji na ich temat.

Redakcja DOZ.pl poprosiła o komentarz w tej sprawie NIZP PZH – PIB:

– Rzeczywiście, w roku 2024 liczba przypadków odry zarejestrowanych w systemie nadzoru epidemiologicznego wzrosła ponad ośmiokrotnie w porównaniu z rokiem 2023. Jeśli popatrzymy na dane dotyczące zachorowań na odrę w okresie pierwszego kwartału bieżącego roku (35 przypadków) oraz poprzedniego roku (40 przypadków), to widoczny jest spadek zachorowań. Czy tendencja spadkowa utrzyma się w następnych miesiącach roku? – Trudno to obecnie przewidzieć.

Statystyki zachorowań na odrę w Polsce

• 2021 rok – 12 przypadków odry,
• 2022 rok – 27 przypadków odry, ​
• 2023 rok – 36 przypadków odry,
• 2024 rok – 279 przypadków odry, 
• 2025 rok, pierwszy kwartał – 34 przypadki odry, o 7 mniej w porównaniu z I kwartałem 2024 roku (I kwartał 2024 roku – 40 przypadków; I kwartał 2023 roku – 11 przypadków; I kwartał 2022 roku – 6 przypadków; I kwartał 2021 roku – 5 przypadków).

Według profesora Jacka Wysockiego, ordynatora Oddziału Obserwacyjno-Zakaźnego Wielkopolskiego Centrum Pediatrii i przewodniczącego Polskiego Towarzystwa Wakcynologii, w Polsce poziom wyszczepialności dzieci na odrę nie spadł poniżej 95%, jednak w niektórych województwach wskaźnik ten wynosi zaledwie 84% – tereny te stają się bardziej zagrożone odrą. Profesor podkreśla, że zakażenie wirusem odry może doprowadzić do tzw. podostrego stwardniającego zapalenia mózgu (SSPE), które pojawia się po kilku, a nawet kilkunastu latach od zakażenia wirusem odry w okresie niemowlęcym. SSPE jest postępującym schorzeniem, wywołuje niepełnosprawności i prowadzi do śmierci. Dotyczy najczęściej młodych dorosłych. Dzieci, które zachorowały na odrę do 2. roku życia, mają większe ryzyko wystąpienia powikłań.

Odra wraca – z czego wynika wysoka liczba zachorowań?

W ostatnich latach obserwujemy niepokojący wzrost liczby przypadków odry na całym świecie, w tym także w Europie. Dane WHO z 2024 roku pokazują, że to największy skok zachorowań od 25 lat – 127 350 chorych z czego 38 osób zmarło. Co stoi za tą tendencją?

Według Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – PIB wzrost zachorowań na odrę wynika z wielu przyczyn, z których najważniejsze to:

• obniżenie poziomu wyszczepienia dzieci i młodzieży przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR), mimo że szczepienie na te choroby jest obowiązkowe według PSO; zmniejszenie stanu zaszczepienia jest bardzo zróżnicowane regionalnie i waha się od 85% do 94% – im niższy stan zaszczepienia (<90%), tym większe prawdopodobieństwo występowania ognisk zachorowań na odrę;
• niski stan zaszczepienia migrantów z Ukrainy (dzieci i dorosłych),
• odmawianie szczepień przez niektóre mniejszości narodowe.

Zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia za wzrostem zagrożenia stoją także rosnąca popularność teorii spiskowych, dezinformacja w mediach społecznościowych i działalność ruchów antyszczepionkowych, które przyczyniają się do nieufności wobec szczepień. Część rodziców, mimo braku naukowych podstaw, celowo rezygnuje ze szczepienia dzieci z obawy przed rzekomymi skutkami ubocznymi szczepionek. Tak jest również w przypadku odry. Obniżenie poziomu szczepień, zwłaszcza przyjmowania drugiej dawki szczepionki MMR (odra, świnka, różyczka), to główny powód zwiększonego ryzyka występowania choroby.

Według danych WHO pierwszą dawkę (MMR1) przyjmuje od 87% do 97% dzieci. Statystyki wyglądają znacznie gorzej, jeśli chodzi o drugą dawkę szczepionki (MMR2).

Niewystarczający poziom zaszczepienia sprawia, że wirus ma idealne warunki do rozprzestrzeniania się, zwłaszcza w społecznościach lokalnych o niskim poziomie immunizacji.

Specjaliści ds. zdrowia publicznego podkreślają także wpływ pandemii COVID-19 na zakłócenie kalendarza szczepień. W latach 2020–2022 wiele dzieci nie otrzymało szczepień zgodnie z harmonogramem z powodu lockdownów, przeciążenia systemów ochrony zdrowia czy obaw rodziców przed wizytą w przychodniach. Te zaległości w szczepieniach teraz wracają – i to z opóźnionym skutkiem.

Kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do zwiększonego występowania odry są wzmożone migracje i konflikty zbrojne. Wojny, kryzysy humanitarne i migracje (np. związane z wojną w Ukrainie) prowadzą do przemieszczania się dużych grup ludności. Znajduje się w nich wiele osób bez pełnej historii szczepień. Przebywając w nowych środowiskach, mogą nieświadomie wprowadzić wirusa do społeczności o niskim poziomie odporności zbiorowej.

Wirus odry przenosi się głównie drogą kropelkową i przez bezpośredni kontakt z zakażonym. Bardzo rzadko do zakażenia dochodzi drogą pośrednią – poprzez kontakt z przedmiotami świeżo zanieczyszczonymi wydzieliną z jamy nosowo-gardłowej. Okres inkubacji wirusa wynosi od 10 do 12 dni.

Jak wygląda obecnie schemat szczepień na odrę w Polsce? PSO 2024/2025

W Polsce odra jest objęta obowiązkowym kalendarzem szczepień ochronnych jako część szczepionki MMR (odra, świnka, różyczka). Aktualny schemat jest następujący:

Pierwsza dawka:

• między 13. a 15. miesiącem życia – obowiązkowa dawka MMR1.

Druga dawka:

• 6. rok życia – przypominająca dawka MMR2 przed rozpoczęciem nauki szkolnej.

Dzieci nieszczepione zgodnie z harmonogramem powinny otrzymać szczepionkę jak najszybciej. U dorosłych, którzy nie byli szczepieni ani nie chorowali na odrę, zalecane są 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni.

Objawy i powikłania odry

Charakterystyczne objawy odry:

• czerwona, grudkowata, swędząca wysypka na twarzy (zaczyna się za uszami) i ciele,
• białe wykwity w jamie ustnej (tzw. plamki Koplika).

Na 2–4 dni przed wystąpieniem wysypki pojawiają się najczęstsze objawy odry:

• gorączka,
• silny ból gardła,
• wodnisty katar,
• suchy kaszel,
• światłowstręt i zapalenie spojówek.

Powikłania po odrze:

• zapalenie dróg oddechowych: płuc, oskrzeli, krtani, tchawicy,
• zapalenie ucha środkowego (u dzieci),
• zapalenie wątroby (dorośli),
• ostre zapalenie mózgu,
• podostre stwardniające zapalenie mózgu (po kilku latach od dziecięcej infekcji wirusem),
• biegunka (u dzieci).

Odra w Polsce – podsumowanie

• Wzrost zachorowań na odrę w Polsce, Europie i na świecie – w 2024 roku w Europie odnotowano 127 350 przypadków odry, co jest najwyższym wynikiem od 1997 roku. Na całym świecie liczba przypadków wyniosła 359 521.
• Pierwszy kwartał w Polsce – zachorowań jest mniej, jednak wskaźnik jest wciąż niepokojący.
• Spadek wyszczepialności – niska liczba zaszczepionych dzieci, szczególnie drugą dawką szczepionki MMR (odra, świnka, różyczka), przyczynia się do rozprzestrzeniania się wirusa.
• Schemat szczepień przeciw odrze – w Polsce obowiązkowy schemat szczepień obejmuje dwie dawki szczepionki MMR: pierwsza dawka między 13. a 15. miesiącem życia, druga dawka w 6. roku życia przed rozpoczęciem nauki szkolnej.
• Odporność populacyjna w Polsce – w Polsce nie utraciliśmy jeszcze pełnej odporności populacyjnej na odrę, choć w niektórych województwach poziom zaszczepienia dzieci spadł poniżej 95%, co zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się wirusa.