kartki z nazwami popularnych diet
Maria Brzegowy

Zagrożenia z popularnych diet – na co uważać, stosując modne diety?

Zainteresowanie rozmaitymi dietami wciąż nie słabnie. Po modzie na diety wysokobiałkowe przyszedł czas na te bogatotłuszczowe czy eliminujące całe grupy produktów np. mlecznych lub zbożowych. I choć edukacja żywieniowa wydaje się być dziś na wysokim poziomie, to jednak wciąż nie brakuje chętnych do zastosowania restrykcyjnych modeli diet, które – jak to diety – zwykle kończą się efektem jojo bądź poważnymi następstwami zdrowotnymi. O jakie jadłospisy najczęściej pytają pacjenci? Jakie zagrożenia wynikają z ich stosowania? Jak powinien wyglądać zdrowy model żywienia? 

Popularne diety a zalecenia dietetyczne 

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi prawidłowego żywienia, podstawę naszej codziennej diety powinny stanowić warzywa oraz owoce, których korzystne działanie na cały organizm potwierdziły liczne badania. W codziennej diecie nie może również zabraknąć źródeł białka (tj. mięsa, ryb, mleka i jego przetworów, jaj, bądź nasion roślin strączkowych, gdy spożywamy dietę wegetariańską/wegańską), tłuszczów (olejów roślinnych, orzechów, pestek, nasion, awokado) oraz węglowodanów (produktów zbożowych, ziemniaków).

Posiłki powinny być przygotowywane metodami gotowania i pieczenia, z ograniczeniem stosowania cukru oraz soli, spożywane w regularnych odstępach czasu, z jednoczesną podażą odpowiedniej ilości niesłodzonych płynów, najlepiej wody.

Kompozycję poszczególnych elementów diety w sposób graficzny ilustruje tzw. talerz zdrowego żywienia, który zastąpił znaną większości piramidę. Równocześnie nie zaleca się stosowania niczym nieuzasadnionych eliminacji żywieniowych, które niewłaściwie poprowadzone mogą skutkować wystąpieniem poważnych niedoborów pokarmowych. Każda modyfikacja diety mająca na celu usunięcie jakiejś dużej grupy produktów z codziennego żywienia powinna być skojarzona z interwencją zastąpienia jej odpowiednimi zamiennikami.  

Jak wcześniej wspomniano, w codziennej diecie nie może zabraknąć białka, tłuszczy czy węglowodanów. Diety ograniczające udział tych składników nie będą pożądane, ponieważ:

  • Białka stanowią podstawowy element strukturalny i funkcjonalny każdej komórki obecnej w ciele człowieka. Są ponadto regulatorami ekspresji genów, wchodzą w skład wielu układów enzymatycznych oraz uczestniczą w regulacji licznych procesów metabolicznych.
  • Tłuszcze to ważny składnik strukturalny, uczestniczący w budowie m.in. komórek i błon, chroniący przed nadmierną utratą ciepła, wpływający na stan skóry i włosów oraz umożliwiający wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K).
  • Węglowodany z kolei, stanowią jedno z głównych źródeł energii dla człowieka. Z punktu widzenia założeń zdrowej diety zaleca się jednak ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych, pochodzenia zwierzęcego (np. smalec, masło), przy jednoczesnej dbałości o dostarczenie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (obecnych w np. olejach roślinnych, rybach).
W przypadku węglowodanów rekomendowany będzie wybór produktów dostarczających tzw. węglowodanów złożonych. Z kolei źródłem białka powinny być chude gatunki mięs, chudy nabiał oraz nasiona roślin strączkowych. 

Modne aktualnie jadłospisy skupiają się właśnie na eliminacji poszczególnych elementów diety bądź też na znacznych modyfikacjach w zakresie udziału podstawowych makroskładników (białko, tłuszcze, węglowodany). Bez glutenu, bez laktozy, bez mleka, bez warzyw krzyżowych… Liczba „bezowych” menu w zasadzie się nie kończy! Obok nich niesłabnącą popularnością cieszą się wciąż diety typu Kopenhaska, Atkinsa, Dąbrowskiej, Dukana czy Kliniki Mayo. Do tego dochodzą diety wysokobiałkowe, wysokotłuszczowe, bądź odwrotnie – ograniczające udział poszczególnych makroskładników. Jakie niebezpieczeństwa z nich płyną?

Diety niskokaloryczne  

Wśród diet niskokalorycznych najczęściej wymienia się m.in. dietę dr Dąbrowskiej, dietę Kliniki Mayo, Kopenhaską czy Cambridge. Ich wspólnym mianownikiem jest oczywiście drastyczne ograniczenie spożywanej na co dzień liczby kilokalorii. Najbardziej restrykcyjnymi pod tym względem wydają się być dieta Kopenhaska, która zakłada jedzenie przez 13 dni od 500 do maksymalnie 900 kcal rozłożonych na trzy główne posiłki oraz dieta Cambridge (500 kcal przez 5 tygodni). W przypadku Kopenhaskiej bazą diety jest kawa (pita w ramach śniadania), jaja, ryby, chude mięso, warzywa oraz ograniczone ilości wybranych owoców. Na diecie Cambridge produkty zawierające kofeinę są zabronione. Podstawą natomiast będą proszkowane zupy zalewane wodą, koktajle oraz batony dostarczające znacznych ilości białka. Na etapie tzw. diety „ścisłej” (pierwsze trzy tygodnie) posiłki te realizowane są tylko poprzez spożywanie gotowych produktów Cambridge. 

Również i Dieta Kliniki Mayo, pomimo braku ścisłych zaleceń co do spożywanej wartości energetycznej, należy do diet niskokalorycznych. Jej bazę stanowią bowiem warzywa i owoce, a w dalszej kolejności produkty zbożowe z pełnego ziarna, których zwykle nie jesteśmy w stanie zjeść zbyt dużo ze względu na ich sycący charakter (duży udział błonnika pokarmowego). W ramach tej diety przewidziane są dwa etapy: Lose It  (2 tygodnie), podczas którego wprowadza się 5 nowych, zdrowych nawyków i równocześnie eliminuje 5 innych, oraz Live It, który zakłada utrzymanie tych zmian. Dieta wydaje się być bardziej urozmaicona w porównaniu do omówionych tutaj wcześniej poprzedników – dopuszcza normalne spożywanie produktów mlecznych, mięsa, ryb, jaj, tłuszczy, choć w ograniczonych ilościach.  

Dietą niskokaloryczną będzie też dieta SIRT, której podstawowym założeniem jest zwiększenie aktywności tzw. sirtuin, czyli białek odpowiedzialnych za udział w wielu ważnych dla organizmu procesach biologicznych, m.in. w reakcjach przeciwzapalnych i antyoksydacyjnych. Zdaniem naukowców, sirtuiny mają zdolność wyciszania niektórych genów, w tym genów starzenia, odpowiedzialnych za wyższe ryzyko rozwoju m.in. miażdżycy, choroby Alzhaimera czy choroby Parkinsona. Dieta SIRT opiera się o znaczne ograniczenie dostarczanej energii z produktów o wyższej kaloryczności (co miałoby pobudzić aktywność sirtuin), przy jednoczesnym spożyciu jak największej ilości produktów pochodzenia roślinnego bogatych w związki antyoksydacyjne. Jadłospis zakłada spożywanie 4 posiłków dziennie, przy czym kolacja powinna zostać zjedzona najpóźniej przed godziną 19.00. 

Powiązane produkty

Diety o wysokiej zawartości białka 

Wśród najpopularniejszych diet wysokobiałkowych wymienia się oczywiście dietę opracowaną przez dr Pierre Dukana, której głównym założeniem jest spożywanie nieograniczonej ilości produktów dostarczających dużych ilości białka. Składa się z czterech etapów: pierwszego (10 dni) w ramach którego, dzięki jedzeniu dużych ilości produktów białkowych organizm wprowadza się w stan ketozy; drugi (odchudzanie) – gdzie dodaje się warzywa; trzeci (utrwalanie) – gdzie wprowadza się niewielkie ilości produktów zbożowych, owoców; czwarty (stabilizacja) – gdzie zaleca się 1 wysokobiałkowy dzień w tygodniu oraz codzienne spożywanie 3 łyżek otrębów.  

Dietą wysokobiałkową oraz równocześnie wysokotłuszczową jest dieta Atkinsa także składająca się z czterech etapów. Pierwszy (wprowadzenie) polega na przyjmowaniu jedynie 20 g dziennie węglowodanów przyswajalnych pochodzących głównie z warzyw. W każdym z posiłków ma znaleźć się też 120–180 g produktów białkowych, w tym tłuste mięso. W drugim etapie udział węglowodanów stopniowo się zwiększa, maksymalnie o 5 g na dzień. Etap ten trwa tak długo, dopóki nie pozostanie już tylko 5 kilogramów nadwyżki masy ciała. Etap trzeci to stopniowe wprowadzanie nowych produktów do momentu, w którym masa ciała będzie stabilna, natomiast ostatni, czwarty etap to stosowanie racjonalnego żywienia już do końca życia. 

Dieta wysokobiałkowa będzie przydatna m.in. u chorych onkologicznych u których występuje wysokie ryzyko niedożywienia związanego zarówno z obecnością samej choroby, jak i zastosowanej terapii. Według aktualnych wytycznych, udział białka w takiej diecie będzie zawierać się w przedziale ok. 1,52 g protein na każdy kilogram masy ciała na dobę. Przed wdrożeniem takiego planu należy jednak ocenić aktualne badania krwi pacjenta celem m.in. wykluczenia nieprawidłowych wartości parametrów nerkowych. 

Przeczytaj: Dieta przy chemioterapii – jak powinna wyglądać?

Diety o wysokiej zawartości tłuszczu i niskiej zawartości węglowodanów 

Diety wysokotłuszczowe, ketogeniczne nie są tematem wcale nowym. Jak podają różne źródła, stosuje się je od kilkudziesięciu lat, choć podobnie jak w przypadku omówionych tutaj wcześniej innych diet, zmieniają się ich szczegółowe zalecenia, a przez to nazewnictwo. Istotą ich działania jest doprowadzenie organizmu do stanu tzw. ketozy. Pomimo szeregu niebezpiecznych następstw takiej interwencji zwolennicy diet ketogennych chwalą sobie niższą uciążliwość z odczuwania głodu w porównaniu do diet niskokalorycznych, łatwość stosowania diety oraz jej smakowitość. Do najbardziej znanych diet wysokotłuszczowych należą: program Kwaśniewskiego (tzw. dieta optymalna), dieta South Beach oraz dieta Atkinsa. 

Inne popularne diety  

Wśród innych popularnych diet można wymienić m.in. dietę LOW FODMAP, dietę przeciwzapalną, dietę Montignaca, a także – w zasadzie modele żywienia – dietę śródziemnomorską oraz flexitarianizm. Modne są także wykluczenia z menu laktozy czy glutenu – pomimo braku co do tego wskazań. 

Dieta śródziemnomorska znana jest już od wielu, wielu lat, a prowadzone nad nią badania jednoznacznie wskazują na to, że osoby z rejonu basenu Morza Śródziemnego stosujące ten model żywienia, żyją o wiele dłużej niż ich sąsiedzi. Złotym środkiem w jej przypadku nie są restrykcje kaloryczne czy eliminacje wybranych produktów, ale po prostu zdrowe nawyki na co dzień. U podstawy założeń modelu śródziemnomorskiego znajduje się regularna aktywności fizyczna oraz adekwatny do tego czas poświęcony na wypoczynek oraz sen. Bazą diety są warzywa i owoce, oliwa z oliwek, nasiona roślin strączkowych, naturalne zioła i przyprawy, niewielkie ilości chudych gatunków mięs, ryb i jaj oraz umiarkowane ilości czerwonego wina. 

Flexitarianizm to z kolei dieta zakładająca stosowanie na co dzień założeń jadłospisu wegetariańskiego, ale okazjonalne sięganie po mięso. Dzięki temu, ulubione dania nie są całkowicie wykluczone z jadłospisu danej osoby, co pozwala na łatwiejsze utrzymanie nowych nawyków żywieniowych.  

Dieta LOW FODMAP (z ang. fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols) to dieta zakładająca zmniejszone spożycie słabo wchłanianych, za to łatwo fermentujących oligo-, di- oraz monosacharydów (odpowiednio: fruktanów i galaktanów, laktozy, fruktozy), a także polioli (czyli sorbitolu, mannitolu, ksylitolu i maltitolu) naturalnie występujących w wybranych produktach spożywczych. Dieta została opracowana przez naukowców z Uniwersytetu w Monash, głównie w celu zmniejszenia dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego związanych z występowaniem zespołu jelita drażliwego (IBS), a także zespołu przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego (SIBO). Jej założenia obejmują kolejne etapy: eliminacji produktów o wysokiej zawartości FODMAP (w tym m.in. jabłek, cebuli, czosnku, mleka, nasion roślin strączkowych, pieczywa pszennego), reintrodukcji (czyli stopniowego wprowadzania „zakazanych” pozycji i uważna samoobserwacja tolerancji) oraz stabilizacji. Faza trzecia trwa przez resztę naszego życia i obejmuje spożywanie pokarmów, po których nie następuje pogorszenie samopoczucia.  

Założenia diety Montignaca, zwanej inaczej dietą niskiego indeksu glikemicznego, opierają się o spożywanie produktów niskoprzetworzonych o małej zawartości cukrów. Jednocześnie zaleca się ograniczyć spożycie tłuszczów, a także picie piwa, kawy oraz herbaty. Dieta składa się z dwóch etapów: pierwszego, gdzie dąży się do uzyskania należnej masy ciała, oraz drugiego – utrzymania tego stanu. 

Razem z dietą śródziemnomorską flexitarianizm stanowi model diety polecany przez specjalistów medycyny i dietetyki celem poprawy i zachowania zdrowia oraz wydłużenia życia. LOW FODMAP z kolei to sposób postępowania rekomendowany przez wielu gastroenterologów i żywieniowców na etapie leczenia m.in. SIBO albo IBS. 

Popularne diety okiem dietetyka  

Każda dieta, w tym także dieta odchudzająca, powinna zostać skonstruowana w taki sposób, aby obejmować w swoim składzie wszystkie grupy produktów spożywczych, tj. produkty zbożowe, mleko i jego przetwory, mięso, ryby, tłuszcze, warzywa i owoce. Jeśli z jakiegoś powodu nie jest to możliwe (np. ze względu na złą tolerancję wybranego składnika pożywienia), należy daną grupę zastąpić właściwymi jej zamiennikami, co pozwoli zabezpieczyć nasz organizm przez pojawieniem się niedoborów.  

Zalecenia profilaktyki oraz leczenia rozmaitych jednostek chorobowych (w tym otyłości) nie obejmują też stosowania diet bardzo niskowęglowodanowych czy bardzo niskotłuszczowych ze względu na chociażby niski stopień ich efektywności w zakresie redukcji nadmiernej masy ciała. Przykładowo: wbrew powszechnym przekonaniom w leczeniu cukrzycy nie będzie wskazane drastyczne obniżenie udziału węglowodanów w diecie. Zgodnie z obecnymi rekomendacjami składniki te powinny pokrywać ok. 45% udziału energii w diecie, a w przypadku spożywania produktów o tzw. niskim indeksie glikemicznym – nawet do 60%.  

Z punktu widzenia dietetycznego dieta, która radykalnie będzie odbiegać od ogólnie przyjętych norm, może prowadzić do wystąpienia szeregu niebezpiecznych powikłań zdrowotnych. Brak przykładowo właściwej ilości węglowodanów w diecie będzie sprzyjać stanom hipoglikemii, eliminacja produktów mlecznych – zwiększonym ryzykiem osteoporozy, nadmiar białka – obciążeniem nerek, natomiast zbyt wysoki udział tłuszczów zwierzęcych – zaburzeniami w zakresie profilu lipidowego. Z kolei diety bardzo niskokaloryczne mogą doprowadzić do poważnych niedoborów pokarmowych, a nawet niebezpiecznego dla zdrowia i życia niedożywienia. Wreszcie nie bez znaczenia będzie czynnik psychologiczny:  długotrwałe ograniczenia, niemożność spożywania ulubionych pokarmów, a po zakończeniu diety powrót do starych nawyków mogą skutkować zaburzeniami nastroju, stanami depresyjnymi, problemami z kompulsywnym objadaniem się, co w efekcie jeszcze bardziej destrukcyjnie wpłynie na ogólny stan zdrowia. 

Wniosek? Każda zmiana diety powinna zostać skonsultowana ze specjalistą dietetykiem. Nawet jeśli ograniczenia są konieczne (np. ze względu na zdiagnozowaną nietolerancję wybranego składnika), to celem zapobieżenia niedoborom czy zaburzeniom pracy poszczególnych układów oraz narządów warto skorzystać z profesjonalnej opieki. Dieta powinna zostać indywidualnie dopasowana do każdego pacjenta, z uwzględnieniem jego stanu zdrowia, preferencji smakowych czy możliwości wykonania. Należy pamiętać, że istotą uzyskania prawidłowego stanu zdrowia oraz zadowalającego efektu estetycznego nie będzie wprowadzenie czasowej diety, ale zmiana nawyków żywieniowych już na całe życie. 

  1. M. Jarosz, Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu, Wydawnictwo Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017. 
  2. D. Włodarek, E. Lange, L. Kozłowska, D. Głąbska, Dietoterapia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015. 
  3. L. Martin i in., OC-104 Long term effectiveness of short chain fermentable carbohydrate (FODMAP) restriction in patients with irritable bowel syndrome, „Gut”, nr 64 2015
  4. Z. Frydzińska, A. Owczarek, K. Winiarska, Sirtuiny i ich rola w regulacji metabolizmu, „Postępy Biochemii”, nr 65 (1) 2019. 
  5. A. Kurczyńska, E. Dymarska, Immunostymulujące składniki żywności w prewencji i łagodzeniu przebiegu procesów zapalnych, Zeszyty Naukowe PWSZ w Legnicy, nr 27 (2) 2018. 
  6. S. Bawa, D. Gajewska, J. Myszkowska-Ryciak, Zastosowanie diety śródziemnomorskiej w prewencji i leczeniu zespołu metabolicznego, „Kosmos. Problemy nauk biologicznych”, nr 3-4 2010.  

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • O to musisz zadbać jesienią w trosce o odporność, skórę, sen i udany powrót na siłownię

    Jesień to pora roku, która może wyjątkowo dać się nam we znaki. To okres przejściowy między krótkim rękawem a kurtką, długimi dniami a szybką szarówką, powrót z wakacji do szkoły oraz powrót do rutyny związanej z dietą czy aktywnością fizyczną. Co zrobić, żeby nie przebodźcować swojego organizmu, wzmocnić odporność, ukoić zmęczone mięśnie i zasypiać bez problemu?

  • Dynia – wartości odżywcze i właściwości lecznicze. Dietetyczne przepisy z dynią

    Dynia jest warzywem bogatym w witaminy i minerały – m.in. w magnez, selen, potas i cynk. Stanowi także źródło białka i błonnika pokarmowego. Kto powinien włączyć ją do swojej diety? Jakie właściwości mają pestki z dyni i olej z dyni? Czy to warzywo będzie odpowiednie dla cukrzyków?

  • Gruszka – właściwości, wartości odżywcze, przepisy

    Jej dodatek do diety może pomóc przy uciążliwych zaparciach. Świetnie sprawdzi się jako element maseczki na przetłuszczającą się cerę. W dodatku pysznie smakuje zarówno w daniach na słodko, jak i na wytrawnie. Gruszka – jakimi wartościami odżywczymi się charakteryzuje? Czy jedzenie jej może zaszkodzić? Co dobrego przygotować z gruszek?

  • Czym jest układ odpornościowy i jak skutecznie go wspierać?

    Po z natury ciepłym lecie przychodzi sezon jesienny, który wystawia na ciężką próbę nie tylko nasz nastrój, ale również układ odpornościowy, który w tym czasie jest wyjątkowo obciążony. Jest to okres infekcji, często nawracających lub przewlekłych. Istnieją jednak sposoby, aby sobie skutecznie pomóc i zniwelować ryzyko uciążliwych i osłabiających przeziębień, na tle których mogą rozwinąć się dużo poważniejsze choroby, jak zapalenie płuc czy oskrzeli. Spośród czynników mających wpływ na prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny, niewątpliwie ogromne znaczenie ma zdrowa dieta.

  • Kapary – smak, właściwości i zastosowanie w kuchni

    Kapary to roślina krzewiasta naturalnie występująca w strefie tropikalnej i w basenie Morza Śródziemnego. Pąki kwiatowe kaparów są znane już od wielu lat ze względu na swój charakterystyczny smak oraz działanie wspomagające trawienie i leczenie infekcji górnych dróg oddechowych. Kapary są ważnym źródłem wielu różnych biologicznie aktywnych substancji chemicznych, których właściwości terapeutyczne były już dobrze znane i cenione przez starożytnych Rzymian.

  • Czy proteinowa dieta Dukana działa? Fazy diety i skutki uboczne

    Dieta Dukana jest znana inaczej jako dieta proteinowa, białkowa oraz Protal (z jęz. fr. protéines alternatives). Pomysłodawcą tej słynnej diety jest były francuski dietetyk Pierre Dukan, który w 2013 roku otrzymał zakaz wykonywania zawodu lekarza na terenie Francji. Mimo to dieta Dukana zyskała w ostatnich latach miano jednej z najpopularniejszych diet odchudzających na całym świecie i stanowi model żywienia dla wielu osób.

  • Kiwi – właściwości odżywcze, wartości

    Kiwi jest niezwykle popularnym owocem, który nazywany bywa również chińskim agrestem. Owoce kiwi są jagodami, a ich miąższ jest soczysty, galaretowaty i zasobny w brązowe lub czarne nasiona. Kiwi zawiera wiele różnych składników bioaktywnych (m.in. witamin, składników mineralnych, karotenoidów i polifenoli), dzięki czemu wywiera pozytywny wpływ na organizm człowieka.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij