Dieta w chorobie Parkinsona – na co warto zwrócić uwagę?

Podstawową formą leczenia choroby Parkinsona jest farmakoterapia. Interwencję tę wspomoże jednak dobrze zbilansowana dieta, która ponadto, zabezpieczy przed dalszymi powikłaniami choroby, w tym m.in. przed niebezpiecznym dla zdrowia, a nawet życia niedożywieniem. Dieta w chorobie Parkinsona – jaką pełni funkcję? Jaki składniki będą ważne? Jak żywieniowo poradzić sobie z zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego? 

Dieta w chorobie Parkinsona – jaką pełni funkcję? 

Choroba Parkinsona (PD, ang. Parkinson’s disease) należy do grupy schorzeń o charakterze neurozwyrodnieniowym z przebiegiem objawów takich jak: spowolnienie ruchowe, sztywność czy drżenia. Właściwe odżywianie chorego, jak również dopasowanie zaleceń do przyjmowanych przez niego leków, odgrywają istotną rolę w zasadzie na każdym etapie choroby. Zwłaszcza w zaawansowanym stadium, gdy obserwuje się chudnięcie i pogłębiające niedożywienie, stanowiące niekorzystny czynnik prognostyczny choroby, odpowiednie zalecenia żywieniowe nabierają szczególnego znaczenia.

Dodatkowo uważa się, że lewodopa podawana pacjentom z Parkinsonem sprzyja powstawaniu homocysteiny, która wykazuje prawdopodobny związek z następstwami takimi jak: zwiększonego ryzyka osteoporozy, choroby niedokrwiennej serca czy pogorszenie się funkcji poznawczych – zbilansowane żywienie wydaje się więc nieodłącznym elementem prawidłowego wsparcia leczenia i profilaktyki tych sytuacji. Niewłaściwie zaprojektowana dieta może także zaburzać wchłanianie lewodopy.

Dieta w chorobie Parkinsona – najważniejsze zalecenia 

W początkowym etapie choroby, gdy jej objawy nie są jeszcze zbyt nasilone, zaleca się spożywanie diety zgodnej z ogólnie przyjętymi zasadami prawidłowego odżywiania się. Istotną rolę w profilaktyce niedożywienia odgrywa też regularne spożywanie posiłków.  

W dalszych stadiach choroby drżenie o wyższym natężeniu, jak również spowolnienie ruchowe mogą sprzyjać ograniczeniu spożytych pokarmów – podobnie w przypadku dysfagii, nadmiernego ślinotoku, uporczywych wzdęć i zaparć, które zniechęcają chorego do jedzenia. Pomimo więc ograniczonej aktywności fizycznej, zapotrzebowanie energetyczne pacjenta wciąż rośnie, bądź też nie jest w wystarczającym stopniu pokryte. Na tym etapie zaleca się zwiększenie podaży energii do 30–35 kcal na każdy kilogram masy ciała na dobę (podczas gdy przeciętne zapotrzebowanie wynosi ok. 25–30 kcal), dbałość o poszczególne składniki diety pozwalające na złagodzenie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, jak również zwrócenie uwagi, czy nie należałoby zmienić choremu konsystencji diety oraz / albo wprowadzić do niej tzw. odżywek medycznych. Aktualna na tym etapie dieta powinna być więc zbilansowana wobec ogólnego, aktualnego stanu chorego, jego indywidualnych potrzeb, możliwości, a także co bardzo ważne – preferencji smakowych.  

Jak podają wybrani autorzy, niedożywienie dotyczy ok. 15–24% chorych z PD. Wśród przyczyn takiej sytuacji wymienia się m.in. starszy wiek w momencie zachorowania, niższą masę ciała wyjściową, zaburzenia lękowe, depresję, a także fakt, że często są to osoby samotne, mające problemy z samodzielnym przygotowywaniem posiłków, również ze względu na często gorszą sytuację materialną. Ponieważ ryzyko niedożywienia jest istotnie wyższe w tej grupie w porównaniu do populacji ogólnej, wskazane jest stałe monitorowanie stanu odżywienia pacjentów. 

Dieta w chorobie Parkinsona – jakie składniki będą ważne? Korzystne elementy diety 

W codziennym żywieniu chorego na PD powinny znaleźć się produkty charakteryzujące potwierdzonym działaniem neuroprotekcyjnym. Do takich należą przede wszystkim warzywa i owoce dostarczające witamin: A, C oraz E. Wymienione elementy występują często u tych pacjentów w stężeniach deficytowych.  

Korzystne działanie w kontekście spowolnienia objawów choroby wykazują także wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, szczególnie kwas dokozaheksaenowy (DHA), który nie dość, że odznacza się właściwościami neuroprotekcyjnymi, to jeszcze zmniejsza objawy depresji i działa przeciwzapalnie.  

Dieta a interakcje z lekami na Parkinsona 

W profilaktyce m.in. niedożywienia, obok zabezpieczenia podaży właściwej ilości kalorii, ważnym elementem prawidłowego prowadzenia pacjenta będzie dbałość o dostarczenie mu odpowiedniej ilości białka. Należy jednak pamiętać, że zarówno niedobór, jak i nadmiar tego elementu może choremu zaszkodzić. Białko jest bowiem składnikiem, który po strawieniu rozkładany jest do aminokwasów, te natomiast ostatecznie trafiają do mózgu. Podobną drogę przechodzi lewodopa, przez co może ona konkurować z aminokwasami pochodzącymi z diety. Posiłki bogate w białko z jednej strony są więc niezbędne, z drugiej jednak, spożyte tuż obok leków, będą ograniczać ich działanie, opóźniając wchłanianie nawet o 3 godziny. W związku z tym rekomenduje się, aby lek przyjmować na przynajmniej 30 minut przed posiłkiem lub 2 godziny po jego spożyciu, popijając wodą. Samo białko natomiast powinno zostać rozłożone równomiernie w ciągu dnia bądź też być spożywane w drugiej jego części. Najlepiej gdyby skład diety ustalił dietetyk kliniczny.  

Gdzie szukać poszczególnych składników ważnych w diecie w chorobie Parkinsona?

Jakie są źródła ważnych składników, które warto włączyć do menu chorego na Parkinsona? Oto lista, w jakich produktach można je znaleźć:

• witamina A, C, E – warzywa i owoce, zwłaszcza zielonolistne, awokado, owoce jagodowe,
• betakaroten – warzywa i owoce, zwłaszcza pomarańczowe/czerwone, np. marchewka, pomarańcze, pomidory, papryka, brzoskwinie, morele,
• likopen – pomidory, 
• sulfoforan – brokuły, kalafior, kapusta,
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 – tłuste ryby morskie (łosoś, makrela, sardela), orzechy włoskie, siemię lniane, olej lniany,
• białko – chude mięso, ryby, mleko i jego przetwory, nasiona roślin strączkowych i ich przetwory (np. tofu, hummus itp.),
• błonnik pokarmowy – warzywa, owoce, zwłaszcza surowe, produkty zbożowe z pełnego ziarna (pieczywo razowe, grube kasze, ciemny makaron, brązowy ryż, płatki owsiane, otręby), nasiona roślin strączkowych. 

Dieta w chorobie Parkinsona a problemy chorych z przełykaniem, zaparciami, utratą apetytu 

Jak już wcześniej wspomniano, choroba Parkinsona wiąże się z rozmaitymi dolegliwościami, które znacząco mogą utrudnić codzienne funkcjonowanie, jak również bezpośrednio wpływać na wyższe ryzyko wystąpienia powikłań. Z wybranymi można poradzić sobie, stosując odpowiednie zalecenia żywieniowe. 

Choroba Parkinsona a dysfagia – jak poradzić sobie z problemem w przełykaniu pokarmów stałych?

Przy problemie z przełykaniem pokarmów stałych należy pamiętać o poniższych wskazówkach:

• unikaj podawania produktów twardych, chrupkich, o ostrej konsystencji (np. tostów, chipsów, paluszków, krakersów, całych orzechów),
• unikaj podawania pokarmów, które przyklejają się do podniebienia (np. skondensowanego mleka, słodyczy, sałat, nieposiekanej zieleniny), 
• jeśli chory może jeść dania stałe, ale bywa, że sprawiają mu one problem, staraj się, aby pokarmy nie były zbyt suche (np. zamiast kanapki z szynką, podaj kanapkę dokładnie posmarowaną wilgotnym serkiem albo wdrób do niego pieczywo i poczekaj, aż nieco zmięknie itp.),
• jeśli chory może jeść dania stałe, ale bywa, że sprawiają mu one problem, unikaj łączenia konsystencji (przykładowo, nie jedz rzadkiej zupy z dodatkiem makaronu – jeśli ma to być całość posiłku, zmiksuj go na jeden, zwarty krem),
• jeśli wszystkie dania stałe sprawiają problem, wypróbuj konsystencję puree, musów albo rzadszych kremów. 

Jeśli dysfagia postępuje i chory nie jest w stanie odżywiać się nawet i w ten sposób, należy zgłosić się do lekarza celem rozważenia włączenia do tzw. leczenia żywieniowego, tj. zwykle żywienia dojelitowego. 

Choroba Parkinsona i zaparcia – co jeść, aby pobudzić perystaltykę?

W przypadku występowania zaparć zaleca się wprowadzenie do diety produktów stanowiących źródło błonnika pokarmowego, takich jak warzywa, owoce, zwłaszcza surowe, produkty zbożowe z pełnego ziarna oraz nasiona roślin strączkowych. Działaniem pobudzającym perystaltykę odznaczają się także:  

• naturalna maślanka, kefir, jogurt naturalny,
• rzadka owsianka z płatków błyskawicznych na mleku,
• lekkie zupy jarzynowe z dodatkiem drobnych kasz (np. jęczmiennej),
• kompot z suszonych owoców, jabłek, śliwek z dodatkiem ksylitolu,
• kawa espresso z dodatkiem ksylitolu,
• kisiel z siemienia lnianego (przecedzony),
• kiszony barszcz, sok z buraków (niewielkie ilości),
• woda o wysokiej zawartości magnezu. 

Ponadto, celem unormowania się rytmu wypróżnień, należy zwrócić uwagę na: 

• regularne spożywanie posiłków, przynajmniej 5 razy dziennie, co 3–4 godziny,
• właściwe nawodnienie (min. 1,5 l czystych płynów w przypadku kobiet i 2 l dla mężczyzn),
• dostosowany do możliwości regularny wysiłek fizyczny (np. codzienne spacery, gimnastyka). 

Choroba Parkinsona a utrata apetytu lub nudności – co jeść, by pobudzić apetyt i zmniejszyć nudności?

Apetyt pobudzi dodatek do dań takich produktów jak świeży imbir czy listki mięty – jako element zarówno dań na słodko, jak i wytrawnych (np. dip twarożkowy do pieczywa z posiekaną miętą). Świetnie sprawdzą się też dania chłodniejsze, o konsystencji musów i kremów, np. musy owocowe, smoothie, koktajle, domowe lody. Przy nudnościach nie zaleca się z kolei dań bardzo gorących, aromatycznych, parujących, które nasilają dolegliwości. Również dania smażone, tłuste mogą potęgować złe samopoczucie. 

Choroba Parkinsona – przykładowy jadłospis dla osoby chorej 

Oto przykładowy dzienny jadłospis wraz z przepisami dla osoby chorującej na Parkinsona:

Śniadanie – Pełnoziarnista kaszka manna na mleku z musem jagodowym i masłem orzechowym 

Kaszę mannę ugotuj na mleku. Podawaj z musem z jagód delikatnie dosłodzonym odrobiną cukru, ew. ksylitolu oraz z łyżką masła orzechowego 100%. 

II śniadanie – Twarożek z rzodkiewką i koperkiem 

Chudy twaróg zmiksuj z jogurtem naturalnym, dodaj startą na najdrobniejszych oczkach tarki rzodkiewkę oraz posiekany koperek, dopraw do smaku. Wdrób do twarożku środek z pieczywa graham albo jeśli taka możliwość – zjedz kanapki osobno. 

Obiad – Zupa krem warzywna z piersią z kurczaka i lanymi kluskami 

Na piersi z kurczaka, marchewce, pietruszce białej, kawałku selera, pora i cukinii ugotuj mięsno-warzywny bulion. W międzyczasie z jajka, ½ łyżeczki masła, 2 łyżek mąki pszennej i szczypty soli przygotuj ciasto na lane kluski. Ciasto cienką strużką wlewaj do gotującej się, osolonej lekko wody. Gotuj kluski chwilę od wypłynięcia na powierzchnię. Składniki z zupy zmiksuj na zupę krem, dodaj kluski, możesz całość skropić odrobiną świeżej oliwy. 

Podwieczorek – Sałatka owocowa 

Banana, kiwi oraz obraną brzoskwinię drobno pokrój do miseczki. Posyp całość świeżo zmielonym siemieniem lnianym. 

Kolacja – Jajko na miękko z pomidorem  

Jajko ugotuj na miękko, przełóż do wysokiej szklanki. Dodaj pokrojonego drobno, obranego ze skórki pomidora oraz szczyptę soli. Wdrób środek z pieczywa graham albo jeśli taka możliwość – zjedz kanapki osobno.