Badanie ASO (odczyn antystreptolizynowy) – wskazania, normy, podwyższone, obniżone

Zakażenie paciorkowcami z grupy A wyzwala w organizmie produkcję przeciwciał skierowanych przeciwko tym bakteriom. Potwierdzenie ich obecności jest możliwe dzięki wykonaniu badania ASO, czyli inaczej odczynu antystreptolizynowego. ASO można oznaczyć po upływie 4 do 6 tygodni od momentu infekcji. Istota wykonania tych badań wynika z faktu, że choroby wywołane przez paciorkowce mogą często być bezobjawowe, a  jednocześnie przy braku ich leczenia dawać ciężkie powikłania. Jak interpretować wyniki ASO, ile kosztuje oznaczenie i czy dzieci mają takie same normy diagnostyczne, jak osoby dorosłe? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Badanie ASO polega na oznaczeniu poziomu przeciwciał skierowanych przeciwko toksynie produkowanej przez bakterie z grupy paciorkowców. Pozwala ono na wskazanie tej grupy chorych, u których doszło do zakażenia, nawet jeśli objawy choroby były skąpe i niespecyficzne. Biorąc pod uwagę, że powikłania po nieleczonych zakażeniach paciorkowcami mogą być bardzo niebezpieczne, prowadząc nawet do niewydolności serca, podwyższony poziom ASO jest cennym parametrem, który pozwala na wykrycie obecności bakterii i zastosowanie odpowiedniego leczenia.

Co to jest ASO?

ASO, czyli inaczej odczyn antystreptolizynowy, jest badaniem wykonywanym w celu wykrycia w osoczu obecności przeciwciał skierowanych przeciwko streptolizynie O – specyficznej toksynie produkowanej przez bakterie z grupy paciorkowców. Stosowane jest ono w celu dokonania oceny, czy pacjent przeszedł zakażenie paciorkowcem lub też czy jest jego nosicielem. ASO nie jest stosowane do wykrywania ostrych infekcji, ponieważ poziom przeciwciał antystreptozylinowych zaczyna rosnąć najwcześniej po tygodniu od zakażenia. Najwyższe stężenie przeciwciał występuje w organizmie pomiędzy 4 a 6 tygodniem od momentu infekcji. Później ulega ono stopniowemu obniżeniu, jednak może być wykrywalne w organizmie nawet do kilku miesięcy po przebytej chorobie. Oznaczenie ASO wykonywane jest najczęściej u pacjentów z podejrzeniem powikłań po przebytym wcześniej zakażeniu, zwłaszcza wówczas, kiedy nie mieli oni zrobionego wcześniej posiewu bakteryjnego. Badanie odczynu antystreptolizynowego może być także wykorzystywane do monitorowaniu efektów leczenia antybiotykami, w trakcie przebiegu choroby.

Kiedy należy wykonać badanie ASO?

Paciorkowce są bakteriami atakującymi przede wszystkim układ oddechowy człowieka, w tym zwłaszcza gardło i górne drogi oddechowe. Rzadziej wywołują stany zapalne ucha, zatok lub stawów. Sposobem na uporanie się z zakażeniem jest zastosowanie odpowiedniego antybiotyku. Niekiedy zdarza się także, że choroba daje niewiele objawów i przez dłuższy czas pozostaje nieleczona. W takich wypadkach może dojść do rozprzestrzenienia się bakterii wewnątrz organizmu i rozwinięcia powikłań w postaci zapalenia kłębuszków nerkowych lub gorączki reumatycznej, która może doprowadzić do uszkodzenia zastawek serca i stawów. Przy wystąpieniu podejrzenia przedłużającej się infekcji paciorkowcowej należy niezwłocznie oznaczyć ASO, co pozwoli na dobranie odpowiedniej strategii leczenia. Objawy, które mogą wskazywać na zapalenie kłębuszków nerkowych to przede wszystkim spadek ilości wydalanego moczu, krwiomocz (czyli obecność krwi w moczu), osłabienie, spadek koncentracji i energii, gorączka, bóle mięśniowe, obrzęki lub wysypka.

Gorączka reumatyczna objawia się z kolei w postaci wzrostu temperatury ciała, obrzęków, bólu i zaczerwienienia stawów, szybkich, mimowolnych ruchów – tzw. pląsawicy Sydenhama, występowania licznych guzków podskórnych i wysypki, zapalenia mięśnia sercowego, objawiającego się szybkim lub nierównym biciem serca, uczuciem duszności czy bólem w klatce piersiowej.

Badanie ASO – jak się przygotować?

Do badania ASO nie jest wymagane wcześniejsze przygotowanie. Na wyniki testu nie wpływa spożywanie żywności lub napojów, także nie ma konieczności stawienia się na pobranie krwi będąc na czczo. Aby wynik badania można było uznać za miarodajny, należy je jednak powtórzyć, najlepiej dwa tygodnie po wykonaniu pierwszego oznaczenia.

ASO – normy

U osób zdrowych przeciwciała ASO w ogóle nie powinny być obecne we krwi. Jednak ze względu na powszechność występowania paciorkowców i ich nosicielstwo w polskiej populacji, u większości osób potwierdza się umiarkowaną ilość przeciwciał. Za górną granicę przyjęty jest najczęściej poziom 200 IU/ml u osób dorosłych i 333 IU/ml u dzieci. Warto podkreślić, że każde laboratorium diagnostyczne ma określone własne zakresy referencyjne, podawane wraz z wynikiem badania i to do nich należy porównywać uzyskane wyniki.

Jak interpretować podwyższony i obniżony wynik ASO?

Podwyższony wynik ASO wskazuje najczęściej na przebyte niedawno lub toczące się w organizmie zakażenie paciorkowcem. Istotne jest, aby oznaczenie zostało powtórzone kilkukrotnie, w celu monitorowania kierunku, w którym przebiega infekcja. Jeśli w kolejnym badaniu poziom przeciwciał ulegnie obniżeniu, to znaczy, że zakażenie jest dobrze leczone i stopniowo wygasa. Jeżeli natomiast miano przeciwciał będzie wyższe, to znak, że w organizmie wciąż rozwija się infekcja bakteryjna. W takim przypadku może być konieczne włączenie antybiotyku, najczęściej amoksycyliny, który zahamuje dalszy rozwój choroby. Do znacznego podwyższenia ASO dochodzi często w przebiegu gorączki reumatycznej (będącej powikłaniem anginy paciorkowcowej), kłębuszkowego zapalenia nerek, zapalenia wsierdzia, szkarlatyny, zapalenia gardła i płuc, anginy i zespołu szoku toksycznego. Badanie ASO nie odzwierciedla jednak ryzyka wystąpienia powikłań ani stopnia zaawansowania choroby. W przypadku, gdy poziom ASO jest podwyższony, jednak nie towarzyszą mu objawy zakażenia, a miano przeciwciał nie zmienia się w czasie, wówczas wdrożenie leczenia nie jest konieczne. Wśród wielu osób stwierdza się jedynie nosicielstwo paciorkowców, ze względu na powszechne występowanie tych bakterii. Brak aktywnego zakażenia można dodatkowo potwierdzić, wykonując morfologię krwi lub badanie OB. Bardzo niskie miano przeciwciał lub ujemny wynik testu ASO oznacza najczęściej, że w organizmie nie wystąpiła w ostatnim czasie infekcja wywołana paciorkowcem, szczególnie jeśli badanie zostało powtórzone i ponownie uzyskano wynik ujemny.

ASO – cena/refundacja i skierowanie

Jeżeli skierowanie na badanie ASO zostanie wystawione przez lekarza pierwszego kontaktu lub specjalistę, wówczas polega ona pełnej refundacji przez NFZ. W przypadku, gdy pacjent będzie chciał wykonać oznaczenie prywatnie, wówczas jego koszt nie przekroczy 20 zł za pojedyncze oznaczenie.