Badania i testy na boreliozę – jakie są ich rodzaje, wskazania, koszty i kiedy je wykonać?

Borelioza z Lyme (krętkowica kleszczowa) to choroba atakująca różne układy organizmu. Zarazić się można poprzez ugryzienie kleszcza, u którego w organizmie bytują krętki z rodzaju Borrelia (Borrelia burgdorferi). Borelioza może dawać różnorodne symptomy. Szczególne trudności diagnostyczne sprawia przy niespecyficznym przebiegu oraz w późniejszych stadiach choroby. Zakażenie początkowo zazwyczaj ogranicza się do skóry, ale w późniejszym okresie może zająć także układ nerwowy, kostno-stawowy oraz serce. Rocznie w Polsce występuje kilkanaście tysięcy przypadków boreliozy. Jakie badania należy wykonać w jej kierunku?

Po ukąszeniu przez kleszcza należy bacznie obserwować to miejsce przez 30 dni na wypadek wystąpienia rumienia wędrującego. Jest to swoisty objaw boreliozy (charakterystyczny dla tej jednostki chorobowej) i wskazuje na jej wczesne stadium. Początkowo może wyglądać jak czerwona plamka lub grudka, która w szybkim czasie powiększa się, przekraczając średnicę kilku centymetrów. Najczęściej ma pierścieniowaty kształt z przejaśnieniem w środku i jest wyraźnie odgraniczona od reszty skóry. Zmiana jest niebolesna i nieswędząca, przez co często zostaje niezauważona, zwłaszcza gdy występuje pod włosami na skórze głowy. Należy pamiętać, że może przyjmować różne kształty i wielkości, u dzieci na nogach czasami pojawiają się plamy w kolorze czerwono-szarym. 

Oprócz wymienionych wyżej najczęstszych symptomów, borelioza może objawić się zajęciem wielu innych narządów, na co również należy być wyczulonym. Mogą wystąpić bloki przewodzenia w sercu, zapalenie tęczówki, zapalenie nerwu, szczególnie twarzowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych manifestujące się bólami głowy, sztywnością karku oraz nadwrażliwością na bodźce. Powyższe objawy nie są charakterystyczne, dlatego lekarz zleca dodatkowe badania w celu ustalenia rozpoznania. 

Innym rzadszym objawem, który pojawia się częściej u dzieci niż dorosłych, jest chłoniak limfocytowy skóry. Jest to czerwono-niebieski guzek, który nie boli i pojawia się najczęściej na małżowinie ucha, brodawce sutkowej lub mosznie.  

Kiedy wykonać badanie na boreliozę? 

Jeżeli zauważymy takie objawy u siebie po ukąszeniu, należy zgłosić się do lekarza w celu rozpoczęcia antybiotykoterapii. W razie wątpliwości lekarz może zlecić wykonanie pomocniczych testów ELISA/CLIA. Przeciwciała przeciwko Borrelii są wykrywalne między 2. a 4. tygodniem po pojawieniu się rumienia, dlatego testy ELISA/CLIA należy wykonać nie wcześniej niż 2 tygodnie po jego zaistnieniu. 

Testy na boreliozę ELISA/CLIA 

W diagnostyce boreliozy z Lyme w pierwszej kolejności wykonuje się badania metodami serologicznymi. Testy serologiczne pozwalają oznaczyć stężenia przeciwciał, które są skierowane przeciwko krętkom. Istnieją przeciwciała w klasie IgG (pojawiają się one w późniejszym okresie choroby) oraz IgM (pojawiają się wcześniej, ale także szybciej zanikają). Testami używanymi do oznaczeń powyższych przeciwciał są: 

• test immunoenzymatyczny – ELISA, 
• test chemiluminescencyjny – CLIA. 

Przeciwciała IgM zanikają w ciągu 3 miesięcy od zakażenia, dlatego tylko w tym okresie oznaczanie ich stężenia ma znaczenie diagnostyczne. Jeżeli przez ponad miesiąc utrzymuje się dodatni wynik jedynie w klasie IgM bez dodatniego IgG, najprawdopodobniej jest on wynikiem fałszywie dodatnim, ponieważ chorzy na boreliozę w tym czasie powinni już wyprodukować swoiste przeciwciała w klasie IgG. 

Borelioza – testy potwierdzenia 

Istnieje również możliwość wykonania badania molekularnego metodą reakcji łańcuchowej polimerazy (ang. polymerase chain reaction, PCR) pozwalającej na wykrycie materiału genetycznego (DNA) bakterii, który można znaleźć w płynach ustrojowych, nawet we wczesnej fazie zakażenia. Metoda ta nie jest rekomendowana jako narzędzie diagnostyczne, ponieważ brakuje procedur standaryzacji tego testu w diagnostyce boreliozy z Lyme. Samo badanie ELISA bez analizy potwierdzającej lub sam test potwierdzający również nie mogą być użyte do diagnostyki choroby. 

Wskazania do wykonania badań na boreliozę 

Nie ma swoistych wskazań do wykonania testów na boreliozę. Rozpoznanie choroby ustala się na podstawie obrazu klinicznego chorego, a metody diagnostyczne są pomocniczymi narzędziami dla lekarza, gdy objawy kliniczne nie są wystarczające do postawienia diagnozy. Badania są bardzo przydatne u pacjentów, u których wystąpiły niespecyficzne symptomy mogące wysuwać podejrzenie, że mogły być spowodowane ukąszeniem przez kleszcza w przeszłości. Laboratoria wykonują również inne testy na obecność choroby, jednakże zawsze należy skonsultować ich wykonanie z lekarzem. 

Testy przesiewowe w kierunku boreliozy

Bez objawów choroby nie powinno się przeprowadzać testów przesiewowych ze względu na dużą ilość wyników fałszywie dodatnich. Może to doprowadzić do niepotrzebnego stosowania antybiotyków, które pacjentowi nie pomogą, a narażą go na skutki uboczne długotrwałej antybiotykoterapii. 

Badanie na boreliozę na NFZ 

Badaniami finansowanymi przez NFZ są badania ELISA oraz Western blot, jednak tylko w przypadku, w którym lekarz uzna, że przeprowadzenie powyższych testów jest konieczne do ustalenia rozpoznania i wyda pacjentowi odpowiednie skierowanie. 

Czy zachować kleszcza do badań? 

Wiele osób po zakażeniu zachowuje kleszcza i przekazuje go do badania laboratoryjnego na obecność DNA krętka. Taka praktyka nie jest zalecana, ponieważ nawet jeżeli badanie da wynik pozytywny, nie oznacza to, że krętek przedostał się do organizmu człowieka. Z tego powodu rozpoznanie DNA krętka w badaniu nie jest powodem do zaczęcia antybiotykoterapii.  

Ile kosztuje badanie na boreliozę? 

Wiele laboratoriów oferuje odpłatne badania w kierunku boreliozy, które różnią się ceną w zależności od miasta, firmy i metod wykonania: 

• badanie ELISA na obecność swoistych przeciwciał IgM, IgG, 
• badanie CLIA, 
• test potwierdzający Western blot, 
• badanie PCR na materiał genetyczny krętka Borrelii, 
• badanie kleszcza – koszt badania zależy od liczby patogenów, na które zostaje zbadany kleszcz. 

Badanie ELISA i CLIA to podstawowe i najtańsze badania, pozostałe są bardziej kosztowne.