Badania na choroby weneryczne – jakie są rodzaje badań na choroby przenoszone drogą płciową i kiedy je wykonać?

Choroby weneryczne to choroby przenoszone drogą płciową, wywoływane przez wirusy, grzyby, bakterie oraz pasożyty. Do zachorowania dochodzi najczęściej na skutek kontaktów seksualnych odbywanych bez zabezpieczenia. Niektóre choroby przenoszone drogą płciową dają charakterystyczne objawy, inne zakażenia przebiegają bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Jakie istnieją rodzaje badań na choroby weneryczne, które można wykonać w celu przeprowadzenia diagnozy? Do jakiego lekarza udać się w tym celu? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Badania na choroby weneryczne – czym są choroby weneryczne?

Choroby weneryczne rozwijają się w układzie moczowym oraz płciowym. Rozprzestrzeniają się poprzez kontakty seksualne: pochwowe, analne i oralne. Choroby te mogą się objawiać pod różnymi postaciami: patologicznych wydzielin z pochwy, cewki moczowej czy odbytu, zmian na powierzchni skóry i błon śluzowych, przebarwień, owrzodzeń, uczucia pieczenia, bólu narządów płciowych, obniżenia odporności, nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych.

Gdzie wykonać badanie w kierunku choroby przenoszonej drogą płciową?

Lekarz po przeprowadzeniu badania fizykalnego może postawić wstępne rozpoznanie chorób wenerycznych na podstawie charakterystycznych objawów lub zlecić dodatkowe analizy. W większych miastach istnieją punkty konsultacyjno–diagnostyczne, w których można wykonać darmowe badania na HIV i HCV. Dla osób chcących przebadać się prywatnie, laboratoria komercyjnie oferują specjalne pakiety badań na choroby weneryczne. 

Rodzaje badań na choroby weneryczne – z krwi, wymazy, testy

Istnieją różne metody diagnostyczne chorób wenerycznych w zależności od patogenu, który powoduje daną jednostkę chorobową. Do badania pobrane mogą zostać: krew, wymazy ze zmiany na skórze, wymazy błony śluzowej narządów płciowych, wydzieliny oraz wycinki ze zmian. Do wykrycia danego patogenu stosowane są różne metody, np.: 

• badania serologiczne – badania, które wykrywają we krwi przeciwciała przeciwko danym drobnoustrojom lub ich antygeny, 
• badania molekularne na materiał genetyczny, głównie PCR, z różnych materiałów, takich jak np. wydzielina z błony śluzowej, krew,
• hodowle drobnoustrojów,
• badania histopatologiczne, np. przy nieprawidłowym wyniku cytologii,
• testy enzymatyczne,
• testy mikroskopowe.

Badania na choroby weneryczne – badanie na HIV

W diagnostyce HIV początkowo wykonywane są testy przesiewowe z krwi żylnej. Przeprowadza się testy, które wykrywają same specyficzne przeciwciała produkowane przez organizm po kontakcie z HIV oraz testy na przeciwciała i cząstkę wirusa – antygen p24. Aby potwierdzić dodatni wynik testu przesiewowego, należy wykonać powyższe testy ponownie, a przy dwóch dodatnich wynikach, potwierdzić testem Western blot. Czasem lekarz zleca również badanie molekularne stosowane do wykrycia RNA wirusa HIV, które również musi zostać potwierdzone testem Western-blot.

Do zakażenia nie doszło, jeśli wynik testu przesiewowego jest ujemny i minęło 12 tygodni od ryzykowanego stosunku.

Badania na choroby weneryczne – badania na chlamydię

Podstawowymi metodami wykrycia Chlamydia trachomatis są oznaczenia stężenia immunoglobulin IgM i IgG oraz wymaz ze zmian na narządach płciowych. Innymi badaniami oraz metodami wykrywania chlamydii są: hodowla komórkowa, która może dać fałszywie ujemny wynik (komórki pobrane do badania mogą umrzeć, zanim wyhodują się bakterie), badanie metodą immunofluorescencji bezpośredniej (DFA), test metodą immunoenzymatyczną (EIA), metodami opartymi na wykrywaniu DNA (PCR, LCR) oraz testy enzymatyczne. Te ostatnie są proste do wykonania, dlatego można je zrobić na miejscu w gabinecie lekarskim, są jednak mało wiarygodne. Ważne jest, aby wykluczyć w badaniu mikroskopowym wydzieliny rzeżączkę oraz rzęsistkowicę.

Badania na choroby weneryczne – badania na opryszczkę narządów płciowych

Pierwotne zakażenie wirusem opryszczki jest spowodowane wirusem HSV-1, nawrotowe wirusem HSV-2. Wygląd zmian jest na tyle charakterystyczny (bolesne, mnogie pęcherzyki lub owrzodzenia), że umożliwia ustalenie rozpoznania na podstawie samego badania lekarskiego. Gdy podejrzewa się zakażenie narządów lub przebieg choroby jest ciężki, należy wykonać badania dodatkowe. 

Potwierdzenia opryszczki narządów płciowych dokonuje się za pomocą hodowli wirusów na kulturach tkankowych (jest to preferowane badanie dla opryszczki narządów płciowych) oraz badań serologicznych wykrywających przeciwciała przeciwko swoistej glikoproteinie G2 dla HSV-2 lub badań PCR na materiał genetyczny.

Badania na choroby weneryczne – badania na kiłę

W trakcie zakażenia wywołującym kiłę krętkiem bladym organizm produkuje przeciwciała skierowane przeciw antygenom bakterii. Przeciwciała te można podzielić na dwa typy:

• przeciwciała reaginowe, które skierowane są przeciwko lipidowym składnikom bakterii, wykrywamy je poprzez testy: VDRL (Veneral Disease Research Laboratory) – mikroskopowy test kłaczkowania, USR (Unheated Serum Reagin) – makroskopowy test kłaczkowania z nieogrzewaną surowicą,
• przeciwciała swoiste przeciw antygenom krętków Treponema pallidum,
• FTA-ABS (Fluorescent Treponemal Antibody Absorbent Test) – test immunofluoroscencji krętków w modyfikacji absorpcyjnej,
• TPHA (Treponema Pallidum Hemagglutination Assay) – test hemaglutynacji.

Do badań przesiewowych używa się badań VDRL lub USR. Aby sprawdzić, jaka jest odpowiedź organizmu na terapię oraz czynność choroby, wykonuje się badanie VDRL. Natomiast do potwierdzenia rozpoznania u pacjentów z dodatnim wynikiem testu reaginowego przeprowadza się badania FTA-ABS lub TPHA.

Badania na choroby weneryczne – badanie na wirusowe zapalenie wątroby typu B i C

Rozpoznanie wirusowego zapalenia wątroby typu B oraz C przeprowadza się za pomocą badania na obecność specyficznych markerów dla tej choroby z próbki krwi. W zależności od typu wirusa zapalenia wątroby wyróżnia się różne markery wirusowego zapalenia wątroby.

Dla wirusowego zapalenia wątroby typu B wyróżnia się markery:

• HBsAg – antygen HBs, jego obecność we krwi świadczy o ostrym lub przewlekłym zakażeniu HBV, może pojawić się we krwi jeszcze przed wystąpieniem objawów choroby,
• anty-HBs – powstaje w odpowiedzi na kontakt z antygenem HBs i jest wykorzystywany jako badanie przesiewowe. Pojawia się u osób szczepionych przeciw HBV. Oznacza trwający proces zdrowienia lub odporność na infekcję, 
• anty-HBc IgM – powstaje na skutek niedawnego zakażenia wirusem HBV (do pół roku) i oznacza ostrą fazę zapalenia. Najczęściej pojawia się razem z objawami zapalenia wątroby,
• anty-HBc IgG – przeciwciało przeciwko antygenowi rdzeniowemu, świadczy o aktywnym przewlekłym oraz przebytym zakażeniu wirusem,
• HBeAg – wydzielniczy antygen HBe, informuje o aktywnej replikacji wirusa, która powoduje dużą zakaźność chorego i duże ryzyko transmisji HBV. Obecność tego markera w okresie trzech miesięcy od zainfekowania może oznaczać rozpoczęcie fazy przewlekłej zakażenia,
• anty-HBe – oznacza najczęściej tzw. serokonwersję w układzie „e” – przestaje występować antygen Hbe, ponieważ organizm wytworzył przeciw niemu przeciwciało. Świadczy o zdrowieniu pacjenta,
• HBV-DNA – jego oznaczenie daje szansę na wykrycie obecności materiału genetycznego wirusa HBV, a także określenie liczby jego cząstek. Badanie umożliwia kontrolę przebiegu choroby. Badanie wykonuje się metodą PCR.

Dla wirusowego zapalenia wątroby typu C wyróżnia się markery:

• anty-HCV – gdy jest wykryty, oznacza, że człowiek miał kontakt z wirusem HCV, rozwinęła się u niego ostra lub przewlekła faza zakażenia albo kiedyś przebył zakażenie, 
• HCV-RNA – test pozwala wykryć materiał genetyczny wirusa. Służy też do kontroli odpowiedzi organizmu na leczenie. Badanie wykonuje się metodą PCR.

W zależności od kombinacji antygenów oraz przeciwciał można określić, czy pacjent jest lub był zakażony, jaka jest aktywność choroby, jej monitorowanie oraz prognozę odnośnie do rozwoju choroby.

Badania na choroby weneryczne – badania na rzeżączkę

Aby stwierdzić, że doszło do zakażenia rzeżączką, trzeba wykazać obecność dwoinek rzeżączki – w tym celu wykorzystuje się bezpośredni rozmaz z wydzieliny z cewki moczowej, szyjki macicy, odbytnicy lub gardła. Innymi sposobami są hodowla na podłożu selektywnym albo testy wykrywające DNA N.gonorrhoeae – metoda wykorzystywana głównie wtedy, gdy choroba przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo.

Badania na choroby weneryczne – badania w kierunku kandydozy

Na rozpoznanie kandydozy pochwy naprowadzają charakterystyczne objawy, takie jak: swędzenie, pieczenie okolic intymnych, ból przy oddawaniu moczu, dziwna wydzielina pochwowa, zmiany obrzękowo–rumieniowe w okolicy sromu, pachwin i odbytu. W celu potwierdzenia lekarz zleca badanie mykologiczne (wykrywające infekcje grzybicze) próbek pobranych ze zmian.

Badania na choroby weneryczne – badanie na kłykciny kończyste

Kłykciny kończyste to zmiany występujące na narządach płciowych. Są płaskie, grudkowate lub uszypułowane. Nie trzeba w tym przypadku wykonywać biopsji ani badania histologicznego, chyba że zmiany mają niespecyficzny wygląd lub nie ulegają regresji po leczeniu. Najlepszą metodą wykrycia infekcji jest rozpoznanie DNA HPV za pomocą PCR. 

Kobiety aktywne seksualnie powinny przeprowadzić test na kłykciny kończyste bez względu na liczbę partnerów oraz stosunków nawet po wieloletniej przerwie w prowadzeniu życia płciowego. Test jest zalecany również mężczyznom, którzy mieli więcej niż jedną partnerkę seksualną.

Badania na choroby weneryczne – badanie na ureaplazmę

Ureaplasma urealyticum to drobnoustrój żyjący wewnątrzkomórkowo (trudno go wykryć, ponieważ ukrywa się w środku komórki). Najlepszą metodą wykrycia ureaplazmy jest PCR z wymazu z cewki moczowej i szyjki macicy.

Badania na choroby weneryczne – badania w kierunku rzęsistkowicy

W celu rozpoznania rzęsistka pochwowego przeprowadza się badanie mikroskopowe wydzielin pobieranych z pochwy u kobiet i z cewki moczowej u mężczyzn. W przypadku uzyskania ujemnych wyników badania mikroskopowego można założyć hodowlę w warunkach beztlenowych w celu wyhodowania patogenu. 

Kiedy wykonać badanie w kierunku choroby wenerycznej?