Niedożywienie związane z chorobą nowotworową

Pacjenci cierpiący na choroby nowotworowe są szczególnie narażeni na rozwój niedożywienia. Występuje ono u 20–70% chorych. (1, 2). Częstość występowania niedożywienia różni się m.in. w zależności od rodzaju i dynamiki choroby. Najwyższy odsetek niedożywienia występuje wśród pacjentów z nowotworami w obrębie przewodu pokarmowego, głowy i szyi oraz płuc (3).

Proces chorobowy oraz wdrożone leczenie onkologiczne predysponuje do zaburzeń w zakresie stanu odżywienia. Zmiany w obrębie składu ciała towarzyszące chorobie mogą obejmować utratę masy ciała i zanik mięśni, co prowadzi do pogorszenia funkcjonowania fizycznego i psychicznego. Może to również niekorzystnie wpłynąć na tolerancję terapii przeciwnowotworowej i ostatecznie przyczynić się do skrócenia czasu przeżycia (4, 5). Z tego powodu odpowiednie żywienie pacjenta jest bardzo ważną częścią leczenia onkologicznego. Niestety w Europie tylko 30-60% pacjentów otrzymuje faktyczne wsparcie żywieniowe (6).

Niedożywienie jako choroba

Niedożywienie związane z chorobą zdefiniowane jest jako stan, który wynika z aktywacji ogólnoustrojowej reakcji zapalnej wywołanej przez chorobę podstawową, jaką jest choroba onkologiczna. Reakcja zapalna powoduje anoreksję i rozpad tkanek, co skutkuje utratą masy ciała, zmianami w składzie ciała i pogorszeniem sprawności fizycznej. Niedożywienie może rozwinąć się również na skutek braku pokrycia zapotrzebowania na składniki odżywcze lub w wyniku zwiększonego zapotrzebowania na te składniki (7). Wśród pacjentów onkologicznych w wyniku niedożywienia może rozwinąć się również kacheksja nowotworowa, będąca zespołem zaburzeń charakteryzującym się mimowolną utratą beztłuszczowej masy ciała i stopniowym pogorszeniem stanu sprawności, który nie odpowiada na całkowite leczenie żywieniowe (8, 9).

Należy zwrócić uwagę na to, że samo niedożywienie jest jednostką chorobową, w związku z czym wymaga odpowiedniego rozpoznania i leczenia. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD–10 sklasyfikowane jest kodami E40–E46 (10).

Następstwa niedożywienia

Do następstw niedożywienia w aspekcie zdrowia można zaliczyć:

• utratę masy ciała,
• utratę masy mięśni,
• osłabienie funkcji immunologicznych,
• wzrost liczby infekcji,
• stres psychospołeczny,
• niższą jakość życia,
• wzrost toksyczności leczenia,
• wzrost ryzyka śmiertelności.

Ponadto czas pobytu w szpitalu pacjenta niedożywionego jest dłuższy a koszty jego leczenia znacznie wzrastają (4, 11, 12, 13).

Diagnostyka i rozpoznawanie

W Polsce, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 września 2011 roku, w celu identyfikacji pacjentów niedożywionych oraz zagrożonych niedożywieniem w każdym oddziale szpitalnym, w momencie przyjęcia, obowiązkowa jest przesiewowa ocena ryzyka niedożywienia. Do oceny tej stosuje się specjalne skale: Subiektywną Globalną Ocenę Stanu Odżywienia (SGA – Subjective Global Assessment) lub formularz NRS 2002 (Nutritional Risk Screening 2002). Z tego obowiązku zwolnione są Szpitalne Oddziały Ratownictwa. Jeżeli przesiewowa ocena stanu odżywienia wykaże ryzyko żywieniowe należy przeprowadzić pogłębioną ocenę stanu odżywienia. W wypadku gdy przesiewowa ocena nie wykaże nieprawidłowości w obrębie stanu odżywienia, należy ją powtarzać co 14 dni (14).

Pogłębioną ocenę stanu odżywienia przeprowadza się na podstawie wywiadu żywieniowego, badań antropometrycznych (pomiar masy i wysokości ciała, BMI, obwodu ramienia, grubości fałdów skórno-tłuszczowych, siły uścisku dłoni), badań biochemicznych (m.in. stężenie w surowicy albuminy, prealbuminy, transferyny oraz innych wskaźników stanu odżywienia) oraz badań immunologicznych (całkowita liczba limfocytów – CLL). W niektórych jednostkach przeprowadza się również badanie składu ciała metodą bioimpedancji. Każda z metod stanu odżywienia ma swoje wady i zalety. Dobrze jest, aby w codziennej praktyce klinicznej wykorzystywać wszystkie dostępne metody stanu odżywienia, aby otrzymać najbardziej wiarygodny wynik.

Leczenie przez żywienie

Najprostszą, najtańszą i najczęściej stosowaną interwencją w profilaktyce i leczeniu niedożywienia w chorobie nowotworowej jest poradnictwo żywieniowe. Pacjenci powinni pozostawać pod opiekę dobrze wykwalifikowanego dietetyka, który powinien udzielić zindywidualizowanej porady po uprzednim zbadaniu pacjenta i monitorować jego stan odżywienia zarówno przez cały okres choroby, jak i po wyzdrowieniu (15, 16). Zalecenia wydane przez dietetyka uwzględniają występowanie i nasilenie objawów takich jak anoreksja, nudności, dysfagia, wzdęcia, biegunki, zaparcie stolca, które często towarzyszą pacjentom onkologicznym. Często oprócz diety kuchennej wymagana jest również podaż doustnych suplementów pokarmowych (ONS – Oral Nutritional Supplements), które mogą być kompletne lub niekompletne pod względem składu. Ma to na celu uzupełnienie i wyrównanie niedoborów żywieniowych. Do takich suplementów należy m.in. preparat Supportan DRINK, który dedykowany jest pacjentom onkologicznym, wyniszczonym i zagrożonych kacheksją. Jest to preparat kompletny pod względem składu, wysokoenergetyczny. Pomaga zapobiegać utracie masy mięśniowej, przyczynia się do zmniejszenia skutków ubocznych chemioterapii oraz wspomaga organizm w walce z chorobą.

W niektórych wypadkach, gdy dieta kuchenna oraz podaż suplementów pokarmowych nie są wystarczające lub ich zastosowanie nie jest możliwe, należy rozpocząć leczenie żywieniowe (żywienie kliniczne), które polega na podaży drogą pozajelitową lub dojelitową (lub obiema jednocześnie) wszystkich niezbędnych substratów energetycznych oraz azotu w ilościach pokrywających aktualne potrzeby chorych (17).

Materiał partnera.