Zawał serca – przyczyny, objawy, postępowanie

Przyczyną zawału jest nagłe zamknięcie się jednej z tętnic (tętnic wieńcowych) doprowadzających krew (a z nią tlen i składniki odżywcze) do serca. Jej nagłe zamknięcie powoduje przerwę w dostawie krwi do pewnego obszaru mięśnia sercowego, co może wiązać się z rozpoczęciem procesu obumierania tego obszaru (powstania martwicy). Niedokrwienie serca może doprowadzić do śmierci komórek mięśnia sercowego (kardiomiocytów), gdy trwa ono zbyt długo, dlatego w postępowaniu w przypadku podejrzenia zawału serca bardzo ważny jest czas udzielenia pomocy specjalistycznej. Obserwacje pokazują, że do zawału mięśnia sercowego dochodzi najczęściej między godziną 4 rano a 12 w południe, co wynika z pewnych zjawisk fizjologicznych (wzmożonej aktywności płytek krwi oraz pobudzenia układu nerwowego). Zawał może wystąpić zarówno u osoby wcześniej chorującej na chorobę wieńcową (czyli u osoby odczuwającej sporadycznie bóle w klatce piersiowej, często w trakcie wysiłku, będące objawem niedokrwienia serca, powodowanego zwężeniem którejś z tętnic wieńcowych), jak i u osoby dotychczas niemającej żadnych objawów choroby serca. Do innych przyczyn mogących spowodować zawał serca należą:

• skurcz tętnicy wieńcowej;
• wrodzona wada naczyń wieńcowych;
• zmiany zatorowo-zakrzepowe w tętnicach wieńcowych;
• kardiomiopatia przerostowa
• wady zastawek serca
• zatrucie czadem, przedawkowanie narkotyków (np.amfetaminy);

Każdy z nas powinien wiedzieć jak udzielić pierwszej pomocy, która jest bardzo ważnym elementem schematu postępowania w zawale serca. Zanim jednak przystąpi sie do działania należy trafnie ocenić objawy nasuwające nam podejrzenie ostrego zespołu wieńcowego (zawału serca).

Co może wskazywać na trwający zawał serca?

Zawał serca może przebiegać pod różnymi postaciami od prawie niezauważalnych do bardzo silnych. Wydaje się, że każdy chory „na serce” powinien posiadać wystarczającą wiedzę o objawach, które towarzyszą zawałowi mięśnia sercowego. Ciągle jednak występuje zbyt duże opóźnienie pomiędzy pierwszymi objawami a rozpoczęciem leczenia (czas, jak to już wcześniej zostało wspomniane, jest bardzo ważnym czynnikiem rokowniczym w zawale mięśnia sercowego).

Najbardziej charakterystycznym objawem zawału jest ból w klatce piersiowej, który występuje u około 80% chorych. Pacjenci skarżą się na przedłużony (trwający dłużej niż 20 - 30 minut) dyskomfort w klatce piersiowej nieustępujący po zaprzestaniu wysiłku ani po przyjęciu nitratów (nitroglicerynie). Opisują go jako uczucie ucisku, pieczenia, gniecenia, rozpierania za mostkiem, dławienia, ściskania. Może on promieniować w kierunku żuchwy, kończyn górnych (powodując ich drętwienie) lub nadbrzusza. Ból ten nigdy nie jest wyraźnie zlokalizowany (ma charakter rozlany), przez co chory nie jest w stanie wskazać dokładnie jednego konkretnego miejsca. Innymi objawami towarzyszącymi zawałowi są duszność ("brak powietrza"), zawroty głowy, bladość, zimny, lepki pot, spadek lub wzrost ciśnienia tętniczego, nieregularny puls, tachykardia, czyli wzrost częstości akcji serca, pobudzenie ruchowe z lękiem i strachem przed śmiercią, osłabienie i kaszel.

W niektórych przypadkach, zawał serca manifestuje się dolegliwościami o charakterze nietypowym i trudnym do rozpoznania, zwłaszcza, jeśli jest to zawał dolnej ściany serca, w którym często jedynymi dolegliwościami są: ból brzucha lub dyskomfort w nadbrzuszu, nudności, wymioty i złe samopoczucie. Całkowicie bezobjawowy zawał (tzw. niemy zawał) ma często miejsce u osób starszych oraz chorujących na cukrzyce (choroba ta uszkadza włókna nerwowe odpowiedzialnych za czucie bólu). Zdarza się niestety, że zawał serca objawia się w sposób najbardziej dramatyczny - zatrzymaniem krążenia i nagłym zgonem.

Jak postępować  w sytuacji podejrzenia zawału serca?

Duża część pacjentów wzywa specjalistyczną pomoc zbyt późno. Wynika to ze złudnej nadziei, że ból sam ustąpi za "jakiś czas". Należy pamiętać o tym, że czas decyduje nie tylko o przeżyciu, ale także o późniejszym stanie zdrowia i sprawności w życiu codziennym. Zawał, jako stan nagły jest zawsze zaskakujący zarówno dla chorego, jak i dla świadka zdarzenia. Chory, któremu wcześniej przepisano nitroglicerynę do doraźnego znoszenia bólu wieńcowego powinien w razie wystąpienia bólu w klatce piersiowej przyjąć jedną dawkę nitrogliceryny w sprayu bądź jedną tabletkę pod język.

Jeśli mimo podania leku w ciągu 5 min ból w klatce piersiowej nie ustępuje albo się nasila, osoba dotknięta dolegliwościami, bądź osoba, która z nią przebywa powinna niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe (tel. 999 lub 112). W czasie wezwania należy wyraźnie powiedzieć, że wzywa się pogotowie do osoby, która prawdopodobnie ma zawał serca. Chorego z podejrzeniem zawału serca należy przewieźć do szpitala karetką pogotowia. Jeśli nie ma przeciwwskazań (chory nie jest uczulony na aspirynę, nie choruje na astmę oskrzelową, ani sam wcześniej nie przyjął kwasu acetylosalicylowego) należy podać choremu z podejrzeniem zawału serca 160-325mg kwasu acetylosalicylowego (np. aspirynę) w postaci tabletki, którą należy rozgryźć. Chorego należy usadzić w pozycji półleżącej i zadbać, by miał pod plecami stabilne oparcie- pozycja ta ułatwia oddychanie. Można także otworzyć okno i starać się ograniczyć choremu wszelkie ruchy, gdyż serce ma zmniejszoną podaż tlenu. Jednocześnie nie można dopuścić do wychłodzenia organizmu.

Ważną  rolę odgrywa także uspokajanie chorego, gdyż zawałowi serca towarzyszy silny niepokój i strach przed śmiercią, które dodatkowo pogarszają jego i tak już bardzo ciężki stan. Jeśli u chorego nastąpi zatrzymanie krążenia należy przeprowadzić reanimację, czyli wykonać sztuczne oddychanie (które nie jest bezwzględnym obowiązkiem osoby udzielającej pomocy) i zewnętrzny masaż serca stosując schemat: 30: 2 (30 uciśnięć środka klatki piersiowej na głębokość 4-5cm z prędkością 100/min, na 2 wdechy).

Zawał  serca to bardzo często pierwszy objaw choroby serca, która rozwijała się latami. Zmniejszenie śmiertelności z powodu zawału serca można osiągnąć poprzez profilaktykę, czyli zmniejszanie czynników ryzyka choroby wieńcowej oraz wczesne rozpoznanie zawału i szybkie wdrożenie specjalistycznego leczenia. Kluczowe znaczenie ma tutaj znajomość objawów, tych typowych jak i nietypowych, wskazujących na zawał serca a także szybka reakcja i właściwe działanie w przypadku podejrzenia zawału. To jak będzie wyglądać życie po zawale serca jest uzależnione od tego jak szybko nadejdzie pomoc i jak ona będzie udzielona, dlatego każdy powinien umieć właściwie reagować w sytuacji zagrożenia.