Zawał serca – objawy, przyczyny, rozpoznanie, zapobieganie

Zawał serca to jedna z głównych przyczyn zgonów wśród Polaków. Najbardziej charakterystyczny objaw zawału serca – silny, narastający ból w klatce piersiowej, utrzymujący się dłużej niż 20 minut – jest pilnym wskazaniem do wezwania pomocy medycznej.

1. Zawał serca – czym jest?
2. Czy zawał serca i atak serca to to samo?
3. Objawy zawału serca
4. Która ręka boli przy zawale?
5. Objawy kilka dni przed zawałem
6. Kobiecy zawał serca – objawy
7. Ile trwa zawał mięśnia sercowego?
8. Co to jest cichy zawał?
9. Zawał serca – rozpoznanie. Jak sprawdzić, czy to był zawał?
10. Przyczyny zawału
11. Przeżywalność po zawale serca
12. Skutki zawału serca
13. Jak wygląda serce po zawale?
14. Jak odróżnić zawał od nerwicy?
15. Zawał serca – zapobieganie

Zawał serca polega na tym, że w wyniku niedokrwienia (spowodowanego najczęściej miażdżycą naczyń wieńcowych) dochodzi do martwicy obszarów mięśnia sercowego. Na wystąpienie zawału serca szczególnie narażeni są mężczyźni powyżej 50 roku życia prowadzący niezdrowy tryb życia, a także kobiety w wieku pomenopauzalnym.

Zawał serca – czym jest?

Zawał serca to stan, w którym do komórek mięśnia sercowego dopływa niewystarczająca ilość krwi. W wyniku niedokrwienia dochodzi do martwicy tkanki. Najczęstszą przyczyną zawału jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Odkładająca się blaszka miażdżycowa, zbudowana głównie z cholesterolu, zmniejsza światło tętnic wieńcowych, co skutkuje niedostatecznym dopływem krwi do serca.

Komórki mięśnia sercowego (kardiomiocyty) reagują na niedokrwienie nieprawidłowym kurczeniem się, a następnie rozpadem, w wyniku którego do krwi przedostają się znajdujące się w nich substancje. Niektóre z nich, np. troponiny, są wykorzystywane w diagnostyce zawału serca.

W zależności od lokalizacji wyróżnia się zawał ściany przedniej, zawał przednio-boczny, zawał przednio-przegrodowy, zawał dolnej ściany serca, zawał tylnej ściany serca, zawał podwsierdziowy i zawał rozległy. Zawały serca dzieli się również w oparciu o zmiany w odcinku ST w badaniu EKG: wyróżnia się zawały serca z uniesieniem odcinka ST i zawały serca bez uniesienia odcinka ST. Objawy obu typów są jednakowe – można je rozróżnić jedynie na podstawie dokładniejszych badań diagnostycznych.

Czy zawał serca i atak serca to to samo?

Pacjenci często nazywają objawy typowe dla zawału serca atakiem serca. Należy jednak pamiętać, że jest to nazwa potoczna i zwyczajowa.

Objawy zawału serca

Głównym i często pierwszym objawem zawału serca jest silny ból w klatce piersiowej, opisywany jako piekący, dławiący, ściskający. Z reguły jest zlokalizowany za mostkiem i ma charakter narastający w czasie. Natężenie bólu nie zależy od pozycji ciała, nie zmienia się również podczas faz oddychania. Zawałowi serca mogą towarzyszyć też objawy, takie jak duszność, osłabienie, zawroty głowy oraz silny niepokój.

U pacjentów z zawałem mogą występować zaburzenia rytmu serca. Puls przy zawale serca może być wysoki, powyżej 100 uderzeń na minutę, lub przeciwnie – tętno może być obniżone do wartości poniżej 60 uderzeń na minutę.

Zawały serca często dotykają osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze. Jednak podczas samego zawału ciśnienie często jest prawidłowe, czasami wręcz obniżone. Dlatego wartość ciśnienia tętniczego krwi nie jest uznawana jako objaw zawału czy stanu przedzawałowego.

Która ręka boli przy zawale?

Ból w klatce piersiowej w trakcie zawału serca może promieniować do innych części ciała. Podczas zawału najczęściej stwierdza się ból żuchwy, lewej ręki (barku lub ramienia), rzadziej nadbrzusza i pleców.

Objawy kilka dni przed zawałem

Typowe objawy mogą utrzymywać się nawet przez kilka dni, a czasem wręcz tygodni przed wystąpieniem zawału mięśnia sercowego. Często jednak są lekceważone, a pacjent nie traktuje ich jako zagrożenia dla zdrowia. Mowa tu przede wszystkim o utrzymującym się zmęczeniu przy wykonywaniu codziennych czynności. To mogą być pierwsze objawy niedotlenienia mięśnia sercowego, które poprzedzają zawał serca. Czasami, szczególnie u mężczyzn, na kilka dni przed zawałem pojawiają się charakterystyczne objawy, takie jak ucisk w klatce piersiowej, sztywność ramion, a także objawy ze strony przewodu pokarmowego (mdłości, refluks, wymioty).

Kobiecy zawał serca – objawy

Objawy zawału serca u kobiet mogą nie być typowe. To sprawia, że często są bagatelizowane, co w efekcie znacząco opóźnia diagnozę, za co wiele kobiet płaci nawet życiem. Kobiecy zawał serca może objawiać się bólem w klatce piersiowej, jednak w odróżnieniu od tego występującego u mężczyzn ma on charakter raczej ściskający niż kłujący. Co ważne – ból w klatce piersiowej może w ogóle nie występować.

Kobiecy zawał serca przyjmuje niekiedy maskę brzuszną: zgaga, niestrawność, wymioty i biegunka w pierwszej kolejności łączone są z zatruciem pokarmowym lub grypą żołądkową, tymczasem tak może objawiać się zawał dolnej ściany serca. Kobiety skarżą się również na uczucie duszności, uderzenia gorąca i zimne poty – te objawy z kolei często przypisuje się menopauzie, bo to właśnie kobiety z tej grupy wiekowej są szczególnie narażone na zawały serca.

Ile trwa zawał mięśnia sercowego?

Odpowiedź na pytanie, jak długo trwa zawał mięśnia sercowego, jest trudna. Szacuje się, że po 3–6 godzinach umiera obszar mięśnia sercowego, zaopatrywany przez niedrożną tętnicę wieńcową. Dlatego tak ważne jest wczesne udzielenie pomocy, kiedy zmiany niedokrwienne są jeszcze odwracalne.

Warto wspomnieć, że nie każdy silny ból w klatce piersiowej kończy się zawałem. Może to być tzw. stan przedzawałowy. Należy jednak pamiętać, że jest to określenie potoczne, odnoszące się do zaawansowanej choroby wieńcowej, która jest czynnikiem ryzyka, ale nie zawsze prowadzi do zawału. Gdy mówimy o stanie przedzawałowym, miażdżyca jest na tyle rozwinięta, że powoduje niedokrwienie komórek mięśnia sercowego i dotkliwy ból, ale jest to sytuacja odwracalna, nie powodująca trwałej martwicy obszaru serca.

Co to jest cichy zawał?

Kolejną trudną do zdiagnozowania grupą zawałów są tzw. zawały ciche, inaczej nieme. To utajone ataki serca, którym w ogóle nie towarzyszą żadne szczególne objawy. Pacjenci nie odczuwają bólu w klatce piersiowej promieniującego do lewego ramienia ani nagłych duszności czy zawrotów głowy. Mogą skarżyć się na osłabienie, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego czy kołatanie serca, jednak nasilenie tych objawów jest na tyle małe, że chorzy nie zdają sobie sprawy z tego, że ich życie jest zagrożone. Tymczasem cichy zawał serca pozostawia trwałe blizny w mięśniu sercowym, które często wykrywane są dopiero podczas badań kontrolnych. Lekarz jest w stanie sprawdzić na podstawie badania EKG, czy wystąpił zawał serca.

Zawał serca – rozpoznanie. Jak sprawdzić, czy to był zawał serca? Czy na EKG widać przebyty zawał?

W diagnostyce zawału serca kluczowych jest kilka elementów. Po pierwsze analizuje się objawy występujące u pacjenta. Jeśli skarży się na kłujący ból w klatce piersiowej, który trwa dłużej niż 20 minut, nie ustępuje w spoczynku i po podaniu nitrogliceryny, z dużym prawdopodobieństwem można podejrzewać zawał serca. W ścieżce diagnostycznej wykonuje się również badanie EKG, podczas którego widać przebyty zawał. Choć niektóre typy zawałów charakteryzują się prawidłowym zapisem EKG (zawały bez uniesienia odcinka ST), w większości przypadków obserwuje się nieprawidłowości w odcinku ST. Jego uniesienie wskazuje na całkowite zamknięcie tętnicy wieńcowej i jest wskazaniem do bezzwłocznego wykonania koronarografii.

Z kolei obniżenie odcinka ST świadczy o zwężeniu tętnicy, z zachowaniem jej częściowej drożności. Niezwykle pomocne w diagnostyce jest również oznaczenie stężenia troponin. Znaczące podwyższenie poziomu tych białek u pacjenta z silnym bólem w klatce piersiowej wskazuje na trwający zawał, nawet jeśli zapis EKG jest prawidłowy.

Przyczyny zawału

Główną przyczyną zawałów serca jest miażdżyca, zwana również chorobą wieńcową. W przebiegu miażdżycy w tętnicach odkłada się tzw. płytka miażdżycowa, zbudowana przede wszystkim z cholesterolu. Bezpośrednią przyczyną niemal wszystkich ataków serca jest pęknięcie blaszki miażdżycowej, wokół której tworzy się skrzeplina, odcinająca dopływ krwi do serca.

Przyczyną wywołującą zawały serca u kobiet może być obniżone stężenie estrogenów związane z przejściem menopauzy. Ta grupa żeńskich hormonów płciowych chroni przed rozwojem miażdżycy. Zwiększone ryzyko zawałów serca występuje również u pacjentów z innymi chorobami współistniejącymi: nadkrzepliwością, reumatoidalnym zapaleniem stawów czy toczniem rumieniowatym układowym.

Czynnikiem powodującym zawał serca może być też silny stres, podczas którego nasila się agregacja płytek, a to z kolei może prowadzić do powstania skrzepów blokujących światło naczyń wieńcowych i niedotlenienia mięśnia sercowego. Stres może również wpływać na aktywność elektryczną serca i powodować zaburzenia jego rytmu pracy.

Przeżywalność po zawale serca

Szacuje się, że śmiertelność bezpośrednio po zawale waha się w granicach 10%. Na możliwość uratowania pacjenta wpływa wiele czynników: jak szybko udzielono pomocy, jak rozległy był zawał, czy chory cierpi z powodu innych schorzeń przewlekłych.

W ujęciu długofalowym mówi się, że roczną przeżywalność po zawale serca osiąga 90% pacjentów, a pięcioletnią – ok. 50% chorych. Kardiolodzy podkreślają, że rokowania zależą od stopnia wyeliminowania najważniejszych czynników ryzyka: hipercholesterolemii, nadciśnienia i palenia papierosów. Niezmiernie ważne jest też pozostawanie pod stałą opieką kardiologa.

Skutki zawału serca

W wyniku zawału serca pogarsza się ogólna kondycja organizmu. Uszkodzony mięsień sercowy pracuje gorzej, a pacjent szybciej się męczy i gorzej toleruje wysiłek fizyczny. Częstym powikłaniem po zawale jest rozwój arytmii. Zaburzenia rytmu serca wynikają z tego, że kardiomiocyty zostają zastąpione przez tkankę łączną, która nie przewodzi bodźców elektrycznych. Obserwowanym skutkiem ubocznym zawału serca jest również zwiększone ryzyko rozwoju innych chorób kardiologicznych, przede wszystkim niewydolności serca.

Jak wygląda serce po zawale?

Podczas zawału mięśnia sercowego zachodzą nieodwracalne zmiany – kardiomiocyty obumierają w wyniku niedotlenienia. To, jak wygląda serce po zawale, można zaobserwować w badaniach makroskopowych – w obrazie serca widoczne są obszary bladej martwicy odpowiadające niedotlenionej tkance. Najczęściej obserwuje się je w lewej komorze i przegrodzie międzykomorowej. Obszar martwiczy otaczają czerwone pasma przekrwionej tkanki i żółty obszar powstały ze stłuszczonych granulocytów obojętnochłonnych.

Jak odróżnić zawał od nerwicy?

Objawy ataku serca często mylone są z innymi schorzeniami. Zawał serca łatwo pomylić z refluksem żołądkowo-jelitowym czy arytmiami, ale też z atakiem nerwicy, czyli zaburzeniami lękowymi. Istnieje jednak kilka charakterystycznych symptomów, na podstawie których można odróżnić zawał od nerwicy.

Obu zdarzeniom mogą towarzyszyć: silny ból w klatce piersiowej, uczucie duszności, przyspieszona praca serca i napady paniki. Różnice polegają jednak na tym, że podczas zawału odczuwany w klatce piersiowej ból jest znacznie silniejszy, często uniemożliwia choremu poruszanie się, czego nie obserwuje się w przypadku nerwicy. Typowe jest również postępujące pogarszanie się stanu chorego przechodzącego zawał serca. W przypadku nerwicy narastać może uczucie paniki, jednak dolegliwości bólowe pozostają na stałym poziomie. Zawał serca może wiązać się z utratą przytomności i zatrzymaniem akcji serca – te objawy nie występują podczas ataku nerwicy.

Zawał serca – zapobieganie

Kluczowym elementem zapobiegania zawałom serca jest zdrowy styl życia, który obejmuje przede wszystkim:

• rzucenie palenia papierosów;
• regularną aktywność fizyczną (o umiarkowanym nasileniu, 3-4 razy w tygodniu po ok. 40 minut);
• zdrową, zbilansowaną dietę, bogatą w owoce, warzywa, produkty pełnoziarniste i ryby (należy natomiast unikać nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczów trans, które znajdują się m.in. w czerwonym mięsie, żywności przetworzonej, wyrobach cukierniczych, pokarmach smażonych w głębokim tłuszcz);
• utrzymywanie prawidłowej masy ciała;
• odpowiednią ilość snu;
• regularne wykonywanie badań kontrolnych.

Przestrzeganie powyższych zaleceń jest niezwykle ważnym elementem nie tylko profilaktyki pierwotnej (minimalizowanie ryzyka wystąpienia zawału serca w ogóle), ale też profilaktyki wtórnej (ochrona przed kolejnym zdarzeniem sercowym u osób po przebytym zawale serca). W przypadku tej drugiej grupy należy dodać kolejny punkt: przestrzeganie zaleceń lekarskich w zakresie przyjmowania zaleconych leków w odpowiednich dawkach oraz regularnych kontroli u kardiologa.