Badania kontrolne a metryka

Kontrola stanu zdrowia zaczyna się niemalże od poczęcia. Już w pierwszych tygodniach ciąży można, poprzez badanie USG lub inne badania prenatalne, sprawdzić czy zarodek rozwija się prawidłowo. Regularne odwiedzanie ginekologa należy do podstawowych obowiązków przyszłych rodziców.

Badania kontrolne do 18 roku życia i co dalej?

Podobnie jest w przypadku niemowląt i małych dzieci – noworodki badane są przez neonatologa oraz ortopedę (szczególnie kontrola rozwoju stawów biodrowych), w późniejszych miesiącach ich zdrowie ocenia się podczas bilansów i wizyt przy okazji szczepień ochronnych. Jeśli nie dzieje się nic niepokojącego, badanie zwykle obejmuje wywiad (rozmowę z rodzicem lub opiekunem), zmierzenie i zważenie dziecka, osłuchanie serca, zbadanie wzroku oraz słuchu, ocenę pod kątem wad postawy, a także ocenę rozwoju dziecka czy nabytych umiejętności. Tożsame kontrole są przeprowadzane w szkole aż do ukończenia 18 roku życia. Ponadto powinno się regularnie wraz dzieckiem odwiedzać stomatologa – minimum raz na pół roku.

Niestety, jak podaje raport NIK z czerwca 2018 roku, w systemie opieki zdrowotnej dzieci oraz młodzieży panuje chaos – opiekę medyczną sprawują zarówno pielęgniarki w szkolnych gabinetach, jak i lekarze POZ, ale placówki te często nie współpracują ze sobą efektywnie. Gdy opuszczone zostają mury szkoły, obowiązkowe pozostają tylko badania u lekarza medycyny pracy – o ile w ogóle zostaje się zatrudnionym w ramach umowy o pracę.

Co gorsza, w przypadku pracy biurowej badanie to zwykle polega na wywiadzie, zmierzeniu ciśnienia i badaniu wzroku jako kwalifikacji do pracy przy komputerze. To jednak o wiele za mało, by mieć kontrolę nad swoim zdrowiem. Trzeba zadbać więc o nie we własnym zakresie.

Co i kiedy powinniśmy badać?

Należy poddawać się regularnie (przynajmniej raz w roku) badaniom krwi, które powinny obejmować: morfologię, OB (tzw. odczyn opadania krwinek czerwonych), oznaczenie poziomu mocznika, kreatyniny i glukozy oraz sodu, potasu, wapnia czy żelaza. Warto wykonać również badanie pod kątem niedoborów witaminy D, ponieważ to dość powszechne zjawisko w tej strefie klimatycznej. Niemniej ważne jest ogólne badanie moczu. Co jeszcze? Aby odpowiedzieć na pytanie, trzeba przyjrzeć się uważnie najważniejszym układom oraz organom ciała.

Serce i układ krążenia – całe dorosłe życie

Ponieważ choroby serca to najczęstsza przyczyna zgonów w tej części świata, systematycznie – przy okazji corocznego badania krwi – warto kontrolować poziom cholesterolu (koniecznie z rozróżnieniem na cholesterol całkowity, cholesterol HDL i LDL) i triglicerydów. Podwyższony poziom dwóch ostatnich parametrów jest wskazaniem do wizyty u dietetyka, ewentualnie – jeśli wynik znacznie wykracza poza normy lub mimo zmiany diety nadal się utrzymuje – wskazaniem do dalszej diagnostyki pod kątem chorób układu krążenia.

Należy pamiętać o kontrolowaniu ciśnienia krwi – przez całe dorosłe życie, co najmniej raz na dwa lata. Najlepiej, jeśli ciśnienie mierzy lekarz przy okazji każdej wizyty, np. w przypadku infekcji. Dobrze jest posiadać domowy ciśnieniomierz – urządzenie niedrogie, dostępne w każdej aptece. Zbyt wysokie lub zbyt niskie ciśnienie to częsta przyczyna dolegliwości bólowych i zawrotów głowy czy osłabienia, a jego wahania mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne.

Tarczyca – uważaj, gdy skończysz 35 lat

Zaczynając od 35 roku życia, trzeba – przynajmniej co pięć lat – wykonać badanie TSH. To hormon tyreotropowy produkowany przez przysadkę mózgową i odpowiedzialny za pobudzenie tarczycy do działania, a więc do wydzielania hormonów. Obniżony poziom TSH świadczy najczęściej o nadczynności tarczycy, podwyższony o niedoczynności.

Podstawą do zbadania TSH jest złe samopoczucie, osłabienie, zmęczenie, nieuzasadnione tycie, suchość skóry, a także podwyższone ciśnienie krwi lub podwyższone (albo zbyt niskie) tętno.

Jelito grube – szczególnie po 50 roku życia

U osób po 50 roku życia powinno się wykonywać badanie krwi utajonej w kale. Warto pamiętać też o kolonoskopii – endoskopowym badaniu całego jelita grubego wykonywanego zwykle ze znieczuleniem – która pozwala wykryć nowotwory jelita grubego, choroby Leśniowskiego-Crohna czy inne przewlekłe choroby jelit. Lekarz zleca ją zwykle w przypadku wystąpienia i utrzymywania się niepokojących objawów, takich jak chudnięcie, problemy z trawieniem, nietypowy wygląd kału, zaparcia czy biegunki.

Wzrok – po czterdziestce co 4 lata

Nie licząc badań związanych z życiem zawodowym lub w przypadku pogorszenia widzenia, badanie wzroku i ciśnienia śródgałkowego powinno się przeprowadzić przynajmniej raz w przedziale między 20 a 29 rokiem życia, dwa razy między 30 a 40, później zaś co 4 lata, zaś po skończeniu 65 lat – co 1-2 lata.

Słuch – uważaj po pięćdziesiątce

Ten ważny zmysł najlepiej badać co 10 lat, po 50 roku życia co 3 lata.

Kości – po sześćdziesiątce

Ponieważ z wiekiem znacznie wzrasta ryzyko osteoporozy, szczególnie u kobiet po menopauzie, po sześćdziesiątce muszą wykonać co najmniej raz pomiar gęstości kości. W przypadku niepokojących wyników badanie należy powtarzać. Częstotliwość powinien ustalić lekarz.

Zęby i jama ustna – 1-2 razy do roku

Zęby wymagają szczególnej uwagi z kilku powodów: je się zbyt dużo cukru, nie zawsze potrafi się zadbać o higienę i występują niedobory witaminy D – niezwykle ważnej w procesie mineralizacji zębów. Dlatego zęby to ta część naszego ciała, która psuje się już od dzieciństwa. Przez całe życie powinno się odwiedzać dentystę, minimum dwa razy do roku.

Płuca – uwaga palacze!

Płuca powinny być obiektem szczególnej troski u palaczy. W ich przypadku do niedawna zalecane były regularne badania RTG klatki piersiowej, jednak okazuje się, że wczesna wykrywalność i tak nie zmieniała zbyt wiele, jeśli chodzi o przebieg choroby.

Dlatego w ostatnich latach – na przykład w Stanach Zjednoczonych – rekomenduje się wykonywanie przesiewowych badań LDCT (niskodawkowa tomografia komputerowa) u pacjentów między 55 a 74 rokiem życia lub osób, które paliły przez co najmniej 30 lat, również u byłych palaczy (do 15 lat od rzucenia palenia). Istnieją dowody na to, że systematyczne badania zmieniły na korzyść statystyki śmiertelności – lecz potrzeba jeszcze więcej rzetelnych informacji, by móc to potwierdzić z całą pewnością.

Jakie badania powinni wykonywać mężczyźni?

Dodatkowo mężczyźni (szczególnie po 50 roku życia) powinni regularnie – najmniej co pięć lat – zgłaszać się na badanie prostaty (per rectum) oraz badanie antygenu PSA (to marker nowotworowy; najlepiej oznaczać go wraz z podstawowym badaniem krwi, czyli co roku od skończenia pięćdziesiątki) przede wszystkim ze względu na ryzyko nowotworów prostaty, ale i na możliwość wystąpienia przerostu gruczołu krokowego.

Panom zaleca się systematyczne (minimum co miesiąc) badanie jąder wykonywane samodzielnie, które służy ustaleniu czy nie ma zmian w ich strukturze.

Jakie badania kontrolne powinny wykonywać kobiety?

Najważniejsze badania u pań to badanie piersi, podstawowe badanie ginekologiczne i cytologia (badanie rozmazu z szyjki macicy pobieranego przez pochwę za pomocą specjalnej, cienkiej szczoteczki). Badanie ginekologiczne najlepiej wykonywać raz do roku, cytologię – po 3 latach od rozpoczęcia współżycia lub od ukończenia 21 lat, raz w roku, a po 30 roku życia co 3 lata (chyba, że lekarz zdecyduje inaczej, w zależności od stanu zdrowia czy przynależności do grup ryzyka występowania nowotworów).

Jeśli chodzi o badanie piersi to:

• samodzielne badanie należy uskuteczniać regularnie raz w miesiącu według instrukcji ginekologa, głównie pod kątem występowania guzków, zgrubień i wyczuwalnych zmian,
• powinno zostać wykonane przez ginekologa podczas każdej wizyty kontrolnej, a więc – podobnie jak badanie ginekologicznie – co najmniej raz do roku,
• USG jest bezpieczną i prostą metodą wykrywania nowotworów i innych zmian w piersi u kobiet w wieku reprodukcyjnym. Najlepiej więc, jeśli ginekolog dysponuje ultrasonografem i przeprowadzi badanie podczas wizyty, szczególnie u kobiet po trzydziestce,
• mammografię zaleca się wykonywać co dwa lata u kobiet po 40 roku życia.