Rwa kulszowa (ischialgia). Przyczyny, objawy i leczenie.

Co to jest rwa kulszowa (ischialgia)?

Układ ruchu człowieka jest narażony na bardzo wiele przeciążeń oraz mikrourazów. Często takim kontuzjom towarzyszy szereg rozmaitych dolegliwości bólowych, mogą to być symptomy świadczące o powstawaniu niezwykle poważnych patologii. Taki stan zazwyczaj wymaga sprawnej interwencji specjalisty łagodzącej ból i przywracającej sprawność funkcjonalną. Wśród takich dysfunkcji można wyróżnić zapalenie nerwu kulszowego i towarzyszące bardzo uciążliwe objawy rwy kulszowej.

Rwa kulszowa to zespół objawów polegający na podrażnieniu struktur nerwowych L4–S1 i towarzyszący ból okolicy lędźwiowo–krzyżowej, który jest wynikiem kompresji lub ucisku korzeni nerwowych. W zależności od charakteru dolegliwości rwa kulszowa może mieć dwie postacie:

• postać ostrą rwy kulszowej – pojawia się atak rwy kulszowej (objawy mogą pojawić się nagle i są bardzo silne, mogą trwać nawet do blisko 3 miesięcy),
• postać przewlekłą rwy kulszowej o znacznie dłuższym czasie trwania.

Rwa kulszowa – przyczyny

Do jednej z najczęstszych przyczyn rwy kulszowej zalicza się przepuklinę jądra miażdżystego. Uwypuklanie się krążka międzykręgowego może powodować podrażnienie korzeni nerwowych, to z kolei generuje silne dolegliwości bólowe. Ich intensywność jest uzależniona od rozmiarów kompresji oraz kierunku, w którym doszło do przepukliny. Najbardziej dotkliwe objawy występują przy przepuklinie występującej w kierunku tylno–bocznym, rzadziej centralnym, zaś uwypuklenie struktur krążka międzykręgowego do przodu nie prowokuje tego typu dolegliwości. 

Możliwą przyczyną  jest też stenoza kanału kręgowego (ciasnota kanału kręgowego). Polega ona na zwężeniu światła kanału kręgowego, co w efekcie generuje ucisk na korzenie nerwów rdzeniowych. Zmiany zwyrodnieniowe, obrzęki limfatyczne, cukrzyca, nowotwory czy nadruchomość kręgosłupa także może predysponować do powstawania ucisku na nerw kulszowy. 

Objawy rwy kulszowej - gdzie boli przy ataku?

Atak rwy kulszowej może generować bardzo nieprzyjemne, trudne do opanowania objawy. Wśród najczęściej spotykanych wymienia się:

• silny ból wzdłuż przebiegu nerwu kulszowego (może zaczynać się w okolicy lędźwiowej kręgosłupa, pośladka i promieniować nawet do stopy) – może pojawić się ból pośladka czy ból biodra,
• objawy neurologiczne w postaci drętwienia i mrowienia kończyny dolnej,
• osłabione odruchy neurologiczne podczas badania,
• zaburzenia czucia,
• upośledzenie siły mięśniowej kończyny dolnej.

Nerw kulszowy przebiega parzyście – w obydwu kończynach dolnych. W zależności od tego, w której nodze występują objawy, mówimy o rwie kulszowej lewostronnej lub prawostronnej. Ischialgia często występuje u kobiet w ciąży. 

Diagnostyka i rozpoznanie rwy kulszowej

Diagnostyka obejmuje wywiad, szereg testów klinicznych, badanie odruchów, siły mięśniowej oraz w razie potrzeby obrazowanie. Przy rwie udowej w celach diagnostycznych wykorzystuje się poprzez analogię objaw Mackiewicza, stosując podobny mechanizm. 

Rwa kulszowa – objaw Lasègue’a

Objaw Lasègue’a pojawia się przy na uniesieniu jednej kończyny dolnej wyprostowanej w stawie kolanowym w pozycji leżenia na plecach. Miednica musi być dobrze ufiksowana. W sytuacji patologii pacjent odczuwa ból i nie może wykonać ruchu bez bólu. Jest to dodatni objaw Lasègue’a i świadczy o podrażnieniu nerwu kulszowego. 

Rwa kulszowa – tomografia komputerowa

Tomografię komputerową przy powinno się wykonać w momencie podejrzenia poważnej, zaawansowanej patologii lub niejasności obrazu klinicznego. Jest to alternatywna metoda obrazowania w sytuacji, gdy pacjent ma wszczepiony rozrusznik serca. Wadą tego badania jest duża dawka promieniowania jonizującego (działa jak seria zdjęć rentgenowskich) oraz mniej dokładne uwidacznianie innych struktur niż kostne. 

Rwa kulszowa – rezonans magnetyczny

Rezonans magnetyczny jest zdecydowanie najdokładniejszym badaniem, gdy pojawiają się dolegliwości sugerujące rwę kulszową. Pozwala dokładnie zlokalizować przepuklinę oraz precyzyjnie określić jej etap i wielkość. Badanie wiąże się z mniejszą dawką promieniowania niż tomograf. Jego wadą jest czas oczekiwania na poddanie się diagnostyce oraz – w przypadku chęci realizacji w placówkach komercyjnych – cena. Jaki lekarz może wypisać skierowanie na rezonans przy rwie kulszowej? Warto od razu udać się do neurologa. 

Rwa kulszowa a inne badania

Badanie RTG jest wykonywane w przypadku podejrzenia niestabilności kręgosłupa lub zapalenia stawu biodrowego. Stanowi raczej element diagnostyki różnicowej i bywa pomijane na korzyść rezonansu, o ile jest to możliwe. Różnicowanie przy jest wykonywane również przy użyciu elektromiografii. Jeśli pacjent prezentuje znaczne upośledzenie ruchu zgięcia grzbietowego stopy, to wówczas, dokonując takiej diagnostyki sprawdzamy, czy jest to wynik rwy, czy może dysfunkcji nerwu strzałkowego. Morfologia i wskaźniki zapalenia w badaniach laboratoryjnych stanowią element ewentualnego różnicowania ze schorzeniami o charakterze zapalnym. 

Leczenie rwy kulszowej. Jak wygląda i ile trwa leczenie lub rehabilitacja?

Leczenie zależy od przyczyny pojawienia się rwy. Postępowanie zachowawcze polega na odciążeniu kręgosłupa poprzez zastosowanie pozycji leżącej i ograniczenie do minimum wykonywanych dotychczas czynności. Takie działania sprzyjają złagodzeniu objawów ataku rwy kulszowej. 

Leki na rwę kulszową. Tabletki i maści na rwę kulszową

Leczenie farmakologiczne  to często nieodłączny element procesu walki z bólem. W początkowym etapie, gdy dolegliwości są na tyle silne, że utrudniają wykonywanie najprostszych czynności i nie możemy znaleźć żadnej pozycji, która ten ból zmniejszy, stosuje się leki. Najczęściej są to środki doustne o działaniu przeciwzapalnym oraz przeciwbólowym. Popularne jest również przyjmowanie preparatów oraz leków bez recepty zawierających witaminę C. Z dobrym efektem stosowane są maści chłodzące, które również zawierają substancje mające zmniejszać stan zapalny. 

Rwa kulszowa – zastrzyki

 W przypadku bólu o bardzo dużym nasileniu zapada decyzja o tym, aby zastosować zastrzyki. Mogą to być iniekcje domięśniowe z użyciem preparatów przeciwzapalnych i przeciwbólowych oraz witaminowych. Ich działanie może jednak nie być efektywne we wszystkich postaciach choroby. Stosuje się także iniekcje do punktów spustowych, jednak przeważnie dopiero po zlikwidowaniu przyczyny rwy. 

Zdecydowanie najsilniejszym oddziaływaniem w postaci redukcji bólu, obrzęku oraz stanu zapalnego cieszą się zastrzyki nadtwardówkowe. Często spotykane są także pod nazwą „blokada nadoponowa”. Polegają na podaniu środka bezpośrednio w miejsce będące przyczyną dolegliwości, w przypadku rwy kulszowej będzie to zazwyczaj okolica L4. Odczuwalne ustępowanie objawów ma miejsce już po kilku dniach.

Leczenie operacyjne na rwę kulszową

Leczenie szpitalne, którego częścią może być operacja, może być stosowane w kilku przypadkach. Pierwszym z nich może być przepuklina na bardzo zaawansowanym etapie, który nie pozwala zakwalifikować pacjenta do postępowania zachowawczego. Drugi przypadek to nieskuteczność działań zachowawczych, nawracające epizody bólowe mimo wdrożonej rehabilitacji. O rodzaju operacji oraz w ogóle o kwalifikacji do niej decyduje lekarz – neurolog, neurochirurg. Leczenie operacyjne polega na resekcji fragmentu lub całości krążka międzykręgowego, który podrażnia korzonki i jest przyczyną bólu. Fachowo określa się taką procedurę jako dyscektomia lub mikrodyscektomia. Są to popularnie wykonywane małoinwazyjne procedury, minimalizujące ryzyko skutków ubocznych oraz przyczyniające się tym samym do skrócenia okresu rekonwalescencji. 

Wśród innych równie bezpiecznych metod wyróżnia się przezskórną laserową dekompresję dysku oraz termonukleoplastykę. W sytuacji, gdy wśród przyczyn wymienia się zmiany zwyrodnieniowe, wykonuje się także laminektomię.

Rwa kulszowa – fizjoterapia i  ćwiczenia na rwę kulszową

Chcąc pozbyć się uporczywych dolegliwości rwy kulszowej (np. ból kręgosłupa lędźwiowego promieniujący do nóg, ból miednicy promieniujący do nóg), nieodłącznym elementem postępowania usprawniającego powinna być rehabilitacja oraz ćwiczenia. Za powszechnie skuteczne metody uznaje się diagnozowanie i leczenie metodą McKenziego, terapię manualną, masaż, uwalnianie mięśniowo–powięziowe, wykorzystanie pinopresury czy suchego igłowania. Pomocniczo na rwę kulszową terapeuci używają plastrów Kinesiology Taping, w niektórych gabinetach popularne jest również leczenie pijawkami, czyli hirudoterapia. Podczas rehabilitacji stosuje się często zabiegi, które mają za zadanie zmniejszyć stan zapalny i zredukować ból w sposób bezinwazyjny. Wyróżnia się tutaj pole magnetyczne, krioterapię, laseroterapię, fonoforezę. Pomocna jest również elektroterapia i zastosowanie prądów DD, TENS, jonoforezy. 

Podstawowym ćwiczeniem, pozycją, która może przynieść ulgę w ostrym ataku rwy jest leżenie na plecach na twardym podłożu z podkurczonymi nogami wspartymi o krzesło lub poduszkę. Pozwala to zmniejszyć napięcie i zredukować ból. Zaleca się wykonywanie ćwiczeń oraz wykorzystywanie pozycji zwiększających głębokość lordozy lędźwiowej. Przykładowe ćwiczenia przynoszące ulgę u pacjentów z rwą kulszową to:

1. W pozycji stojącej w rozkroku na szerokości bioder należy oprzeć rękami o miednicę z tyłu. Następnie, wykonując wdech nosem, powoli prostujemy mocno kręgosłup, przechylając się do tyłu, utrzymując nogi i ręce w opisanym położeniu. Na szczycie tak wykonanego przeprostu wykonujemy wydech ustami. Ćwiczenie powtarzamy 10–20 razy w wolnym tempie. 
2. W pozycji leżenia na brzuchu układamy zgięte w łokciach kończyny górne na podłożu. Pozycja powinna uwzględniać właściwe ustawienie łokci (pod barkami). W takim ułożeniu przebywamy przez kilka minut.
3. W pozycji klęku jednonóż z rękami umieszczonymi na kolanie nogi wykrocznej staramy się doprowadzić do pogłębienia wyprostu w biodrze nogi zakrocznej. Pozycję należy utrzymać 20–30 sekund i powtórzyć na 3–4 razy na stronę. Pozwoli to na rozciągnięcie mięśnia biodrowo–lędźwiowego. Pamiętamy, aby kolano znajdujące się z przodu nie wychodziło poza stopę. 

Profilaktyka rwy kulszowej

Istotna jest ergonomia stanowiska pracy, mówiąca o konieczności zastosowania wałków pod odcinek lędźwiowy lub krzeseł biurowych i foteli samochodowych z odpowiednim wyprofilowaniem w tych miejscach. Dźwiganie ciężkich przedmiotów oraz pochylanie musi być wykonywane na ugiętych stawach biodrowych i kolanowych, a nie tylko przy usztywnionych, zgiętych plecach. Metody domowe leczenia rwy kulszowej to także stosowanie zimnych kompresów w fazie ostrej, co pozwala na złagodzenie bólu i stanu zapalnego. Mogą to być np. woreczki z lodem zawinięte w ściereczkę lub ręcznik. Po ustąpieniu stanu ostrego można daną okolicę rozgrzewać za pomocą termoforu lub poduszki elektrycznej. Spowoduje to rozluźnienie mięśni i przyspieszy gojenie. 

Zapobieganie rwie kulszowej to także rolowanie z użyciem wałka, odpowiednie ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie głębokie. Bardzo ważna jest współpraca z terapeutą i realizowanie wszystkich zaleceń. Warto przestrzegać także zasad zdrowego żywienia. Bardzo dobrze jest uwzględnić napary i herbatki z kurkumą oraz jeżówką. Włączenie do spożycia niełuskanych nasion konopii pomoże uzupełnić niedobory składników mineralnych i substancji odżywczych.

Jak długo leczy się rwę kulszową? Cały proces od momentu wystąpienia objawów do ich wyeliminowania trwa zazwyczaj kilka tygodni. Nie jest to jednak regułą i czas ten może się wydłużyć lub skrócić. Jest to uzależnione m.in. od przyczyny, stopnia zaawansowania czy zastosowanego leczenia.