Ból pleców – domowe sposoby i leki z apteki

Ból kręgosłupa, powszechnie nazywany bólem pleców, stanowi jedną z najczęstszych dolegliwości występujących u ludzi. Przypuszcza się, że przypadłość ta dotyka większą liczbę pacjentów niż w przypadku chorób serca. Bóle kręgosłupa definiowane są jako ból pojawiający się po tylnej, grzbietowej stronie ciała, przebiegający wzdłuż osi pionowej. Objawia się bólem lub uczuciem dyskomfortu, jak np. napięcie mięśni w rejonie pleców lub uczucie nadmiernej ich sztywności.

Ból pleców – przyczyny

Ból pleców może być spowodowany wieloma czynnikami. Niekiedy występuje samoistnie, na skutek niewłaściwego podnoszenia ciężkich przedmiotów, nieprawidłowej postawy ciała w codziennych czynnościach (np. nieodpowiednia pozycja podczas pracy siedzącej), ale może być również wynikiem kontuzji czy urazów. Przyjmuje się, że kluczową rolę w powstawaniu bólu pleców mają przyczyny biomechaniczne (nieswoiste), powiązane z nadmiernym obciążeniem aparatu stawowo-więzadłowego kręgosłupa.

Największe ryzyko doprowadzenia do bólu kręgosłupa związane jest z wykonywaniem czynności, takich jak: częste dźwiganie, zwłaszcza ciężkich przedmiotów, przewlekłe zachowywanie niewygodnych pozycji, częste wykonywanie skłonów, skrętów tułowia oraz długotrwałe narażenie na wibracje podczas jazdy pojazdami.  Zwłaszcza regularne zachowywanie niekomfortowej postawy podczas siedzenia przyczynia się do powstawania bólów kręgosłupa, ponieważ następuje niefizjologiczne ułożenie części lędźwiowej oraz piersiowej kręgosłupa. Również nieprawidłowe wykonywanie codziennych domowych czynności może przyczyniać się do pojawienia się bólu pleców. Zwłaszcza niewłaściwe podnoszenie ciężkich przedmiotów, pochylanie się czy garbienie, długotrwała pozycja stojąca, a także prowadzenie samochodu przed długi czas bez robienia przerw mogą być przyczyną późniejszego bólu kręgosłupa.

Ból pleców – jakie są rodzaje?

Ból pleców możemy podzielić na nieswoisty (biomechaniczny) oraz swoisty.

Nieswoiste bóle pleców występują najczęściej (ok. 90% przypadków), nie objawiają się jakimikolwiek zmianami, które można by było zdiagnozować za pomocą badań obrazowych, poza ewentualnymi zwyrodnieniami kręgosłupa. Niekiedy mogą towarzyszyć naturalnemu starzeniu i zmianom w budowie kręgosłupa (jak np. zwężenie przestrzeni międzykręgowej). Nie da się określić konkretnej przyczyny ich powstania. Zazwyczaj nie zwiastują choroby oraz ustępują bez leczenia, jednakże mogą nawracać.

W przypadku swoistych bólów pleców (ok. 10% przypadków) ich przyczyna jest znana. Mogą być spowodowane urazem lub chorobą. Terapia swoistych bólów polega na zdiagnozowaniu i leczeniu przyczyny bólu pleców.  

Ból swoisty może być związany ze zmianami w obrębie:

• stawów międzykręgowych i krzyżowo-biodrowych (m.in.: stany zapalne stawów towarzyszące reumatoidalnemu zapaleniu stawów (RZS) lub zesztywniającemu zapaleniu stawów kręgosłupa (ZZSK), zwyrodnienia, zwiększona ruchomość lub obciążenie stawu spowodowane niewłaściwym ustawieniem powierzchni stawowych w wyniku zaburzeń chodu),
• krążków międzykręgowych (zwyrodnienia krążka międzykręgowego, uszkodzenie pierścienia włóknistego, określane jako ból dyskogenny),
• nerwów rdzeniowych oraz ich korzeni (wskutek ich ucisku spowodowanego np. przepukliną jądra miażdżystego lub zwężeniem kanału kręgowego),
• mięśni i powięzi grzbietu,
• aparatu więzadłowo-powięziowo-torebkowego miednicy.

W zależności od długości występowania dolegliwości, ból pleców możemy podzielić na:

• ostry (występuje ok. 4–6 tygodni),
• podostry (trwa od 6 tygodni do 3 miesięcy),
• przewlekły (upośledza wykonywanie czynności przez okres ponad 3 miesięcy),
• nawrotowy (ból pojawiający się po minimum sześciu miesiącach okresu bezobjawowego, u chorych cierpiących w przeszłości na ból pleców umiejscowiony w zbliżonym rejonie pleców).

Bóle pleców możemy podzielić, zgodnie z miejscem ich występowania na:

• ból krzyża (odcinek piersiowo-lędźwiowy), dotyczy ok. 80% przypadków,
• ból karku (odcinek szyjny), diagnozowany u ok. 15% chorych,
• rwę ramienną (ból promieniuje wzdłuż kończyn górnych),
• ból tułowia (nerwy międzyżebrowe) - objawia się jako ból kręgosłupa piersiowego lub ból łopatek,
• rwę kulszową lub rwę udową (ból promieniuje wzdłuż kończyn dolnych).

Ból pleców – jak złagodzić?

Istnieje wiele sposobów na złagodzenie bólu pleców. W aptekach dostępne są liczne preparaty wspomagające uśmierzenie bólu kręgosłupa, takie jak: tabletki przeciwbólowe, przeciwzapalne, plastry chłodzące lub rozgrzewające oraz maści i żele. Ulgę w bólu pleców mogą przynieść ciepłe okłady, akupunktura oraz inne metody fizjoterapeutyczne.

Pomocna w zapobieganiu nawrotom jest regularna aktywność fizyczna. Odpowiednie ćwiczenia na bóle pleców pomagają utrzymać prawidłową masę ciała, masę mięśniową oraz zakres ruchowy w obrębie stawów, co zmniejsza częstość dolegliwości bólowych. Znaczną skutecznością charakteryzują się ćwiczenia wzmacniające siłę i wytrzymałość mięśni przykręgosłupowych, ćwiczenia zgięciowe i wyprostne kręgosłupa, rozciąganie mięśni. Poprawia to giętkość kręgosłupa i tułowia. Pacjent powinien również w codziennych czynnościach zwracać uwagę na właściwą postawę, zwłaszcza podczas schylania się, podnoszenia ciężkich przedmiotów oraz siedzenia. W przypadku osób w podeszłym wieku warto wprowadzić ćwiczenia wspomagające utrzymanie równowagi oraz prawidłowej postawy ciała. Regularna, prawidłowo dobrana aktywność fizyczna ogranicza ryzyko przekształcenia dolegliwości bólowych w formę przewlekłą. Metody niefarmakologiczne w leczeniu są polecane szczególnie przy bólu pleców w ciąży. 

Maści na bóle pleców

Często wybieraną postacią leku na ból pleców jest maść lub żel. W stosunku do preparatów doustnych stosowane zewnętrznie maści jedynie w minimalnym stopniu mogą przenikać do krwiobiegu, co ogranicza ryzyko podrażnień przewodu pokarmowego, dzięki czemu mogą być stosowane przez dłuższy czas. Maści przeciwbólowe na plecy powinny być pierwszym wyborem przy łagodzeniu dolegliwości bólowych, ponieważ w przeciwieństwie do tabletek ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest znikome, a ewentualne skutki uboczne są łagodne i występują zazwyczaj w postaci reakcji skórnych. Maści i żele stosowane w bólu pleców mogą zawierać w swoim składzie substancje przeciwbólowe i przeciwzapalne (ibuprofen, diklofenak, salicylan metylu, ketoprofen, naproksen, etofenamat) lub rozgrzewające (olejki eteryczne: eukaliptusowy, terpentynowy, sosnowy, jałowcowy; kamforę).  Działanie maści rozgrzewających polega na wywołaniu miejscowego rozszerzenia naczyń krwionośnych oraz poprawie krążenia w miejscu zastosowania maści, co przynosi ulgę w bólu. Wszystkie wymienione preparaty, z wyjątkiem  zawierających ketoprofen można kupić w aptece bez recepty.

Warto pamiętać, aby maści na ból pleców nie aplikować na uszkodzoną lub podrażnioną skórę, ponieważ może to po pierwsze doprowadzić do zakażenia rany poprzez drobnoustroje znajdujące się na dłoniach, ale także zwiększać ryzyko wystąpienia ogólnoustrojowych działań niepożądanych. Kluczowe jest również stosowanie się do zaleconej w ulotce dawki. Przykładowo zastosowanie zbyt małej ilości produktu może nie przynieść oczekiwanych rezultatów, z kolei stosowanie zbyt dużej ilości preparatu nie wpłynie na zwiększenie skuteczności, co więcej może generować silniejsze podrażnienia skóry oraz zwiększone prawdopodobieństwo pojawienia się skutków ubocznych.

W związku z niewielkim, potencjalnym wchłanianiem substancji leczniczej z maści na ból kręgosłupa do krwiobiegu, w przypadku silnych bólów, gdy sam plaster nie przynosi ulgi, można zastosować jednocześnie również preparat doustny na ból pleców. Jeśli po 7 dniach stosowania maści, ból pleców nie ustąpił lub pogłębił się, należy koniecznie skonsultować się z lekarzem.

Tabletki na bóle pleców

Często wybieranym preparatem na ból pleców są tabletki o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Substancje czynne zawarte w doustnych lekach przeciwbólowych, jak ibuprofen, naproksen, diklofenak, meloksykam czy ketoprofen należą do grupy  NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych). Leki te ograniczają bóle kostno-stawowe oraz mięśniowe w obrębie pleców. Mechanizm ich działaniu polega na hamowaniu aktywności izoenzymu cyklooksygenazy-2 (COX-2), która bierze udział w syntezie prozapalnych prostaglandyn. W ten sposób leki te ograniczają rozwój stanu zapalnego oraz działają przeciwbólowo. Tabletki na ból pleców zazwyczaj dawkuje się podczas posiłku, aby ograniczyć działania niepożądane leku. Zaleca się stosowanie najmniejszej, skutecznej dawki, przez jak najkrótszy czasu, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia skutków ubocznych.

Plastry rozgrzewające i chłodzące na ból pleców – które i kiedy wybrać?

Ulgę w bólu pleców mogą przynieść plastry o działaniu rozgrzewającym lub chłodzącym. Plastry rozgrzewające stosowane są zazwyczaj w bólach pleców, w obrębie krzyża lub karku, w celu rozluźnienia oraz rozgrzania mięśni i stawów. W składzie rozgrzewających plastrów na ból pleców mogą być: kapsaicyna, salicylany, sproszkowane żelazo, wyciągi roślinne z czarciego pazura, kadzidłowca indyjskiego, arniki oraz kory wierzby białej. Plastry rozgrzewające zalecane są w bólach mięśni lub stawów.

Po aplikacji plastra na skórę następuje miejscowe działanie rozgrzewające. W jego wyniku, w miejscu aplikacji uruchamiane są procesy termoregulacyjne, mające na celu wyrównanie temperatury w rozgrzanym miejscu. Dochodzi do rozluźnienia mięśni oraz miejscowego rozszerzenia naczyń krwionośnych i poprawy krążenia krwi, co usprawnia transport tlenu i substancji energetycznych z krwi do tkanek. Dzięki temu następuje szybsza regeneracja komórek oraz eliminacja czynników prozapalnych, co powoduje uśmierzenie bólu. Zazwyczaj działanie rozgrzewające plastrów jest aktywowane w wyniku styczności z powietrzem, dlatego opakowanie z plastrem należy otworzyć bezpośrednio przed użyciem. Pełną aktywność rozgrzewającą obserwuje się po ok. 15–30 minutach, w zależności od użytego produktu.

Wspomagająco w zmniejszeniu bólu pleców można stosować plastry chłodzące. Zazwyczaj zawierają mentol jako substancję czynną, o działaniu chłodzącym. Łagodzą napięcie i ból mięśni, zwłaszcza w bólach stawowo-mięśniowych (barków, karku, pleców). Stosowane są w bólach pleców występujących po kontuzjach, którym towarzyszy obrzęk. Dostępne są również plastry do stosowania na ból pleców zawierające w swoim składzie jako substancję czynną diklofenak, który należy do grupy NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych). W przeciwieństwie do maści i żeli na ból pleców, plastry nie brudzą ubrań oraz zazwyczaj mają łagodniejszy lub znikomy zapach.

Domowe sposoby na ból pleców i krzyża

W łagodnych bólach pleców szybką ulgę może przynieść gorąca kąpiel. Wspomaga ona rozluźnienie mięśni oraz odpręża, co sprzyja uśmierzeniu bólu pleców. Pomocne mogą być również zimne lub ciepłe okłady aplikowane w miejscu bólu. W tym celu można użyć kostki lodu owinięte ściereczką, termofor z gorącą wodą albo poduszkę rozgrzewającą.

Skuteczne w bólów pleców mogą być prawidłowo wykonane ćwiczenia relaksacyjne na kręgosłup. W celu rozluźnienia mięśni w odcinku lędźwiowym należy położyć się na plecach z wyprostowanymi nogami oraz ramionami wyciągniętymi wzdłuż ciała, unieść biodra do góry i wsunąć pod miednicę blok do jogi (alternatywnie poduszkę), a następnie pozostać w tej pozycji ok. 5minut. W silnym bólu pleców pomoc może przynieść także „pozycja krzesełkowa”. Polega ona na ułożeniu ciała na plecach i ugięciu nóg pod kątem prostym, kładąc je na krześle lub łóżku. Szybką ulgę może przynieść pozycja embrionalna, w której trzeba położyć się na jednym boku, a kolana przyciągnąć do klatki piersiowej, przy czym pomiędzy uda należy włożyć złożony koc lub poduszkę, która rozdzieli kolana.