Rola farmaceuty w leczeniu przeziębień

W warunkach naturalnych drogi oddechowe są stale narażone na działanie różnych drobnoustrojów przed którymi zabezpiecza nas szereg mechanizmów odpornościowych (odporność swoista i nieswoista). Z drugiej strony, w warunkach prawidłowych górne drogi oddechowe posiadają obfitą fizjologiczną florę bakteryjną, która przy osłabieniu układu odpornościowego może być przyczyną zachorowania.

Przeziębienie jest najczęściej występującym schorzeniem górnych dróg oddechowych. Osoby dorosłe chorują średnio dwa, trzy razy do roku, natomiast dzieci mogą uskarżać się na objawy przeziębienia nawet osiem razy w roku. Objawy przeziębienia pojawiają się 2-3 dni po kontakcie z wirusem. Wirusy, które dostają się do organizmu wywołują odczyn zapalny błon śluzowych nosa i gardła. Dochodzi do ich obrzęku, zaczerwienienia oraz nadprodukcji śluzu co objawia się katarem i kaszlem. Organizm broniąc się przed inwazją, produkuje również swoiste przeciwciała, które mają za zadanie zwalczyć wywołujące chorobę wirusy. Od zdolności produkcji swoistych przeciwciał zależy jak długo będziemy chorować oraz jak będą nasilone objawy przeziębienia. Przyczyną schorzenia może być ponad 200 rodzajów wirusów. Ich ciągła modyfikacja pod wpływem czynników środowiskowych powoduje, że organizm nie jest w stanie wytworzyć odporności zanim wirus zaprezentuje się organizmowi (czyli w praktyce zanim nas zainfekuje).

Początek choroby jest nagły. Pojawia się katar, kaszel, ból gardła, uczucie zatkanego nosa i uszu, ból głowy, bóle mięśniowe i ogólne złe samopoczucie. Przeziębieniu może towarzyszyć gorączka. Nie wszystkie z wymienionych objawów występują u chorych jednocześnie. Choroba trwa około 5 dni, nie więcej jednak niż dwa tygodnie. W zasadzie przeziębienie u ludzi wcześniej zdrowych ulega samowyleczeniu, a objawy można łagodzić bez udziału lekarza. Z tego też powodu, w okresie przeziębienia często korzystamy z pomocy farmaceuty i dostępnych bez recepty preparatów.

W aptece dostępnych jest szereg preparatów łagodzących objawy przeziębienia. Są to leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, łagodzące kaszel, zmniejszające katar i witamina C.

Do dyspozycji pacjenta są preparaty jedno i wieloskładnikowe. W preparatach jednoskładnikowych mamy do czynienia z jednym związkiem farmakologicznie czynnym. W przypadku preparatów wieloskładnikowych połączono dwa lub więcej związków o różnym kierunku działania. I tak w jednym preparacie, może się znaleźć lek przeciwgorączkowy, przeciwkaszlowy oraz witamina C. W innym przypadku lek przeciwgorączkowy może być połączony z lekiem łagodzącym katar. Kombinacje środków farmakologicznie czynnych w jednym preparacie mogą być jednak bardzo różne. Łączenie kilku składników w jednym preparacie ma na celu ułatwienie dawkowania leków w przypadku występowania kilku objawów jednocześnie. Z drugiej strony istnienie preparatów złożonych stwarza ryzyko niewłaściwego stosowania leków. Wynika to z faktu korzystania z leków złożonych, których wielokierunkowe działanie nie pokrywa się z występującymi objawami. Ponadto istnieje niebezpieczeństwo przedawkowania oraz interakcji w przypadku stosowania innych preparatów.

Leki przeciwgorączkowe

Leki przeciwgorączkowe mają na celu obniżenie podwyższonej temperatury ciała. W praktyce w celu łagodzenia gorączki stosuje się kwas acetylosalicylowy, paracetamol, ibuprofen, naproksen, metamizol. Środki te oprócz właściwości przeciwgorączkowych wykazują w mniejszym lub większym stopniu właściwości przeciwbólowe i przeciwzapalne. Ich mechanizm działania powoduje jednak, że nie są jednak zbyt bezpieczne dla organizmu. W dużym odsetku pacjentów wywołują działania niepożądane m.in. uszkadzają błonę śluzową żołądka i dwunastnicy. Działania te w większości są zależne od dawki tzn. częstość i nasilenie właściwości uszkadzających rośnie wraz ze wzrostem częstości i wielkości dawkowania. Należy pamiętać, że leki te są dostępne zarówno w preparatach jedno- jak i wieloskładnikowych, dlatego istnieje ryzyko nieświadomego zażycia większej ilości środka przeciwgorączkowego niż jest to pożądane. W zwalczaniu gorączki w przeziębieniu wydaje się logicznym postępowanie alternatywne. Duży efekt terapeutyczny można osiągnąć wykonując chłodne kompresy na tułów lub kończyny dolne. Należy spożywać duże ilości płynów, a zwłaszcza wywarów z ziół. Takie postępowanie w dużym stopniu może ograniczyć ilość leków przeciwgorączkowych. Leki przeciwgorączkowe nie zwalczają przyczyny gorączki, dlatego stosowanie tych leków nawet w dużych dawkach nie przyśpieszy leczenia.

Leki na kaszel

Kaszel jest dość częstym objawem przeziębienia. Jest to mechanizm obronny górnych dróg oddechowych, pozwalający na pozbycie się nadmiaru wydzieliny w drogach oddechowych. Dostępne w aptece preparaty stosowane na kaszel mają właściwości wyksztuśne lub przeciwkaszlowe. Hamowanie kaszlu jest wskazane w bardzo wyjątkowych sytuacjach, a decyzję o zastosowaniu środków o właściwościach przeciwkaszlowych powinien podjąć lekarz. Niemniej jednak, w wielu preparatach wieloskładnikowych jest obecny środek hamujący kaszel. Preparaty takie mogą spowodować zaleganie wydzieliny w górnych drogach oddechowych i w związku z tym przedłużyć oraz powikłać przebieg przeziębienia. Starajmy się stosować leki ułatwiające wykrztuszanie. Dostępne są one zarówno w postaci tabletek, jak i syropów. W większości są oparte na wyciągach z ziół jak np. prawoślaz lekarski, podbiał, owoc anyżu, ziele tymianku. Są również przeparty nie ziołowe.

Leki na katar

Ważną grupą preparatów w leczeniu przeziębienia stanowią leki zmniejszające katar. Katar jest dość uciążliwą dolegliwością, powodującą duży dyskomfort psychiczny, uniemożliwiający czasami normalne funkcjonowanie. Zmniejszenie kataru, czyli nadmiernej wydzieliny z nosa jest czasami elementem kluczowym łagodzenia dolegliwości przeziębienia. Katar możemy łagodzić lekami stosowanymi doustnie, które często stanowią jeden ze składników wielu preparatów złożonych. Najczęściej jednak sięgamy po krople do nosa. Krople do nosa są postacią leku umożliwiająca łatwe dozowanie go do otworów nosowych. W postaci kropli do nosa najczęściej podawane są preparaty obkurczające naczynia błony śluzowej nosa, w ten sposób łagodząc katar. Tą drogą mogą być podawane ponadto leki przeciwbakteryjne i przeciwalergiczne których mechanizm działania i wskazania są zupełnie inne. Dlatego zanim zastosujemy krople do nosa zasięgnijmy porady farmaceuty lub lekarza. Jeżeli już stosujemy lek obkurczający naczynia błony śluzowej nosa musimy pamiętać, że preparaty takie mogą podnieść ciśnienie tętnicze oraz przy dłuższym stosowaniu doprowadzić do zniszczenia błony śluzowej nosa. Zalecane jest aby leków obkurczające błonę śluzowa nosa nie stosować dłużej niż 7 dni.

Do dyspozycji pacjenta są również preparaty ziołowe oraz homeopatyczne. W większości przypadków korzystamy z preparatów, które nie są preparatami ziołowymi oraz homeopatycznymi. Ich bezpieczeństwo jest jednak znacznie mniejsze. W dawkach ogólnie dostępnych bez recepty mogą wywołać działania niepożądane, mogą wchodzić w interakcje lekowe. Zażycie kilku tabletek jednorazowo może być również przyczyną przekroczenia dawek maksymalnych jednorazowych lub dobowych.

Wybór odpowiedniego preparatu zależy od istniejących dolegliwości, chorób współistniejących oraz innych stosowanych leków. Rolą farmaceuty jest optymalny dobór preparatów, tak aby uzyskać maksymalny efekt leczniczy przy jak najmniejszym ryzyku działań niepożądanych. Jest to szczególnie ważne z punku widzenia stosowania w wielu preparatach tych samych związków farmakologicznie czynnych. Z tego też powodu nie należy unikać kontaktów z aptekarzem. Farmaceuta z racji swojego wykształcenia może uchronić nas przed niekorzystnymi działaniami leków wynikających z przedawkowania lub ich interakcji.

Antybiotyki

Antybiotyki nie działają na wirusy i nie powinny być stosowane w przeziębieniu. Nie wpływają na szybkość ustępowania objawów przeziębienia, mogą być one jednak źródłem szeregu działań niepożądanych.

Zachorowalność na przeziębienie oraz duży odsetek samoleczenia przeziębienia stwarzają dość istotne ryzyko niewłaściwego stosowania dostępnych bez recepty preparatów. Z kolei na rynku farmaceutycznym pojawiają się wciąż nowe specyfiki zawierające inne składniki farmakologicznie czynne. Nie należy zapominać, że mamy do czynienia z lekami, które w zastosowaniu terapeutycznym mogą nam nie tylko pomóc, ale również zaszkodzić.