Leki przeciwhistaminowe – jak działają i kiedy się je stosuje? Klasyfikacja antagonistów histaminy

Leki przeciwhistaminowe (antagoniści receptorów H1, przez pacjentów nazywane lekami przeciwalergicznymi) to grupa preparatów, których działanie polega na blokowaniu w organizmie działania substancji chemicznej, zwanej histaminą. Antagoniści histaminy mają wiele zastosowań, ale najczęściej stosuje się je w leczeniu alergii. Choć są skuteczne, mogą powodować uciążliwe skutki uboczne, m.in. senność, obniżoną sprawność psychofizyczną, suchość w jamie ustnej. Dowiedz się, czym różnią się leki przeciwhistaminowe I i II generacji.

1. Czym jest histamina?
2. Jak działają leki przeciwhistaminowe?
3. Leki przeciwhistaminowe – wskazania
4. Leki przeciwhistaminowe – klasyfikacja 
5. Leki przeciwhistaminowe – przeciwwskazania i działania niepożądane

Czym jest histamina?

Histamina jest związkiem, który występuje naturalnie w organizmie człowieka. Jest to hormon tkankowy, w ośrodkowym układzie nerwowym odgrywa rolę neuroprzekaźnika. Histamina powstaje z aminokwasu histydyny na skutek reakcji enzymatycznych. Największe jej stężenie obserwuje się w płucach, skórze, błonie śluzowej nosa oraz żołądka.

Związek ten rozkurcza mięśnie gładkie małych tętnic oraz powoduje zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych, co w konsekwencji prowadzi do wysięku płynu poza naczynia. Histamina powoduje obniżenie ciśnienia krwi i zwiększenie się akcji serca, a także skurcz mięśni gładkich oskrzeli i przewodu pokarmowego. Histamina działa w organizmie człowieka poprzez oddziaływanie na receptory histaminowe. 

Jak działają leki przeciwhistaminowe?

Działanie leków przeciwhistaminowych polega na blokowaniu receptorów H1. Takie konkurencyjne wobec histaminy i odwracalne blokowanie receptorów powoduje hamowanie działania tego związku. Dzięki czemu znosi się działanie histaminy jako mediatora reakcji zapalnej. Leki przeciwhistaminowe hamują rozszerzanie się naczyń krwionośnych i blokują zwiększanie się ich przepuszczalności. 

Leki przeciwhistaminowe – wskazania

Leki przeciwhistaminowe – klasyfikacja 

Leki przeciwhistaminowe I generacji

Do leków z tej grupy zaliczmy pochodne:

• etanoloaminy (np. difenhydramina, dimenhydrynat),
• etylenodiaminy, 
• alkiloaminy (np. dimetinden, chlorfeniramina, feniramina),
• piperazyny (np. hydroksyzyna),
• fenotiazyny (np. prometazyna).

Leki przeciwhistaminowe I generacji oprócz receptora H1 blokują inne receptory w organizmie, co wiąże się z ich dodatkowym działaniem – z występowaniem działań niepożądanych. Między innymi dotyczy to pracy ośrodkowego układu nerwowego i wywoływania senności, otępienia, a także zaburzenia koordynacji ruchowej. Dlatego istotną kwestią jest fakt, iż po przyjęciu leków przeciwhistaminowych I generacji nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych.

Leki I generacji znalazły zastosowanie między innymi w:

• leczeniu reakcji alergicznych przebiegających gwałtownie,
• atopowych nieżytach nosa,
• pokrzywkach skórnych,
• w chorobie lokomocyjnej,
• jako środki uspokajające i przeciwwymiotne,
• w schorzeniach alergicznych, w których objawy nasilone są przez stres (choroby skóry, których przebieg związany jest z dużym świądem skóry),
• preparatach złożonych (preparaty stosowane w przeziębieniu oraz grypie).

Leki przeciwhistaminowe II generacji

Leki przeciwhistaminowe II generacji możemy podzielić na trzy grupy. Pierwszą grupę stanowią leki długodziałające stosowane doustnie (np. bilastyna, cetyryzyna, loratadyna, azelastyna), drugą – leki stosowane miejscowo na błonę śluzową (np. azelastyna), natomiast do grupy trzeciej zalicza się leki o krótkim działaniu (np. akrywastyna). Dane z literatury fachowej dzielą również leki przeciwhistaminowe II generacji pod względem chemicznym, ponieważ związki te pod tym względem nie są jednolitą grupą.

Bardzo ważną cechą odróżniającą leki II generacji od leków przeciwhistaminowych I generacji jest fakt, iż mają inne powinowactwo do receptorów oraz nie przedostają się w dużych ilościach do ośrodkowego układu nerwowego. Przekłada się to na mniejszą ilość występowania działań niepożądanych, takich jak nadmierna senność. Warto mieć na uwadze, iż u niektórych pacjentów pomimo wcześniej wymienionego mechanizmu działania (selektywności względem receptora H1) działanie hamujące na ośrodkowy układ nerwowy może wystąpić.

Dane literaturowe wyodrębniają także „nowoczesne” lub „nowe” leki II generacji. Do grupy tej zalicza się m.in.: 

• bilastynę,
• desloratadynę,
• feksofenadynę,
• lewocetyryzynę.

Leki przeciwhistaminowe – przeciwwskazania i działania niepożądane

Przeciwskazaniami do zastosowania leków przeciwhistaminowych I generacji są: jaskra, przerost gruczołu krokowego, uszkodzenie szpiku oraz nadwrażliwość na lek. Natomiast w przypadku leków II generacji do przeciwwskazań zaliczane są nadwrażliwość, a także w niektórych przypadkach zaburzenia pracy serca. Oczywiście przed zastosowaniem leku warto dokładnie zapoznać się z ulotką.

Do działań niepożądanych w przypadku leków przeciwhistaminowych I generacji zaliczamy między innymi:

• senność, znużenie, otępienie, zawroty głowy,
• suchość w jamie ustnej,
• zaburzania widzenia,
• trudności w oddawaniu moczu,
• zaburzenia rytmu serca.

Leki przeciwhistaminowe II generacji wykazują mniej działań niepożądanych, literatura fachowa zwraca uwagę na działania niepożądane ze strony układu nerwowego (powodowanie senności), a także działanie wpływające na pracę serca.

Leki przeciwhistaminowe dostępne bez recepty mają postać tabletek, syropów i aerozoli do nosa. Substancjami czynnymi preparatów są: dimenhydrynat, cetyryzyna, feksofenadyna, desloratadyna, lewocetyryzyna w postaci tabletek, dimetinden w postaci żelu, loratadyna w syropie, azelastyna w postaci aerozolu do nosa. Przed ich zastosowaniem warto skorzystać z porady farmaceuty.