Bakteryjne zapalenie stawów – przyczyny, objawy, leczenie

Bakteryjne (septyczne, infekcyjne) zapalenie stawów wywołują bakterie, które wniknęły w wewnętrzną część torebki stawowej. W większości przypadków drobnoustroje dostają się do stawu przez krew z innego miejsca w organizmie, gdzie toczy się infekcja. Choroba dwukrotnie częściej dotyka dzieci. U dorosłych bakteryjne zapalenie stawów najczęściej dotyczy stawów kolanowych, u dzieci – biodrowych. Do charakterystycznych objawów należy ból, obrzęk, zaczerwienienie okolicy stawu i ograniczenie ruchomości. W przypadku podejrzenia zapalenia stawów niezbędna jest szybka diagnostyka i leczenie zazwyczaj w warunkach szpitalnych.

Bakteryjne zapalenie stawów – czym jest i kogo może dotyczyć?

Bakteryjne (septyczne, infekcyjne) zapalenie stawów to zakażenie stawów lub tkanek okołostawowych przez bakterie Gram-ujemne (-) lub Gram-dodatnie (+). Do zakażenia może dojść drogą krwiopochodną, bezpośrednio (podczas operacji ortopedycznych, artroskopii, nakłucia stawu, urazu) lub przez ciągłość z sąsiednich tkanek (zakażenie skóry, zapalenie tkanki podskórnej, kości i szpiku). Bakteryjne zapalenie stawów jest chorobą występującą zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Najczęściej jednak chorują osoby przed 15. rokiem życia lub po 55. roku życia.

Czynniki istotnie zwiększające ryzyko wystąpienia bakteryjnego zapalenia stawów to:

• podeszły wiek,
• choroby reumatyczne (reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, dna moczanowa, choroba zwyrodnieniowa stawów),
• posiadanie endoprotezy stawu biodrowego lub kolanowego,
• uraz stawu,
• nakłucie stawu,
• hemofilia,
• zakażenie skóry lub tkanek miękkich,
• niedobór odporności (spowodowany m.in. przez alkoholizm, leczenie immunosupresyjne, cukrzycę, zakażenie HIV),
• dożylne przyjmowanie narkotyków,
• niewydolność nerek lub wątroby.

Jakie bakterie powodują zapalenie stawów?

U osób dorosłych najczęstszą przyczyną zakażenia stawów są Gram-dodatnie bakterie (Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes), rzadziej bakterie Gram-ujemne (Pseudomonas aeruginosa, Enterobacteriaceae). W grupie aktywnych seksualnie młodych dorosłych między 15. a 40. rokiem życia obserwuje się zakażenia dwoinką rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae). U noworodków i dzieci poniżej 2. roku życia dominują zakażenia Staphylococcus aureus, a u starszych Haemophilus influenzae.

Objawy bakteryjnego zapalenia stawów

Najczęstszymi objawami infekcyjnego zapalenie stawu są: ból, zaczerwienienie i ucieplenie okolicy stawu, obrzęk, ograniczenie ruchomości w stawie. Objawy pojawiają się nagle i dość szybko narastają. Mogą dotyczyć każdego stawu, choć najczęściej zakażenie bakteryjne dotyczy stawu biodrowego, kolanowego czy stawu skokowego. W większości przypadków jest jednostawowe. Zajęcie wielu stawów jest zwykle wynikiem bakteriemii. Objawom miejscowym może towarzyszyć gorączka, która jest rzadziej obserwowana u osób w starszym wieku.

Nierzeżączkowe bakteryjne zapalenie stawów zwykle dotyczy jednego stawu (najczęściej zajęty jest staw kolanowy). U części chorych dochodzi do trwałego uszkodzenia stawu. Z kolei rzeżączkowe zapalenie stawów jest obserwowane zwykle u młodych dorosłych pod postacią zapalenia wielostawowego (stawy kolanowe, skokowe, nadgarstka) lub wędrującego bólu. Zmianom w stawach towarzyszą zmiany zapalne pochewek ścięgien i zmiany skórne pod postacią krostek, grudek i pęcherzy krwotocznych.

Diagnostyka bakteryjnego zapalenia stawów

Rozpoznanie bakteryjnego zapalenia stawów możliwe jest po zebraniu dokładnego wywiadu i wykonaniu dodatkowych badań. W pierwszej kolejności lekarz pyta o okoliczności wystąpienia objawów, przebyte w ostatnim czasie urazy lub zabiegi ortopedyczne, choroby współistniejące. Kolejnym krokiem jest wykonanie badań laboratoryjnych. W morfologii krwi w większości przypadków obserwujemy znaczny wzrost OB (odczyn Biernackiego), CRP (białko C-reaktywne) świadczącego o toczącym się zapaleniu, podwyższoną liczbę leukocytów (leukocytoza) charakterystyczną dla zakażeń bakteryjnych.

W badaniu płynu stawowego ocenia się:

• kolor, klarowność i pH,
• zawartość glukozy, kwasu moczowego, białka i dehydrogenazy mleczanowej,
• mikroskopowo ilość krwinek białych i czerwonych, obecność kryształów w płynie,
• obecność bakterii, wykonując posiew.

W zależności od występujących objawów niekiedy wykonuje się badania serologiczne pozwalające na identyfikację czynnika etiologicznego. Badania obrazowe przydatne w diagnostyce bakteryjnego zapalenia stawów to ultrasonografia, badanie rentgenowskie i rezonans magnetyczny.

Jak wygląda leczenie bakteryjnego zapalenia stawów?

W przypadku bakteryjnego zapalenia stawów należy wdrożyć ogólnoustrojową antybiotykoterapię empiryczną, rozpoczynając niezwłocznie po pobraniu płynu stawowego. Po otrzymaniu wyników badań mikrobiologicznych należy zweryfikować skuteczność leczenia. Dolegliwości bólowe i stan zapalny w obrębie stawu wymagają włączenia leków z grupy NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne).

Ponadto stosowane są lecznicze nakłucia jamy stawowej w celu usunięcia zakażonego płynu stawowego i płukanie jej roztworem 0,9% NaCl. Przez kilka pierwszych dni staw powinien być unieruchomiony w szynie, następnie warto rozpocząć ćwiczenia bierne, a po ustąpieniu bólu również czynne – sprzyja to gojeniu i regeneracji chrząstki stawowej i tkanek okołostawowych. Wczesna rehabilitacja zapobiega przykurczowi zgięciowemu i zrostom w stawie.