Grzybica (kandydoza) układu pokarmowego – przyczyny, objawy, leczenie i profilaktyka

Grzybice układu pokarmowego wywołane przez drożdżaki z rodzaju Candida nazywa się kandydozami. Choroby grzybicze mogą dotyczyć różnych części przewodu pokarmowego, np. jamy ustnej, żołądka, jelit czy odbytu. W jaki sposób można je leczyć i jak im zapobiegać? 

Grzybica może być jedną z chorób układu pokarmowego. Najczęściej jest ona wywołana przez drożdżaki z rodzaju Candida spp. i wówczas mamy do czynienia z kandydozą układu pokarmowego. Problem dotyczy w głównej mierze jamy ustnej, gardła i przełyku, choć możliwe są także zakażenia grzybicze żołądka, jelit i okolic odbytu. Zakażenie najczęściej nie jest bolesne, ale wywołuje inne nieprzyjemne dolegliwości takie jak nieprzyjemny zapach, problemy z przełykaniem, zaczerwienienie skóry i błon śluzowych czy świąd. W leczeniu stosuje się głównie leki przeciwgrzybicze do stosowania ogólnego i miejscowego. Aby skrócić czas leczenia i zmniejszyć ryzyko nawrotów, należy w miarę możliwości usunąć przyczynę zakażenia i przestrzegać zasad higieny.

Grzybica (kandydoza) układu pokarmowego – co jest przyczyną?

Drożdżaki z rodzaju Candida, podobnie jak niektóre gatunki bakterii, stanowią florę fizjologiczną naszego organizmu. Oznacza to, że pewna ich ilość żyje w naszym organizmie i nie wywołuje objawów chorobowych. Fizjologicznie drożdżaki znajdują się np. na skórze i w przewodzie pokarmowym. U zdrowych osób ich nadmierny rozrost jest ograniczany przez układ odpornościowy i florę bakteryjną. Jeśli jakiś czynnik zostaje zaburzony, mogą pojawić się objawy grzybicy przewodu pokarmowego związanych z ekspansją komórek grzybów.

Rozwojowi grzybicy przewodu pokarmowego sprzyjają np.:
•    stosowanie niektórych antybiotyków, sterydów i leków immunosupresyjnych, inhibitorów pompy protonowej,
•    wrodzone i nabyte zaburzenia odporności takie jak AIDS, stan po chemioterapii,
•    cukrzyca,
•    choroby nowotworowe.

Przykładowo grzybica jamy ustnej często jest związana z przyjmowaniem wziewnych leków sterydowych np. z powodu astmy oskrzelowej. Większe ryzyko dotyczy także osób noszących protezy zębowe, zwłaszcza przy braku zachowania odpowiedniej higieny jamy ustnej. Kandydoza jamy ustnej pod postacią pleśniawek może pojawić się u małych dzieci. W przypadku AIDS kandydozy przełyku czy jamy ustnej mogą być jednym z pierwszych objawów.

Objawy grzybicy układu pokarmowego

Objawy grzybicy przewodu pokarmowego zależą od zajętego narządu. W przypadku jamy ustnej najczęstszą postacią zakażenia jest tzw. ostra kandydoza rzekomobłoniasta. Ma ona wygląd małych, białych plamek, tzw. pleśniawek. Mogą one powodować pieczenie, uczucie suchości i zaburzenia smaku. Postać poantybiotykowa kandydozy jamy ustnej częściej powoduje dolegliwości bólowe.

Objawy kandydozy przełyku to ból lub trudności przy przełykaniu, choć choroba może też nie dawać żadnych objawów. W rzadkich sytuacjach dochodzi do krwawienia z błony śluzowej przełyku.

Grzybica okolic odbytu daje nieprzyjemne objawy pod postacią świądu i pieczenia. Widoczne może być też zaczerwienienie skóry w tej okolicy z tendencją do złuszczania naskórka.

Rozpoznanie grzybicy (kandydozy) układu pokarmowego

Diagnostyka grzybicy również zależy od miejsca występowania. W grzybicy układu pokarmowego badania mikrobiologiczne nie zawsze są konieczne. W przypadku grzybicy jamy ustnej często wystarcza samo badanie lekarskie. W rzekomobłoniastej kandydozie na błonie śluzowej jamy ustnej lub języka tworzą się drobne, białe grudki, które dają się zdrapać szpatułką. Pod nimi widoczna jest zaczerwieniona błona śluzowa. Bardzo pomocne są też informacje o przebytych przez pacjenta chorobach oraz o stosowanych lekach.

W przypadku kandydozy przełyku rozpoznanie stawia się na podstawie obrazu endoskopowego. W badaniu na zaczerwienionej błonie śluzowej widoczne są białe płytki. Do klasyfikacji zmian wykorzystuje się czterostopniową skalę Kodsiego, gdzie stopień I odpowiada najmniej, a IV najbardziej zaawansowanym zmianom. Podczas panendoskopii można również rozpoznać grzybicę dalszych odcinków przewodu pokarmowego, żołądka i dwunastnicy.

Kandydoza okolic odbytu może szerzyć się przez ciągłość z okolic krocza. Dlatego w przypadku wystąpienia typowych objawów istotna jest informacja o niedawno przebytej lub aktywnej infekcji grzybiczej okolic intymnych. W razie wątpliwości można poddać badaniu mikroskopowemu fragment uszkodzonego naskórka lub zastosować hodowlę mikrobiologiczną.

W jaki sposób leczy się grzybicę układu pokarmowego?

W grzybicy układu pokarmowego leki i ich postać zależą od rodzaju infekcji. Dla całkowitego wyleczenia infekcji w obrębie jamy ustnej kluczowe jest usunięcie przyczyny, czyli np. prawidłowa higiena jamy ustnej i protez zębowych. Część z preparatów do stosowania w jamie ustnej w grzybicy układu pokarmowego to leki bez recepty. Należą do nich wodny roztwór fioletu gencjany, roztwór chlorheksydyny i roztwory jodu. Lekarz może zlecić także stosowanie leków dostępnych na receptę, np. mikonazolu czy nystatyny. Wymienione leki mają różne formy, np. płukanki do jamy ustnej, kremy i żele do stosowania bezpośrednio na zmiany grzybicze w jamie ustnej. W cięższych przypadkach stosuje się leki działające ogólnie w postaci doustnej lub dożylnej, np. flukonazol czy itrakonazol.

Leczenie grzybicy przełyku jest wskazane głównie u osób w ciężkim stanie ogólnym i z zaburzeniami odporności, które mogłyby doprowadzić do rozprzestrzeniania się zakażenia. Stosuje się flukonazol lub amfoterycynę B w formie doustnej lub dożylnej. Terapia wygląda podobnie w kandydozie żołądka. Jeśli jednak infekcja rozwinęła się u osoby bez poważnych zaburzeń odporności, na tle łagodnego wrzodu żołądka, leczenie przeciwgrzybicze nie musi być konieczne. Zwykle wystarczające jest leczenie choroby wrzodowej inhibitorami pompy protonowej.

W leczeniu kandydozy w obrębie jelit również stosuje się wyżej wymienione leki do stosowania ogólnego. Grzybicę skóry okolic odbytu leczy się miejscowo preparatami natamycyny, klotrimazolu lub ketokonazolu. W cięższych przypadkach również można zastosować leki o działaniu ogólnym.

Jak zapobiegać infekcjom grzybiczym układu pokarmowego?

Roztwór chlorheksydyny może być stosowany nie tylko w leczeniu, ale też w zapobieganiu grzybicy jamy ustnej. Jest zalecany osobom z ograniczoną możliwością dokładnego mycia jamy ustnej, np. w wyniku posiadania protez zębowych. Płukanki z chlorheksydyną należy stosować rano i wieczorem, po jedzeniu. Po płukaniu płyn należy wypluć, nie należy płukać jamy ustnej wodą. Preparaty te można stosować codziennie przez maksymalnie dwa tygodnie (po tym czasie należy zrobić co najmniej dwutygodniową przerwę w stosowaniu).

Aktualne zalecenia nie podają skuteczności stosowania specjalnej diety przeciwgrzybiczej. Jednak w leczeniu grzybicy układu pokarmowego pod postacią infekcji jamy ustnej może być pomocne stosowanie diety z ograniczeniem cukrów prostych. Wspomagająco do farmakoterapii w grzybicy układu pokarmowego można wykorzystać leczenie ziołami. Dostępne w aptekach wyciągi z niebielistki, lawsonii bezbronnej, kurkumy czy imbiru lekarskiego można zastosować jako płyny do płukania jamy ustnej.