Chlorheksydyna – w czym wystepuje? Leki z nią w składzie

Zasady aseptyki i antyseptyki mają na celu dążenie do eliminacji drobnoustrojów chorobotwórczych z powierzchni skóry, ran, instrumentów medycznych czy pola operacyjnego. Niszczenie wirusów, bakterii i grzybów zapobiega szerzeniu się zakażeń oraz infekowaniu ran. Bardzo powszechnie stosowanym środkiem dezynfekującym jest chlorheksydyna, dostępna w różnych postaciach i mająca szereg zastosowań w medycynie.

Jak i na co działa chlorheksydyna?

Chlorheksydyna należy do pochodnych biguanidu. Jest substancją kationową, wiąże się z ujemnie naładowanymi fosfolipidami błonowymi bakterii, uszkadzając ich błonę komórkową. W wyższych stężeniach (> 0,12%) działa bakteriobójczo (niszczy bakterie powodując rozpad komórek), w niższych (0,02%–0,06%) – bakteriostatycznie (zaburza równowagę osmotyczną komórek, uniemożliwia namnażanie się bakterii). Sole chlorheksydyny są rozpuszczalne w wodzie, ich aktywność zwiększa się w roztworach alkoholowych. Chlorheksydyna w preparatach dezynfekujących występuje w postaci dioctanu, diglukonianu i dichlorowodorku. Najczęściej stosowanym związkiem jest glukonian. Aktywność chlorheksydyny zależy od pH, optymalny zakres to 5,5–7,0.

Chlorheksydyna wykazuje silne działanie wobec bakterii Gram-dodatnich, drożdżaków, grzybów, dermatofitów, wirusów lipofilnych (wirusa opryszczki ludzkiej, wirusa HIV, wirusa grypy, wirusa cytomegalii), w tym na szerokie spektrum drobnoustrojów bytujących w jamie ustnej (np. Streptoccocus mutans, Enteroccocus faecalis). Jako środek antyseptyczny wykazuje aktywność wobec szczepów MSSA i MRSA gronkowca złocistego i enterokoków opornych na wankomycynę (VRE). Znacznie słabiej działa na bakterie Gram-ujemne i małe wirusy bezosłonkowe (enterowirusy, wirus polio, wirusy brodawczaków). Nie jest skuteczna wobec prątków gruźlicy, zarodników oraz niektórych szczepów Pseudomonas i Proteus. Formy przetrwalnikowe bakterii niszczy dopiero w podwyższonej temperaturze. Działanie chlorheksydyny w stosunku do Candida albicans jest skuteczniejsze niż nystatyny czy amfoterycyny B.

Co zawiera w składzie chlorheksydynę? Jaki płyn z chlorheksydyną?

Preparaty zawierające w swoim składzie chlorheksydynę:

• płyny do płukania jamy ustnej – chlorheksydyna ogranicza odkładanie się płytki nazębnej, jest stosowana pomocniczo w próchnicy zębów, zapaleniach w obrębie jamy ustnej, zapaleniach dziąseł, zapaleniu kości wyrostka zębodołowego, paradontozie, w leczeniu aft, po drobnych zabiegach chirurgicznych, wspomagająco w leczeniu ortodontycznym, jako środek odkażający przy piaskowaniu czy skalingu
• płyny do odkażania skóry
• płyny do odkażania pola operacyjnego i przechowywania wyjałowionych narzędzi chirurgicznych
• żele stomatologiczne – przy otarciach błony śluzowej, stanach zapalnych jamy ustnej,po zabiegach chirurgiczno–stomatologicznych, peridontologicznych, w zapaleniach dziąseł i przyzębia
• w połączeniu z wyciągiem w szałwii jako żel do stosowania w jamie ustnej, który działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie
• płyny dezynfekcyjne – do higienicznego i chirurgicznego mycia rąk, ciała i włosów
• płyny stosowane do przepłukiwania pęcherza moczowego i do zabiegów ginekologicznych i położniczych
• w połączeniu z dekspantenolem (do stosowania miejscowego kilka razy dziennie) – do leczenia i odkażania ran z wysokim ryzykiem zakażenia, zadrapań, oparzeń, odparzeń, w stanach zapalnych skóry, po zabiegach chirurgicznych
• w połączeniu z lidokainą (w postaci tabletek do ssania, żeli i aerozoli) – działa odkażająco i przeciwbólowo na stany zapalne jamy ustnej, gardła, lidokaina wykazuje działanie miejscowo znieczulające
• w połączeniu z witaminą C (w postaci tabletek do ssania) na zapalenia gardła
• w połączeniu z benzokainą (tabletki do ssania) na afty, zapalenia gardła oraz jamy ustnej
• preparaty weterynaryjne do leczenia chorób przyzębia u psów i kotów.

Czy chlorheksydyna jest szkodliwa? Jakie działania niepożądane występują po chlorheksydynie?

Chlorheksydyna jest bezpiecznym środkiem odkażającym. Nie wchłania się z przewodu pokarmowego ani z powłok skórnych. Nie wykazuje działania drażniącego na skórę i błony śluzowe. Po przypadkowym spożyciu wydalana jest z kałem, natomiast trzeba jasno zaznaczyć, żeby preparatów z chlorheksydyną nie połykać. Podana dożylnie powoduje hemolizę. Po przypadkowym dostaniu się do oczu lub uszu należy je natychmiastowo przemyć wodą.

Możliwe działania niepożądane po zastosowaniu preparatów z chlorheksydyną:

• nie poleca się długotrwałego stosowania na skórę w postaci kremów, ponieważ może powodować fotodermatozy
• stosowana przez długi czas w leczeniu stomatologicznym może powodować przebarwienia zębów, języka, wypełnień, podrażnienia błony śluzowej, zaburzenia smaku, pieczenie języka (dolegliwości są najczęściej przejściowe i ustępują po zaprzestaniu stosowania chlorheksydyny)
• mogą wystąpić reakcje alergiczne, w tym wysypki skórne.

Przeciwwskazania do stosowania chlorheksydyny:

• wcześniejsza reakcja nadwrażliwości
• podczas zabiegów w obrębie OUN, przy kontakcie z płynem mózgowo–rdzeniowym
• przy zabiegach otolaryngologicznych
• podczas karmienia piersią.