Pachnąca kostka

W połączeniu z czystą wodą jest prostym sposobem zadbania o higienę osobistą. Powstało, ponieważ sama woda niezbyt dobrze radzi sobie z usuwaniem brudu. Gdyby nie zostało wymyślone nasze zdrowie z powodu niskiego poziomu higieny osobistej byłoby w opłakanym stanie.

Historia mydła

Mydło było znane już 5000 lat temu, jednak używano go głównie do prania i przemywania ran. Zanim mydło na dobre zagościło w naszych łazienkach, używano innych środków czystości. W rejonie śródziemnomorskim, w Grecji i Rzymie do mycia używano oliwki z oliwek. Smarowano nią całe ciało, a następnie nacierano się piaskiem lub popiołem. Oliwka wiązała ziarnka piasku i popiół w błoto, które zeskrobywano wraz z brudem i startym naskórkiem specjalnymi skrobaczkami z brązu lub kości. Później zażywano opłukującej kąpieli w zimnej lub gorącej wodzie. Starożytni Egipcjanie używali do mycia wody z roztworem sody. Fenicjanie stosowali do mycia mieszaninę tłuszczu koziego z popiołem uzyskiwanym ze spalania specjalnie dobranych roślin o właściwościach czyszczących. A ponieważ Fenicjanie trudnili się kupiectwem, ich wynalazek szybko się rozpowszechnił w świecie i dlatego im przypisuje się wynalezienie mydła, tak jak wielu innych rzeczy.

Pierwsze „twarde” mydła zostały stworzone na Środkowym Wschodzie ok. 800 r. n.e. Do kręgu kultury europejskiej wprowadzili je Arabowie. Dzięki kontaktom handlowym z arabskimi kupcami i wyprawom krzyżowym mydło trafiło do bogatych miast śródziemnomorskich: Marsylii i Wenecji, gdzie powstały pierwsze zakłady mydlarskie w Europie. To jednak Hiszpania stała się na długo mydlanym potentatem. Znajomość technologii wytwarzania mydła zawdzięczali Hiszpanie wieloletniemu panowaniu Arabów na Półwyspie Iberyjskim, zaś dzięki swemu położeniu geograficznemu mieli dostęp do najlepszych surowców naturalnych, m.in. sody z roślin morskich. W Polsce pierwsze mydlarnie powstały dopiero w XIV w. Mydła wyrabiano z różnych materiałów tj. glinki, ługu, kwasu z kiszonej kapusty. Stosowano je głównie przy pielęgnacji skóry małych dzieci.

Dopiero jednak odkrycie "sztucznej sody" przez Nicolasa Leblanca w okresie Rewolucji Francuskiej sprawiło, że mydło stało się tańsze i powszechniej dostępne. W XIX wieku kiedy we Francji odkryto chemiczną strukturę tłuszczów, można było produkować mydło z wykorzystaniem chemicznych substytutów zamiast naturalnych surowców. Postęp, jaki się dokonał w XVIII i XIX wieku umożliwił masową produkcję mydła. Receptury poszczególnych gatunków mydła zaczęły być chronione i utrzymywane w tajemnicy. W połowie XIX wieku przemysł mydlarki był najszybciej rozwijającą się gałęzią przemysłową. W tym czasie pojawiły się odrębne gatunki mydła służące do mycia, prania i czyszczenia.

Kolejnym momentem przełomowym w historii mydła było wynalezienie w XX wieku detergentu,  który uniezależnił całkowicie produkcję mydła od naturalnych składników. Od tego czasu zaczęła się historia dynamicznego rozwoju przemysłu chemii gospodarczej i wydzielonego zeń przemysłu kosmetycznego. Dziś jednak z powrotem wraca się do produkcji mydeł metodami tradycyjnymi, ponieważ nastała moda na zdrowy tryb życia i kosmetyki ekologiczne. 

Skład i produkcja mydła

Obecnie produkowane mydła są solami sodowymi lub potasowymi wyższych kwasów tłuszczowych (kwasu palmitynowego, stearynowego i oleinowego). Odczyn wodnych roztworów mydeł jest zasadowy, ponieważ w roztworach wodnych mydła jako sole słabych kwasów i mocnych zasad są zhydrolizowane na kwas i zasadę. O zasadowym odczynie roztworu decyduje obecność jonów wodorotlenkowych w roztworze. Mydła otrzymuje się w reakcji zmydlania tłuszczów za pomocą wodorotlenków i węglanów sodu i potasu lub niekiedy z syntetycznie uzyskanych kwasów tłuszczowych. Proces wytwarzania mydła można podzielić na kilka etapów.

Pierwszym etapem jest zmydlanie, czyli ogrzanie tłuszczu z niewielką ilością ługu sodowego wraz z wodą do momentu sklejenia się masy. Proces ten trwa 2- 5 godz. I odbywa się w urządzeniach periodycznych. Następnie prowadzi się proces domydlania czyli dodawaniu wody przy ciągłym mieszaniu, aż masa zacznie się ciągnąć jak nić. Następnie jest wysalanie masy mydlanej, proces ten prowadzi się aby oddzielić mydło od reszty składników. Do masy mydlanej dodaje się solankę lub sól stałą. Z roztworu wytrąca się mydło, po pewnym czasie następuje rozwarstwienie na warstwę mydlaną i ług spodni. Ług usuwa się, a wysalanie powtarza się wielokrotnie. Uzyskany produkt to wysół. W tym samym czasie prowadzi się zmydlanie surowców kwasowych wchodzących w skład mydła czyli kalafonii lub kwasów tłuszczowych. Po wysoleniu powstaje wysół pomocniczy. Następuje zmieszanie obu wysołów i wolno zostaje dolewana woda przy mieszaniu parą wodną i dodaniu niewielkiej ilości ługu sodowego. Proces ten jest wielokrotny i potrzebny do usunięcia z mydła gliceryny i innych zanieczyszczeń. Po końcowym rozwarstwieniu uzyskuje się wysół i tzw. klej. Wysół spuszcza się, chłodzi i suszy. W ten sposób uzyskuje się mydło rdzeniowe, które stanowi gotowy produkt, lub może być poddawane konfekcjonowaniu. 

Dlaczego mydło myje

Cząsteczka mydła ma koniec polarny i niepolarny. Polarny koniec jest rozpuszczalny w wodzie i nazywa się go hydrofilowym (lubiącym wodę). Niepolarny koniec jest nierozpuszczalny w wodzie i nazywa się go hydrofobowym (bojącym się wody). Jest on rozpuszczalny w rozpuszczalnikach niepolarnych.

W procesie oczyszczania problem stanowią tłuszcze i smary, które są jednym ze składników brudu. Sama woda nie może rozpuścić  tych hydrofobowych substancji. Kropelki oleju w zetknięciu z wodą  dążą do zlewania się w taki sposób, aby wytworzyć warstwę wody i warstwę oleju. Obecność mydła zmienia ten stan rzeczy. Niepolarne końce cząsteczek mydła rozpuszczają się w kropelkach oleju, a pozostałe, hydrofilowe końce kierują się w stronę otaczającej warstwy wodnej. Odpychanie ładunków jednoimiennych zapobiega zlewaniu się kropelek oleju. Tarcie podczas mycia oraz intensywne mieszanie podczas prania powoduje wytwarzanie emulsji tłuszczu z wodą. Tworzy się przy tym piana, która utrzymuje cząsteczki brudu na powierzchni, utrudniając powtórne zetknięcie się z powierzchnią czyszczoną. Odrywając cząstkę brudu od powierzchni wody molekuły mydła unoszą ją z pianą.

Osad z mydła w twardej wodzie (np. na wannie lub umywalce) tworzy się, ponieważ są w niej rozpuszczone sole wapnia lub magnezu, które reagują z mydłem sodowym lub potasowym. Powstają wówczas nierozpuszczalne w wodzie mydła wapniowe lub magnezowe. Mydła mają tym mniejszą skuteczność, im twardsza jest woda, dlatego fakt ten wykorzystano do określania jej twardości. Służy do tego tak zwany roztwór Clarka, czyli roztwór mydła potasowego w alkoholu etylowym.

Rodzaje mydeł

Mydła mogą różnić się składem i metodą obróbki. Możemy je podzielić na mydła stałe, ciekłe oraz maziste. Do receptury wykorzystujemy oliwę (mydło kastylijskie), alkohol, wówczas uzyskuje się mydło przezroczyste. Można sporządzić dyspersję powietrza w mydle i otrzymać mydło pływające w wodzie. Można dodać środki zapachowe, bakteriobójcze oraz różne barwniki.

Mydło toaletowe, jest niczym innym jak wysokogatunkowym mydłem sodowym (stałym), do którego dodano olej kokosowy oraz wzbogacono w różne olejki eteryczne i barwniki aby nadać kostce bardziej atrakcyjny zapach i wygląd.

Oprócz wielu zalet mydła toaletowe (sodowe) mają też i wady. Produkt ten posiada zasadowy charakter a nasza skóra ma lekko kwaśny odczyn. Dlatego mycie mydłem zaburza równowagę kwasową skóry. Pozbawia ją kwaśnego płaszcza ochronnego. Skóra staje się przesuszona i ulega podrażnieniom. Dermatolodzy nie zalecają stosowania mydeł osobom o skórze wrażliwej, bardzo suchej, a także do mycia twarzy i częstego mycia rąk.

Większość dostępnych obecnie w drogeriach mydeł nie ma nic wspólnego z tradycyjnym mydłem. Są to łagodnie działające kompleksy powierzchniowo- czynne, o pH poniżej 7, nie wysuszają i nie niszczą skóry a dzięki substancjom odżywczym i nawilżającym nawet ją pielęgnują. Wyglądem i sposobem działania przypominają do złudzenia mydło. Takimi „mydłami bez mydła” są np. wszelkie kostki dermatologiczne, płynne mydła dermatologiczne, również te o działaniu leczniczym.

Mydła w płynie mają podobne składniki myjące, co mydło w kostce. Najczęściej są to działające silnie odtłuszczająco sole sodowe siarczanu laurylu (detergent). Mniej w płynnym mydle jest tłuszczu i substancji zagęszczających, natomiast więcej wody. Dlatego mydła w płynie, żelu lub mleczku są nieco łagodniejsze dla skóry niż te w kostce. Dodawane do mydeł substancje nawilżające jak np. uszczelniające naskórek gliceryna, lanolina lub oleje roślinne oraz kremy nawilżające i miód w płynnych preparatach działają skuteczniej, bo zostawiają na skórze cienką warstwę, chroniącą ją przed nadmiernym wysuszeniem.

Kupując mydło zawsze trzeba sprawdzać na opakowaniu jego odczyn pH. Jeśli jest to pH. 5,5 nie ma obawy, że mydło wysuszy skórę, ponieważ taki odczyn pH odpowiada odczynowi kwaśnemu naszej skóry. Brak informacji o pH oznacza, że mydło jest mocno zasadowe i może wysuszyć naskórek. 

Detergenty

Detergenty są to syntetyczne środki piorące oraz mydlące, nie zawierające mydła. Są to głównie sole sodowe kwasów sulfonowych, oraz wodosiarczanów wyższych alkoholi. Detergenty są składnikami proszku do prania, płynów do mycia naczyń, są również w środkach zapobiegających elektryzowaniu się tkanin, w szamponach, środkach myjących i temu podobnych. Detergenty posiadają wiele cennych właściwości, odróżniających je od mydeł, takich jak:

•     tworzenie w twardej wodzie rozpuszczalnych soli wapniowych i magnezowych,
•     wykazywanie znacznie większej zdolności piorącej,
•     zdolność dobrego zwilżania powierzchni różnych materiałów,
•     wiele detergentów posiada obojętny odczyn, co powoduje, iż bardzo dobrze sprawdzają się one przy praniu wełny, będącej tkaniną ulegającą zniszczeniu podczas prania w   odczynie zasadowym,
•     posiadają wysoką zdolność piorącą, w relatywnie niskich temperaturach.

Wszystkie powyższe właściwości powodują stopniowe wypieranie mydeł  przez detergenty. 

Literatura źródłowa u autora.