Morfologia – normy, interpretacja wyników. Co to jest morfologia z rozmazem?

Morfologia krwi to jedno z podstawowych badań biochemicznych, które osoba dorosła powinna wykonać przynajmniej raz w roku. Stanowi doskonałe odzwierciedlenie stanu zdrowia pacjenta. Od wielu lat interpretacja wyników morfologii jest ułatwiona, ponieważ laboratoria diagnostyczne posiadają własne zakresy referencyjne, które stanowią normę dla każdej analizowanej ilościowo i jakościowo grupy komórek krwi. Należy jednak pamiętać, że z wynikami, które budzą wątpliwość – są podwyższone lub obniżone – najlepiej udać się do lekarza, który zinterpretuje je kompleksowo razem z wynikami innych badań diagnostycznych, także tych obrazowych. Czy morfologię należy wykonać na czczo, ile kosztuje badanie i jakie choroby można dzięki niej wykryć? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w niniejszym artykule.

1. Morfologia krwi – co to jest?
2. Morfologia krwi – wskazania do wykonania badania
3. Morfologia krwi – jak się przygotować do badania?
4. Morfologia krwi – interpretacja wyników badania, normy
5. Jak często należy wykonać morfologię krwi?
6. Morfologia krwi – cena/refundacja i skierowanie

Morfologia krwi niesie ze sobą dużą wartość diagnostyczną i należy do podstawowych badań laboratoryjnych, które należy wykonywać nie tylko przy podejrzeniu pogorszenia stanu zdrowia, ale również profilaktycznie. Oznaczenie parametrów morfologicznych krwi, czyli ilości, wielkości i jakości krwinek czerwonych, białych i płytkowych oraz parametrów dotyczących m.in. poziomu hemoglobiny czy hematokrytu pozwala wykryć, czy w organizmie pacjenta nie zachodzą niepokojące procesy chorobowe.

Morfologia krwi – co to jest?

Oznaczenie morfologii krwi obwodowej jest podstawowym, przesiewowym badaniem diagnostycznym, którego wyniki pozwalają ilościowo i jakościowo ocenić elementy morfotyczne krwi, czyli komórki stanowiące składowe krwi ludzkiej (tj. krwinki czerwone – erytrocyty, krwinki białe – leukocyty i płytki krwi – trombocyty) oraz ich ilość w stosunku do objętości krwi pełnej. Dzięki automatyzacji badania, łącznie z oceną morfologii komórek możliwa jest także ocena poziomu hemoglobiny zawartej w krwinkach czerwonych (MCHC) i odpowiedzialnej za wiązanie tlenu. Dzięki temu, że krew ludzka pełni w organizmie wiele istotnych funkcji, w tym między innymi zaangażowana jest w transport tlenu, substancji odżywczych i hormonów, zapewnia utrzymanie temperatury ciała i równowagi kwasowo-zasadowej, reguluje poziom elektrolitów i wartość pH, a jej komórki zaangażowane są w funkcje obronne przeciwko patogenom, stanowi materiał, którego badanie może wykazać wiele stanów patologicznych organizmu.

Erytrocyty, czyli krwinki czerwone, to niewielkie (osiągające wielkość ok. 7–8 µm) komórki krwi o kształcie dwuwklęsłych dysków, wytwarzane w szpiku kostnym i uwalniane do krążenia po osiągnięciu dojrzałości. Główne zadanie erytrocytów stanowi przenoszenie z płuc do tkanek i narządów tlenu, związanego z obecną w erytrocytach hemoglobiną. Długość życia krwinki czerwonej wynosi około 120 dni.

Leukocyty, inaczej białe krwinki, to duża grupa komórek krwi, w obrębie której wyróżnia się zróżnicowane pod względem wielkości, budowy, ziarnistości wewnątrzkomórkowych i roli w procesach biologicznych i immunologicznych: granulocyty, limfocyty i monocyty. W obrębie granulocytów wyróżniamy podział na: granulocyty obojętnochłonne (neutrofile), granulocyty kwasochłonne (eozynofile) i granulocyty zasadochłonne (bazofile). Limfocyty dzielą się z kolei na dwa główne podtypy, tj. komórki T (limfocyty T) i B (limfocyty B), wśród których wyróżnia się jeszcze dalsze podgrupy, niemniej ich oznaczenie nie jest możliwe w przebiegu zwykłego badania morfologicznego krwi obwodowej, a wymaga specjalistycznych badań z wykorzystaniem cytometrii przepływowej.

Płytki krwi (trombocyty) to niewielkie elementy morfotyczne krwi, pozbawione jądra komórkowego, powstające w szpiku kostnym z macierzystych komórek – megakariocytów. Są odpowiedzialne głównie za prawidłowe krzepnięcie krwi i gojenie ran. Płytki krwi żyją od 8. do 10. dni.

W automatycznym oznaczeniu morfologii krwi obwodowej możliwe jest określenie:

• liczby i wielkości krwinek czerwonych (erytrocytów, RBC) wraz z jednoczesnym oznaczeniem tzw. wskaźników czerwonokrwinkowych, czyli: poziomu hemoglobiny (HGB), średniej objętości krwinki czerwonej (MCV), średniej masy hemoglobiny w krwince czerwonej (MCH), średniego stężenia hemoglobiny w krwince czerwonej (MCHC), anizocytozy (czyli zróżnicowania wielkości) krwinek czerwonych (RDW); wskaźnikiem wyliczanym przy okazji oznaczenia liczby i objętości erytrocytów jest również hematokryt (HCT), czyli stosunek objętości czerwonych krwinek do objętości krwi; niektóre analizatory hematologiczne umożliwiają także zliczenie liczby retikulocytów (RET), czyli niedojrzałych form krwinek czerwonych obecnych we krwi obwodowej;
• liczby, wielkości i zróżnicowania na podtypy krwinek białych (leukocytów, WBC), które z kolei dzielą się na granulocyty obojętnochłonne (neutrofile, NEU), granulocyty kwasochłonne (eozynofile, EOS), granulocyty zasadochłonne (bazofile, BAS) oraz limfocyty (LYMPH) i monocyty (MONO);
• liczby płytek krwi (PLT) wraz ze wskaźnikami płytkowymi, tj. średnią objętością płytki krwi (MPV) i anizocytozą płytek (PDW) oraz niekiedy z P-LCR, czyli tzw. wskaźnikiem dużych płytek (komórki o objętości przekraczającej 12 fL).

Czym jest badanie morfologia krwi z rozmazem?

Morfologia z rozmazem wykonywanym metodą manualną jest badaniem wykonywanym w przypadku, gdy w automatycznym oznaczeniu morfologii krwi obwodowej u pacjenta otrzymamy wyniki odbiegające od normy. Mikroskopowa obserwacja wybarwionego odpowiednią metodą rozmazu krwi obwodowej pozwala doświadczonemu diagnoście laboratoryjnemu na ocenę nie tylko liczby, ale przede wszystkim wyglądu i wnętrza badanych komórek krwi, co istotne jest m.in. w diagnostyce schorzeń hematoonkologicznych. W przypadku mikroskopowej oceny krwinek czerwonych można dokładnie zanalizować wielkość i zaburzenia kształtu komórek, nietypowe wtręty w cytoplazmie, nieprawidłowości w chłonięciu barwnika diagnostycznego, agregację bądź rulonizację komórek, a także obecność młodszych form rozwojowych (np. retikulocytów). Mikroskopowa ocena krwinek białych pomaga ustalić m.in. dokładną liczbę komórek z poszczególnych typów linii granulocytarnej, obecność komórek atypowych i blastycznych, stopień dojrzałości oglądanych pod mikroskopem komórek czy obecność nieprawidłowych wtrętów w ich cytoplazmie. Diagnostyka mikroskopowa płytek krwi pomocna jest w ustaleniu, czy u pacjenta nie występują np. agregaty płytek, płytki olbrzymie lub płytki pozbawione ziarnistości wewnątrzkomórkowych.

Morfologia krwi – wskazania do wykonania badania

W związku z faktem, że wyniki badania morfologii krwi obwodowej stanowią w dużym stopniu odzwierciedlenie stanu zdrowia pacjenta, lekarz może zlecić wykonanie badania zarówno na zasadzie badania przesiewowego, jak i przy podejrzeniu u pacjenta chorób, których objawy mogą wpływać na nieprawidłowości w oznaczeniach.

Podstawowe wskazania do wykonania badania morfologii krwi stanowią ogóle zaburzenia stanu zdrowia i złe samopoczucie zgłaszane przez pacjenta, w tym osłabienie i zmęczenie, zawroty głowy, problemy ze snem, utrata wagi, bladość czy duszności po niewielkim nawet wysiłku. Wykonanie morfologii należy również zlecić, gdy u pacjenta podejrzewa się m.in. niedokrwistość, nadkrwistość, stan zapalny, chorobę zakaźną lub pasożytniczą, alergię, schorzenie hematologiczne bądź chorobę nowotworową. Rutynowe oznaczenia morfologii krwi wykonuje się także u pacjentek ciężarnych.

Morfologia krwi – jak się przygotować do badania?

Krew do badania pobiera się od pacjenta zwykle w godzinach porannych. Morfologia wykonywana jest na czczo, czyli u pacjenta, który przez 8 do 12 godzin nie przyjmował pokarmów i słodzonych napojów, nie żuł gumy i nie palił papierosów. Pacjent przed pobraniem krwi powinien unikać dużego wysiłku fizycznego, a jeśli to możliwe, do czasu pobrania powinien powstrzymać się od przyjmowania leków. Krew do oznaczenia morfologii standardowo pobiera się z wkłucia do żyły łokciowej, a u dzieci lub osób, u których trudniej pobrać krew możliwe jest pobranie krwi metodą kapilarną z opuszki palca lub – tak jak w przypadku noworodków – pobranie z pięty.

Morfologia krwi – interpretacja wyników badania, normy

Normy laboratoryjne dla poszczególnych parametrów układu czerwonokrwinkowego oznaczanych w morfologii krwi obwodowej osób dorosłych kształtują się następująco:

• prawidłowa liczba krwinek czerwonych (RBC) u kobiet waha się w granicach 4,2 do 5,4 mln/µL, a u mężczyzn w granicach 4,5 do 5,9 mln/µL;
• wartość dotycząca wielkości erytrocytów (RDW) podawana w procentach powinna mieścić się w granicach 11,5–14,5% niezależnie od płci osoby badanej,
• natomiast wartość dotycząca wielkości erytrocytów (RDW) podawana w jednostkach objętości (RDW-SD) wynosi od ok. 37 do 46 fL,
• prawidłowy poziom hemoglobiny (HGB) u kobiet wynosi ok. 12 do 16 g/dL, a u mężczyzn od 14 do 18 g/dL,
• prawidłowa wartość hematokrytu (HCT) dla kobiet to ok. 0,41 do 0,51 a dla mężczyzn od ok. 0,40 do 0,54,
• średnia objętość krwinki czerwonej (MCV) u kobiet wynosi ok. 81–99 fL, a u mężczyzn ok. 80–94 fL,
• średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej (MCH) jest niezależna od płci i wynosi ok. 27–31 pg, a średnie stężenie hemoglobiny (MCHC) w krwince waha się w granicach 33–37 g/dL,
• u zdrowego pacjenta odsetek retikulocytów (%RET) stanowi około 0,5 do 1,5%, natomiast ich bezwzględna liczba waha się od ok. 20 000 do 100 000/µL.

Normy laboratoryjne dotyczące białych krwinek u osób dorosłych przedstawiają się w następujący sposób:

• prawidłowa liczba białych krwinek (WBC) wynosi pomiędzy 4500 a 10 000 w 1 µL krwi, przy czym bezwzględna liczba granulocytów wynosi od 1800 do 8900 w 1 µL, w tym liczba neutrofilów (NEUT) waha się pomiędzy 1500 a 7400/µL, liczba eozynofilów (EOS) wynosi od 200 do 670/µL, a liczba bazofilów (BAS) od 0 do 130/µL,
• bezwzględna liczba limfocytów (LYMPH) waha się w granicach 1100–3500/µL, a liczba monocytów wynosi od 210 do 920 w 1 µL krwi,
• prawidłowa liczba płytek krwi (PLT) w 1 µL krwi wynosi od 150 000 do 450 000, natomiast dla oznaczenia %PDW, czyli podawanego w procentach za normę przyjmuje się wartość od 40 do 60%, co przekłada się na wartości w granicach 6,1 do 11 fL w przypadku podawania wyniku oznaczenia w liczbach bezwzględnych.

Do najczęściej opisywanych zaburzeń w zakresie parametrów układu czerwonokrwinkowego należą: niedobór liczby erytrocytów, obniżony poziom hemoglobiny i/lub hematokrytu, które mogą wskazywać na niedokrwistość, której rodzaj i podłoże należy ustalić w toku dalszych badań. Z kolei do najczęściej spotykanych przyczyn niedokrwistości należą: niedobór żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego oraz znaczna utrata krwi (np. podczas operacji lub wypadków komunikacyjnych); niedokrwistość często występuje także u pacjentek w ciąży i u pacjentów w przebiegu schorzeń hematologicznych i nowotworowych. Obniżone poziomy wskaźników MCV, MCH i MCHC występują zwykle u pacjentów z niedokrwistością z niedoboru żelaza, natomiast podwyższona wartość MCV (świadcząca o występowaniu krwinek czerwonych o większej niż standardowa objętości) charakterystyczna jest dla pacjentów z niedokrwistością powodowaną przez niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego. Dużo rzadziej spotykanym zaburzeniem jest wzrost liczby erytrocytów ponad przyjętą normę – zwykle występuje on u pacjentów z podejrzeniem czerwienicy prawdziwej. Podobnie rzadko spotyka się u pacjentów podwyższony poziom hematokrytu i hemoglobiny – stan taki może wskazywać na nadkrwistość lub odwodnienie.

Oznaczenie poziomu retikulocytów pozwala na ocenę funkcji szpiku kostnego i podłoża niedokrwistości. Zbyt niski odsetek retikulocytów obserwuje się m.in. u pacjentów z aplazją szpiku kostnego oraz w przebiegu chorób nowotworowych i chemioterapii. Z kolei podwyższony odsetek retikulocytów występować może np. w niedokrwistościach hemolitycznych, anemii sierpowatej, po krwotokach, w przebiegu białaczek lub przy hipoksji (długotrwałym niedotlenieniu), niekiedy obserwowany jest również u pacjentek ciężarnych.

Odbiegające od normy wyniki badań układu białokrwinkowego wskazują najczęściej na występowanie u pacjenta stanów zapalnych i infekcji bakteryjnych lub wirusowych. Pozwalają też na wstępną ocenę zaburzeń hematologicznych i immunologicznych (np. białaczek, schorzeń szpiku kostnego lub niedoborów odporności). Podwyższona liczba białych krwinek (głównie granulocytów obojętnochłonnych) towarzyszy zwykle zakażeniom bakteryjnym i stanom zapalnym, występuje po urazach oraz w przebiegu białaczki szpikowej, natomiast obniżona liczba białych krwinek wskazywać może na występowanie u pacjenta zespołów mielodysplastycznych, aplazji szpiku, zakażeń o podłożu wirusowym (odra, ospa, parvowirus B19, CMV) lub na zażywanie niektórych leków.

Liczba eozynofilów wzrasta zwykle u pacjentów przy zaostrzeniu alergii, w chorobach pasożytniczych, łuszczycy i niedokrwistości, natomiast wzrost liczby bazofilów obserwuje się np. w chorobach tarczycy, w przebiegu chorób nowotworowych oraz niektórych białaczek i chorób wirusowych lub u pacjentów po splenektomii. Eozynopenię (czyli spadek liczby eozynofilów) diagnozuje się u pacjentów w przebiegu chemioterapii i zakażeń bakteryjnych oraz w wyniku przyjmowania niektórych leków (np. glikokortykosteroidów). Spadek liczby bazofilów charakterystyczny jest dla nadczynności tarczycy i reakcji nadwrażliwości.

Wzrost liczby monocytów obserwuje się u pacjentów z rozpoznanym zakażeniem bakteryjnym lub wirusowym oraz u osób z chorobami autoimmunologicznymi, metabolicznymi i nowotworowymi. Spadek liczby monocytów występuje u pacjentów ze stwierdzonym zakażeniem wirusem HIV, w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) lub w niedokrwistościach aplastycznych.

Trombocytoza, czyli wzrost liczby płytek krwi, charakterystyczna jest dla stanów zapalnych i infekcji, niektórych nowotworów i chorób hematoonkologicznych oraz niedokrwistości. Trombocytopenię, czyli spadek liczby płytek krwi, obserwuje się natomiast m.in. w przebiegu zakażeń wirusowych, bakteryjnych i posocznicy, w zespole wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC), zakrzepowej plamicy małopłytkowej, w zespole hemolityczno-mocznicowym, przy niedoborach kwasu foliowego i witaminy B12, po przyjmowaniu niektórych leków (np. heparyny, diuretyków tiazydowych), po masywnych przetoczeniach krwi, w chorobach nowotworowych, a niekiedy u kobiet w ciąży i u noworodków (konflikt serologiczny w zakresie antygenów płytek krwi, czyli alloimmunologiczna małopłytkowość płodów i noworodków, powodowana przez przeciwciała przeciwpłytkowe wytwarzane przez organizm matki w odpowiedzi na antygeny obecne u płodu).

Jak często należy wykonać morfologię krwi?

Oznaczenie morfologii krwi jest przesiewowym badaniem diagnostycznym, które pozwala wykryć wiele nieprawidłowości w stanie zdrowia pacjenta już w początkowym stadium ich zaawansowania, dlatego badanie to powinno wykonywać się nie rzadziej niż raz do roku. Jeśli u pacjenta istnieją jakiekolwiek wskazania do częstszych badań, ich częstotliwość powinna wynikać z zaleceń lekarza prowadzącego.

Morfologia krwi – cena/refundacja i skierowanie

Gdy skierowanie na badanie morfologii otrzymamy od lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), koszt badania pokryje Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Jeżeli zdecydujemy się na oznaczenie morfologii krwi za odpłatnością, badanie wykonamy w każdym rutynowym medycznym laboratorium diagnostycznym, a jego koszt wyniesie kilkanaście złotych. Należy pamiętać, by otrzymanych wyników nie omawiać z użytkownikami internetowych forów o zdrowiu, a skonsultować je z lekarzem zlecającym badanie. Lekarz przy ich interpretacji weźmie pod uwagę nie tylko wartości pojedynczych oznaczeń, ale też wywiad kliniczny, wskazania do badania i aktualny stan zdrowia pacjenta i w razie wykrycia nieprawidłowości skieruje pacjenta na dalsze badania specjalistyczne.