Jakie podstawowe badania krwi wykonywać i jak często je powtarzać?

Na podstawie badania krwi można ocenić stan ogólny i rozpoznać zaburzenia pracy wielu narządów. Jakie badanie wykonać i kiedy to zrobić? Oto nasz poradnik.

Podstawowe badania krwi to bardzo prosty sposób, by ocenić funkcjonowanie organizmu, monitorować postęp choroby lub przebieg leczenia. Pobranie krwi jest prostym zabiegiem, a wyniki można otrzymać średnio już po kilku dniach. Większość badań powinno wykonywać się mniej więcej co roku, chyba że lekarz rodzinny zaleci inaczej.

1. Morfologia – podstawowe badanie krwi

Morfologia to jedno z najbardziej podstawowych badań krwi, pomaga w ocenie stanu zdrowia. Określa m.in. liczbę czerwonych i białych krwinek, płytek krwi, a także stężenie hemoglobiny zawartej w erytrocytach (to ona transportuje tlen do komórek organizmu). W badaniu sprawdzana jest również objętość erytrocytów czy średnie stężenie hemoglobiny wewnątrz czerwonych krwinek.

Dowiedz się, jak interpretować wyniki morfologii. 

Odchylenia od normy któregoś z parametrów może być istotną wskazówką podczas poszukiwania przyczyn choroby lub uciążliwych objawów. Na przykład na podstawie zmian liczby i wielkości czerwonych krwinek oraz stężenia hemoglobiny podejrzewa się niedobory żelaza, witaminy B₁₂ bądź kwasu foliowego. Liczba białych krwinek to bardzo istotna informacja w procesie diagnostycznym. Wzrost niekiedy świadczy m.in. o infekcji, stanie zapalnym lub dużym wysiłku fizycznym przed badaniem. Z kolei zwiększenie liczby płytek krwi wskazuje na przewlekłe zakażenie, a obniżenie na zaburzenie pracy szpiku kostnego.

2. Glikemia, czyli poziom glukozy we krwi

Kolejne badanie to pomiar poziomu glukozy we krwi. Może być wykonywany na czczo, po doustnym obciążeniu glukozą (wtedy glikemię mierzy się po 60 i po 120 minutach od wypicia 75 g glukozy rozpuszczonej w 250–300 ml wody) lub w dowolnym momencie dnia (glikemia przygodna). Oczywiście dla każdej z tych sytuacji obowiązują inne normy poziomu glukozy.

3. Profil lipidowy

Lipidogram obrazuje poziom cholesterolu (całkowitego, HDL, LDL) oraz trójglicerydów w organizmie. Bardzo ważne jest przeanalizowanie poziomu poszczególnych frakcji, a nie tylko cholesterolu całkowitego. Dzięki temu jesteśmy w stanie określić rzeczywisty stan gospodarki lipidowej i ocenić ryzyko miażdżycy oraz jej powikłań (udar mózgu, zawał mięśnia sercowego). Choć takie powikłania wydają się odległe, bo zwykle dotyczą starszych osób, to pierwszy lipidogram powinno się zrobić około 20. roku życia.

W przypadku mężczyzn po 45. i kobiet po 50. roku życia profil lipidowy musi być wykonywany co roku. U osób młodszych, jeżeli parametry są w normie, kolejne badanie można wykonać po mniej więcej pięciu latach. Nie trzeba powtarzać go co roku, chyba że lekarz zaleci inaczej.

Sprawdź: suplementy na cholesterol.

4. Próby wątrobowe – badanie oceniające stan wątroby

Kolejnym podstawowym badaniem są próby wątrobowe (oznaczenie enzymów wątrobowych), które pozwalają ocenić wątrobę i jej stan. Odchylenia od normy mogą świadczyć o zaburzeniach gospodarki tłuszczowej, cukrzycy, wirusowym zapaleniu wątroby typu B i C. Podwyższone poziomy enzymów występują m.in. po uszkodzeniu wątroby lekami, toksynami czy w przypadku nadużywania alkoholu. To również bardzo istotne badanie w diagnostyce kamicy pęcherzykowej lub przewodowej i mechanicznego uszkodzenia narządu.

5. Koagulogram – inaczej badanie krzepliwości krwi

Jedno z ważniejszych badań laboratoryjnych, szczególnie w diagnostyce obfitych miesiączek lub krwawienia z układu pokarmowego. Koagulogram to zestaw badań służących do oceny liczby płytek krwi, czasu kaolinowo-kefalinowego (APTT), czasu protrombinowego (PT) czy poziomu fibrynogenu. Mówiąc najprościej, są to testy oceniające, jak szybko zachodzi proces krzepnięcia krwi i czy występują wszystkie potrzebne do tego elementy.

Zaburzenie jednego z parametrów wskazuje, na którym etapie procesu krzepnięcia pojawił się problem. Badanie należy wykonać przed operacjami i jeżeli pojawiają się częste krwawienia z nosa, wybroczyny na skórze oraz siniaki. W diagnostyce używa się jednego, dwóch lub kilku parametrów, a o tym, które badanie wykonać, decyduje lekarz.

6. Hormony tarczycy

Badanie poziomu TSH (tyreotropina) to badanie przesiewowe, wykorzystywane na początku diagnostyki. Jeżeli poziom TSH jest zbyt wysoki lub zbyt niski, w kolejnych etapach należy zbadać FT3 i FT4 (trójjodotyronina, tyroksyna). Oznaczenie poziomu tych hormonów zaleca się kobietom będącym w ciąży lub planującym, a także osobom narażonym na silny stres, które odczuwają duże zmęczenie, senność bądź mają problemy z zasypianiem.

Dowiedz się więcej o diecie przy zaburzeniach hormonalnych.

7. Odczyn Biernackiego i białko C-reaktywne

OB polega na pomiarze szybkości opadania czerwonych krwinek, a CRP określa poziom białka ostrej fazy w osoczu. Oba parametry wykorzystuje się w diagnostyce stanów zapalnych różnego pochodzenia. Co prawda nie wskazują na przyczynę, ale mogą potwierdzić obecność stanu zapalnego w organizmie.

OB i CRP są również bardzo dobrym narzędziem do oceny nasilenia choroby i zastosowanego leczenia. Na przykład obniżenie CRP po zastosowaniu antybiotykoterapii w przypadku infekcji bakteryjnej świadczy o wdrożeniu prawidłowego leczenia i zmniejszeniu stanu zapalnego. Co może wpłynąć na podwyższenie CRP oprócz zakażenia bakteryjnego? Infekcje wirusowe, grzybicze, pasożytnicze, choroby autoimmunologiczne, choroby układu krążenia, niektóre nowotwory, a także leki.