HIV – charakterystyka, epidemiologia, transmisja

Wirus HIV jest przyczyną jednej z najgroźniejszych i najbardziej uporczywych epidemii w dziejach ludzkości. Szacuje się, że 37 milionów osób na świecie jest nim zakażonych. Postęp, jaki dokonał się w leczeniu, sprawił, że ich jakość życia uległa poprawie. Jakie są nowoczesne metody leczenia zakażenia wirusem HIV?

1. Czym charakteryzuje się wirus HIV?
2. Co wiemy na temat rozprzestrzeniania się patogenu?
3. HIV – przyczyny. W jaki sposób może dojść do zakażenia wirusem HIV?
4. Jakie są objawy zakażenia wirusem HIV?
5. Diagnostyka wirusa HIV
6. Nowoczesna terapia zakażeń wirusem HIV

Czym charakteryzuje się wirus HIV?

Ludzki wirus niedoboru odporności (ang. human immunodeficiency virus, HIV) należy do rodzaju Lentivirus w rodzinie Retroviridae. Genom HIV, zwany prowirusowym DNA, składa się z dwóch identycznych, jednoniciowych cząsteczek RNA, które są zamknięte w rdzeniu cząsteczki wirusa.

Najbardziej zaawansowanym stadium zakażenia wirusem HIV jest AIDS (ang. Acquired Immunodeficiency Syndrome). Z biegiem czasu choroba coraz bardziej osłabia układ odpornościowy i niszczy coraz więcej glikoprotein CD4 (białko odgrywa ważną rolę w procesie prezentacji antygenu), w związku z czym organizm jest bardziej podatny na różnego rodzaju infekcje i nowotwory.

Co wiemy na temat rozprzestrzeniania się patogenu?

Naukowcy po raz pierwszy rozpoznali HIV w próbce krwi pobranej od mężczyzny w Kinszasie (wtedy Léopoldville) w 1959 roku. Zasięg wirusa początkowo ograniczał się do Afryki Zachodniej. HIV wyewoluował z wirusów niedoboru odporności naczelnych, najnowsze analizy wykazały, że najprawdopodobniej w latach 20. XX wieku doszło do zjawiska spill over – małpi wirus SIV „przeskoczył” z szympansów na ludzi, którzy spożywali zakażone wirusem mięso zwierząt. W populacji ludzkiej wirus zmutował. Od połowy lat 80. XX wieku rozprzestrzeniają się jego różne typy.

Na podstawie cech genetycznych i różnic antygenowych wirusa klasyfikuje się kilka typów:

• HIV-1 – wyewoluował z SIVcpz, wirusa niedoboru odporności szympansów środkowoafrykańskich. Występuje w typie N, O i P oraz M, który podzielił się podtypy A, B, C, D, F, G, H, J i K.
• HIV-2 – wyewoluował z SIV SM, z wirusa niedoboru odporności z zachodnioafrykańskich mangab szarych. Występuje 8 jego typów: A, B, C, D, E, F, G, H.

HIV – przyczyny. W jaki sposób może dojść do zakażenia wirusem HIV?

HIV może rozprzestrzeniać się:

1. Poprzez kontakty seksualne z zakażonym partnerem. Wirus dostaje się do organizmu przez wyściółkę pochwy, sromu, penisa, odbytnicy lub ust podczas aktywności seksualnej.
2. Poprzez kontakt z zakażoną krwią, gdy dostanie się ona na uszkodzony fragment skóry lub na błonę śluzową, np. do oka, nosa, jamy ustnej, na narządy płciowe, albo zostanie wstrzyknięta podczas niesterylnego użytkowania igieł i strzykawek.
3. Podczas ciąży, porodu lub karmienia piersią, w przypadku, kiedy matka jest osobą zakażoną HIV.

Jakie są objawy zakażenia wirusem HIV?

W początkowej fazie zakażenia w wielu przypadkach nie pojawiają się żadne charakterystyczne symptomy. Niektóre osoby mogą rozwinąć objawy grypopodobne, które zazwyczaj ustępują do miesiąca, dlatego często są mylone z objawami innych infekcji wirusowych. 

„Bezobjawowy” okres zakażenia u osób dorosłych może potrwać nawet 10 lat i dłużej, licząc od momentu dostania się wirusa HIV do organizmu. W tym czasie patogen nie próżnuje i aktywnie niszczy komórki układu odpornościowego. Wraz z jego wyniszczaniem pojawiają się coraz bardziej dotkliwe przejawy choroby, takie jak: zmęczenie, utrata masy ciała, częste infekcje, gorączka, a także utrata pamięci krótkotrwałej.

Diagnostyka wirusa HIV

Osoby narażone na zakażenie HIV powinny zostać przebadane, gdy tylko uznają, że mogły być narażone na infekcję. Podobnie jak w przypadku wielu innych schorzeń, wczesne wykrycie daje więcej możliwości leczenia. Obecnie nie ma lekarstwa na zakażenie wirusem HIV, ale odpowiednia terapia może spowolnić tempo postępowania choroby.

Test na HIV można wykonać bez skierowania, bezpłatnie, anonimowo w jednym z punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD). Ich adresy znajdują się na stronie internetowej https://aids.gov.pl/pkd/. W sprzedaży dostępne są także zestawy do wykonania testu w domu.

Nowoczesna terapia zakażeń wirusem HIV

Obecnie zaleca się, aby osoby, u których zdiagnozowano HIV, natychmiast rozpoczęły leczenie antyretrowirusowe (ARV). Jego celem jest przede wszystkim wydłużenie życia pacjenta oraz doprowadzenie do zmniejszenia replikowania się wirusa i rozwoju AIDS. Utrzymując niską ilość wirusa HIV w organizmie, leki pomagaj zregenerować się układowi odpornościowemu, a także zmniejszają ryzyko jego przeniesienia, dlatego ARV można bezpiecznie zażywać w czasie ciąży.

Terapia może jednak powodować pewne skutki uboczne, szczególnie w pierwszych kilku dniach leczenia, np. biegunkę, nudności, wymioty, bezsenność czy wypadanie włosów. Wieloletnie przyjmowanie leków ARV może wywołać lipodystrofię, zaburzenia gospodarki węglowodanowej i tłuszczowej oraz powikłania ze strony układu krążenia.

Należą do nich:

• nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NRTI) – stanowią podstawę w terapii antyretrowirusowej, hamują działanie odwrotnej transkryptazy, czyli enzymu, który przepisuje materiał genetyczny z RNA wirusa na DNA, uniemożliwiając produkcję cząsteczek wirusa,
• nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NNRTI) – mają podobny mechanizm działania, jak leki NRTI, silnie hamują replikację wirusa HIV,
• inhibitory proteazy (PI) – w połączeniu z lekami NRTI skutecznie obniżają wiremię, przyczyniają się do mniejszej liczby zakażeń oraz zmniejszenia śmiertelności z powodu HIV/AIDS,
• inhibitory fuzji – zapobiegają połączeniu się wirusa z komórką i wniknięciu patogenu do jej wnętrza,
• antagoniści koreceptora CCR5 – utrudniają wnikanie HIV do wrażliwych na 
• zakażenie komórek,
• inhibitory integrazy – uniemożliwiają wejście materiału genetycznego HIV do jądra komórkowego.