Melatonina - w zaburzeniach snu

Melatonina jest substancją naturalnie wytwarzaną przez organizm. Wykazuje szereg korzystnych działań, a jej potencjalne właściwości są poddawane licznym badaniom. Nazywana jest hormonem ciemności, ponieważ zaczyna się wydzielać wówczas, kiedy zapada zmrok. Przypisuje się jej działania związane z kontrolą i regulacją rytmu okołodobowego organizmu, w tym także snu i czuwania. Z tego powodu największa grupa pacjentów stosuje ją w problemach związanych z zasypianiem oraz nieprawidłową jakością snu. W Aptekach dostępne są preparaty z melatoniną w postaci leku oraz suplementów, a ich ceny wahają się w przedziale od około 10 do 40 zł.

Co to jest melatonina?

Melatonina jest hormonem wytwarzanym fizjologicznie u ssaków, głównie w szyszynce (element ośrodkowego układu nerwowego). Pod względem budowy chemicznej jest pochodną tryptofanu (aminokwas), a wyjątkowa struktura warunkuje jej zdolność do przekraczania barier biologicznych (bariery krew-mózg oraz łożyskowej). Substancja ta wpływa pośrednio lub bezpośrednio na wiele tkanek i komórek w organizmie. Melatonina wykazuje plejotropowe, czyli wielokierunkowe działanie. Wpływa na szereg procesów zachodzących w organizmie, a przede wszystkim reguluje rytm dobowy, w tym cykl snu i czuwania. Jest również zaliczana do silnych antyoksydantów, czyli substancji wychwytujących wolne rodniki, odpowiedzialne za liczne procesy chorobotwórcze. Istotne jest również jej działanie immunomodulujące oraz wpływ na procesy hormonalne, w tym związane z wydzielaniem: adrenokortykotropiny, glikokortykosteroidów, folitropiny, lutropiny, prolaktyny, somatotropiny i tyreoliberyny. Pomimo udowodnionych licznych korzystnych działań melatoniny, jej potencjał leczniczy jest niedoceniony. Prowadzone są dalsze badania, określające wpływ tej substancji na procesy zachodzące w  organizmie człowieka. Stanowi to szansę na wykorzystanie w przyszłości tej substancji w leczeniu licznych zaburzeń i chorób.

Jak działa melatonina? Wpływ  melatoniny na rytm dobowy

Melatonina koordynuje okołodobowy rytm organizmu, regulując w ten sposób funkcjonowanie zegara biologicznego. Jej wydzielanie jest uzależnione od pory dnia i nocy oraz pór roku. Obserwuje się znaczący wzrost poziomu melatoniny w porze nocnej, osiągając maksimum pomiędzy godziną 24 a 3. Natomiast pod wpływem światła dziennego, które wpływa hamująco na jej wydzielanie, następuje spadek jej stężenia, które utrzymuje się na niskim poziomie w ciągu dnia. Najwyższa produkcja melatoniny u człowieka występuje w wieku 3 – 5 lat, aby po tym okresie ulec stabilizacji i po 40 roku życia rozpocząć stopniowy spadek. W związku ze spadkiem poziomu melatoniny wraz z wiekiem, jej niedobory są często obserwowane wśród osób starszych. Wpływa to na pogorszenie jakości ich snu oraz trudności w zasypianiu.

Melatonina a zaburzenia snu

Od pewnego czasu znany jest korzystny wpływ melatoniny na proces zasypiania. Obecnie badaniom poddaje się wykorzystanie tej substancji w terapii niektórych zaburzeń snu, w celu poprawy jego jakości. Najczęściej problemy z prawidłowym snem dotyczą osób pracujących nieregularnie, w godzinach nocnych, a także podróżnych zmieniających nagle strefy czasowe (występuje u nich zjawisko określane jako – jet lag). Trudności z zasypianiem dotyczą również osób starszych, u których następuje znaczny spadek poziomu melatoniny. W związku z korzystnym wpływem melatoniny na proces zasypiania oraz jej właściwościami regulującymi rytm snu i stan czuwania jest ona stosowana w leczeniu dyssomnii. Dyssomnia to zaburzenia ilości, jakości oraz długości trwania snu. Udowodniono, że podanie melatoniny w tej jednostce chorobowej powoduje skrócenie procesu zasypiania, przy jednoczesnym wydłużeniu łącznego czasu snu. Dodatkowo nie zaobserwowano wystąpienia efektów ubocznych podczas leczenia. Dlatego zasadnym wydaje się stosowanie tej substancji w różnego rodzaju zaburzeniach snu.

Melatonina – normy u dzieci i dorosłych

Poziom melatoniny, niezależnie od płci, zależy przede wszystkim od wieku. Prawidłowe stężenie tego hormonu w osoczu określone jest normami dla następujących grup wiekowych:

• od 1 do 3 r.ż.: ok. 250 pg/ml
• od 8 do 15 r.ż.: 120 – 180 pg/ml
• od 18 do 65 r.ż.: 70 – 80 pg/ml
• po 65 r.ż.: 20 – 30 pg/ml

Melatonina – niedobór

Obniżona produkcja melatoniny, prowadząca do jej niedoboru w organizmie, występuje zazwyczaj u osób starszych. Pacjenci, u których pojawia się ten kłopot, odczuwają przede wszystkim problemy z zasypianiem, zauważają, że sen nie daje oczekiwanego odpoczynku, a sam jego proces jest nieprawidłowy i skrócony. Dodatkowo w tej grupie osób obserwuje się występowanie licznych chorób przewlekłych o podłożu zapalnym.

Melatonina – nadmiar

Melatonina podawana doustnie charakteryzuje się dobrą tolerancją oraz niewielką toksycznością. Jednakże, jak w przypadku każdego preparatu, mogą pojawić się działania niepożądane. Spośród najczęściej opisywanych można wyróżnić: senność w ciągu dnia, a dodatkowo bóle i zawroty głowy. Niekiedy mogą wystąpić objawy depresyjne, lekkie drżenia, umiarkowany niepokój, objawy ze strony przewodu pokarmowego oraz obniżenie ciśnienia krwi.

Melatonina – dawkowanie

Podczas leczenia zaburzonego rytmu snu, zalecana dawka melatoniny wynosi zazwyczaj od 0,5 do 3 mg. Preparat podaje się doustnie. W zależności od stanu pacjenta dawka dobierana jest indywidualnie i niekiedy zaleca się przyjmowanie 5 mg tej substancji. Preparaty z melatoniną stosuje się w jednej dawce, aplikowanej wieczorem, minimum jedną godzinę przed zaśnięciem. Wyjątek stanowi stosowanie melatoniny u osób pracujących zmianowo. Wówczas preparat przyjmuje się jedną godzinę przed planowanym zaśnięciem, po powrocie z pracy nocnej. W przypadku stosowania melatoniny, w związku z planowaną podróżą i zmianą stref czasowych, zaleca się stosowanie 2 – 3 mg substancji czynnej raz na dobę. Podawanie preparatu zaczyna się w pierwszym dniu podróży, w porze wieczornej, po zapadnięciu zmroku. Terapię wspomagającą kontynuuje się przez 2 – 3 dni po podróży. U osób niewidomych cierpiących na zaburzenia rytmu okołodobowego snu i czuwania zaleca się przyjmowanie od 0,5 do 5 mg w pojedynczej dawce dobowej, wieczorem pomiędzy godziną 21 – 22. Efekty stosowania melatoniny zazwyczaj obserwuje się po około 2 tygodniach systematycznego stosowania.

Melatonina – przeciwwskazania do suplementacji

Preparatów z melatoniną nie należy stosować, jeśli występuje nadwrażliwość na substancję czynną lub którąkolwiek substancję pomocniczą. Nie należy jej także stosować po spożyciu alkoholu (melatonina potęguje jego działanie uspokajające) oraz w przypadku kobiet w ciąży lub mam karmiących.