Melatonina – badanie dobowe śliny. Normy, leczenie zaburzeń

W poprawie jakości snu może pomóc melatonina. Nieprawidłowe wydzielanie tego hormonu wywołuje męczące wybudzanie się podczas snu, zaburzenia w prawidłowym rytmie dobowym czy problemy z zasypianiem i odprężeniem. Najbardziej narażonymi osobami na wahania poziomu melatoniny są seniorzy, kobiety w trakcie menopauzy lub osoby pracujące w różnych porach dnia i nocy. Dlaczego warto wykonać dobowe badanie śliny, jak je przeprowadzić i czemu nie powinno się łączyć suplementacji hormonu snu z alkoholem? Odpowiadamy w niniejszym artykule.

Zaburzenia wydzielania melatoniny mogą wpływać nie tylko na problemy ze snem i koncentracją, ale także na spadek ogólnego samopoczucia i odporności organizmu. Melatonina to nie tylko hormon snu, ale również związek o działaniu antyoksydacyjnym i neuroprotekcyjnym, dlatego warto zadbać o utrzymanie jej stężenia na właściwym poziomie.

Za co odpowiada melatonina?

Melatonina jest hormonem, którego podstawowym zadaniem jest regulacja naszego rytmu dobowego. Jej synteza zachodzi głównie w pinealocytach, czyli komórkach szyszynki, pod wpływem bodźców wzrokowych i jest pobudzana poprzez zmniejszenie ilości sygnałów świetlnych, docierających do siatkówki oka. Szlak syntezy zaczyna się od L-tryptofanu, czyli jednego z aminokwasów aromatycznych, który następnie przekształcany jest w serotoninę, a ta z kolei ulega przemianie do melatoniny.

W warunkach prawidłowych melatonina wytwarzana jest przede wszystkim po zmroku, natomiast w ciągu dnia produkowane są jedynie niewielkie jej ilości, co gwarantuje zachowanie równowagi pomiędzy rytmem snu i czuwania, czyli stabilizację tak zwanego zegara biologicznego. Na ilość hormonu powstającą w organizmie oprócz pór dnia, wpływają również pory roku, szerokość geograficzna, a także stosowane oświetlenie. Osoby, które dużo podróżują, pracują zmianowo lub spędzają znaczną ilość czasu przed wyświetlaczami sprzętów elektronicznych, mają często problemy z funkcjonowanie zegara biologicznego, co może objawiać się trudnościami z zasypianiem, wybudzaniem się w ciągu nocy, a także zmęczeniem w ciągu dnia. Rozchwianie rytmu dobowego snu, może z czasem prowadzić do innych schorzeń, w tym do rozwoju cukrzycy, otyłości i chorób nowotworowych, dlatego tak ważne jest, aby utrzymywać stężenie melatoniny na odpowiednim poziomie.

Od czego zależy ilość produkowanej melatoniny w organizmie?

Ilość produkowanego w organizmie hormonu snu zależy przede wszystkim od wieku. U dzieci melatonina zaczyna być wytwarzana ok. 9 – 12 tygodnia życia (dlatego dopiero od ok. 20 t. ż.  można u nich zaobserwować rytm snu i czuwania), osiągając najwyższy pik pomiędzy 5 a 10 r. ż. W kolejnych latach jej stężenie zaczyna systematycznie spadać, co ma miejsce szczególnie po 45 roku życia. Problem ze snem jest jedną z najczęściej zgłaszanych dolegliwości przez osoby starsze, jak i kobiety w czasie menopauzy. Przyczyną tego stanu są zmiany w szyszynce, która z upływem czasu ulega kalcyfikacji (wapnieniu) i traci zdolność produkcji hormonu snu, prowadząc do niedoboru melatoniny. Melatonina wyprodukowana w szyszynce nie jest w niej magazynowana, tylko od razu trafia do krwioobiegu, gdzie ma możliwość oddziaływania na wiele tkanek i narządów. Obecność receptorów dla melatoniny, czyli specjalnych „bramek”, przez które może ona dostawać się do wnętrza komórki, odnotowano m.in. w ośrodkowym układzie nerwowym, przewodzie pokarmowym, sercu, naczyniach tętniczych, wątrobie, nerkach, gruczole krokowym, macicy, czy narządzie wzroku.

Objawy zaburzenia wydzielania melatoniny. Kiedy należy zbadać poziom melatoniny?

Zaburzenia wydzielania melatoniny są jednym ze skutków szybkiego tempa rozwoju współczesnego świata. Ze względu na zwiększającą się ilość czasu spędzaną w sztucznym oświetleniu (światło niebieskie) i przed ekranem komputera coraz częściej i coraz większa ilość pacjentów zgłasza problemy z zasypianiem oraz prawidłowym przebiegiem snu, zmęczeniem w ciągu dnia, pogorszeniem kondycji fizycznej, stanami nerwicowymi czy depresyjnymi. Jeżeli podobne objawy utrzymują się przez dłuższy czas, bez innej określonej przyczyny, oznaczenie stężenia melatoniny w organizmie może okazać się niezwykle pomocne, przyczyniając się do ustalenia ich rzeczywistej przyczyny, a niekiedy także ograniczenia niepotrzebnej farmakoterapii.

Jak przebiega dobowe badanie śliny? Jak się do niego przygotować?

Ze względu na to, że szczyt wydzielania melatoniny jest rejestrowany pomiędzy północą a 3:00 nad ranem, badanie jest przeprowadzane w nocy, najczęściej w domu pacjenta. Zazwyczaj polega ono na zebraniu trzech próbek śliny za pomocą zestawu otrzymanego uprzednio od personelu laboratorium.  Na wynik analiz należy czekać około 10 – 12 dni, a koszt badania wynosi od 700 do 800 zł. W ślinie jest oznaczana aktywna forma melatoniny, niezwiązana z białkami transportującymi. Jest to badanie nieinwazyjne, bezbolesne i łatwe do przeprowadzenia, a próbki są pobierane przez samego pacjenta w dogodnym dla niego czasie.

Melatonina – normy dla kobiet, mężczyzn i dzieci

Prawidłowy poziom melatoniny zależy przede wszystkim od wieku, osiągając podobne wartości zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, a normy jej stężenia w osoczu mieszczą się zazwyczaj w następujących granicach:

• u dzieci od 1 do 3 r. ż:  ok. 250 pg/ml
• między 8 a 15 r. ż: 120- 180 pg/ml
• u osób dorosłych: 70- 80 pg/ml
• po 65 r. ż.: 20-30 pg/ml

Stężenie melatoniny w ślinie jest silnie skorelowane z jej stężeniem w osoczu i jest około 3 razy niższe od norm osoczowych.

Jak leczyć zaburzenia snu spowodowane nieprawidłowym poziomem melatoniny?

Brak odpowiedniej ilości snu i zaburzenia rytmu dobowego wpływa na funkcjonowanie całego organizmu, skutkując m.in. drażliwością, zmęczeniem, obniżeniem koncentracji, bólem głowy i ogólnym złym samopoczuciem. Gdy problem utrzymuje się przez dłuższy czas, może dodatkowo wpływać na zmniejszenie odporności organizmu i prowadzić do rozwoju poważnych schorzeń, dlatego nie należy go bagatelizować. Jeżeli wynik badania stężenia melatoniny znajduje się poniżej zakresu normy, warto zacząć od poprawy higieny snu.

Poprawienie jakości snu może nastąpić poprzez:

• ograniczenie spożywanie kawy i herbaty na mniej więcej 3 – 4 godziny przed udaniem się na spoczynek,
• unikanie ekspozycji na światło z ekranów co najmniej godzinę przed snem,
• zadbanie o odpowiednie zaciemnienie i przewietrzenie pomieszczenia, w którym śpimy,
• wzbogacenie swojej diety w produkty bogate w melatoninę i jej prekursor – tryptofan (zwiększenie spożycia wiśni, bananów, migdałów, kolendry, herbaty lub wyciągu z melisy, nabiału oraz ryb).

Jeżeli problem będzie się wciąż utrzymywał, warto rozważyć rozpoczęcie suplementacji preparatami doustnymi zawierającymi melatoninę oraz poprosić o konsultację lekarza rodzinnego. Zażywanie preparatów z melatoniną jest zalecane przede wszystkim osobom pracującym w systemie zmianowym, niewidomym oraz często odbywających dalekie podróże zagraniczne, u których poprzez zmianę strefy czasowej, istnieje wystąpienia tzw. jet-lagu.