Co chcemy wiedzieć o nowym leku? (cz. 2)

Po trzech latach badań przedklinicznych, kiedy już znamy tolerancję na daną substancję, możemy dopasować dawkę w zależności od formy podania leku, rozpoczyna się etap badań klinicznych. Badania kliniczne mogą trwać nawet 10 -14 lat i dzielimy je klasycznie na cztery fazy.

FAZA I

Jest pierwszą i wydaje się być najważniejszą fazą badań klinicznych. To właśnie na tym etapie substancja lecznicza pierwszy raz zostaje zastosowana u ludzi - zdrowych ochotników. Celem tych niezwykle rygorystycznych badań, przeprowadzanych z zachowaniem najwyższych standardów bezpieczeństwa, jest ustalenie dawki dla pacjentów, oceny tolerancji i bezpieczeństwa leku. Jest tutaj jedno odstępstwo – leki cytostatyczne, stosowane w onkologii z racji swojego profilu badane są wyłącznie u osób chorych.

FAZA II

Na tym etapie mamy za zadanie ocenę bezpieczeństwa i skuteczności substancji na grupie około 1000 wyselekcjonowanych chorych pacjentów. W zależności od leku badane jest jedno lub kilka wskazań terapeutycznych.
W tej fazie mamy podgrupę a (faza IIa) gdzie ustalamy dawkę badanego leku versus placebo. Czyli otrzymujemy potwierdzenie skuteczności terapeutycznej (lub nie...).

W fazie b (IIb) staramy się potwierdzić skuteczność i bezpieczeństwo nowego leku porównując jego działanie z obowiązującymi standardami leczenia, czyli lekami aktualnie stosowanymi w leczeniu danej jednostki chorobowej.

Oba etapy fazy II badań klinicznych są kluczowe dla oceny czy dana substancja jest potencjalnym lekiem czy też jej profil bezpieczeństwa jest niezadowalający i szkody jej stosowania u pacjentów mogą być większe od potencjalnych korzyści.

Jeżeli wyniki predysponują daną substancję do bycia potencjalnym lekiem – rozpoczynamy następną, kluczową dla rejestracji leku fazę badań klinicznych:

FAZA III

W tej fazie badamy lek na grupie kilku lub nawet kilkunastu tysiącach pacjentów. Badanie jest przeprowadzane globalnie w kilkudziesięciu lub kilkuset ośrodkach badawczych, przez najbardziej wyspecjalizowaną kadrą badawczą. W czasie tej fazy zbieramy dane o skuteczności i bezpieczeństwie leku, które są istotne w procesie rejestracji leku. Dane uzyskane podczas badań przeprowadzonych w czasie tej fazy są kluczowe dla przygotowania wniosku rejestracyjnego produktu leczniczego.

Warto podkreślić, że sama rejestracja jest także procesem długotrwałym i trwa około 18 miesięcy zaraz po średnio siedmio lub ośmioletnim okresie badań faz I-III. Proces rejestracji jest przeprowadzany w obrębie ujednoliconych reguł w prawodawstwie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Japonii czy Unii Europejskiej.

FAZA IV

W czasie badań przeprowadzanych w czasie fazy IV, zwanych także post-rejestracyjnymi, w znacznym stopniu poszerzamy naszą wiedzę w zakresie bezpieczeństwa i skuteczności już zarejestrowanego produktu leczniczego w danym wskazaniu.

Bardzo często w czasie badań II czy III fazy możemy zaobserwować sytuację, że dany lek jest skuteczny także w innej, czasami zupełnie innej, jednostce chorobowej. Jeżeli mamy przesłanki, że lek może być skuteczny w innym wskazaniu – musimy rozpocząć badania fazy II i III w nowym wskazaniu dla danej substancji.

W trosce o bezpieczeństwo pacjentów

Każdy z etapów jest prowadzony zgodnie z obowiązującym prawem i z wymogami spełniającymi rygorystyczne wymogi Dobrej Praktyki Klinicznej (Good Clinical Practice – GCP), Dobrej Praktyki Wytwarzania (Good Manufacturing Practice – GMP) i zgodnie z wytycznymi wypracowanymi w dokumencie zatwierdzonym przez Międzynarodową Konferencję Harmonizacyjną (International Conference on Harmonisation - ICH). Proces badawczy zawsze jest pod szczególnym nadzorem lokalnej, czy też centralnej komisji bioetycznej i nadzoru farmaceutycznego.

Najważniejszy dla każdego potencjalnego pacjenta jest fakt, że każdy lek jest cały czas pod nieustannym nadzorem, nawet po pozytywnie zakończonym procesie rejestracji. Pomimo szczególnej kontroli procesu rejestracji i wyłapywania większości przypadków niezgodności z optymalnym profilem bezpieczeństwa w trakcie badań fazy I-III, to mogą zdarzyć się problemy z zarejestrowanym już lekiem. Jeżeli po kilku latach stosowania zostają zaobserwowane niepokojące objawy związane ze stosowaniem danego leku, to instytucje nadzorcze nie wahają się wycofania jakiegoś leku z obrotu nawet na całym świecie, w obliczu zagrożenia bezpieczeństwa pacjentów.

Podsumowując:

Od powstania pomysłu na lek do rozpoczęcia jego sprzedaży mija zwykle od 10 do 14 lat i czas ten stale się wydłuża, bo władze nadzorujące wprowadzanie leków na rynek mają coraz ostrzejsze wymagania co do dowodów ich bezpieczeństwa i skuteczności.

Koszt całego procesu to około 1-1,2 miliarda dolarów, co jest niebagatelną kwotą nawet dla wielkich międzynarodowych koncernów farmaceutycznych – dlatego coraz częściej dzielą się one kosztami badań aby w przyszłości podzielić się także rynkami zbytu.
W przypadku leków na najgroźniejsze choroby, czyli m.in. na raka, można ten czas nieco skrócić, o ile pierwsze badania wskazują na dobrą skuteczność kliniczną. Procedura skraca się jednak tylko o miesiące, nie o lata.

Dlatego dla wielu pacjentów udział w badaniach klinicznych jest jedyną formą otrzymania bezpłatnego, nowoczesnego leczenia, które może być jedyną szansą na poprawę ich stanie zdrowia.