Gwałtowny wzrost zachorowań na cukrzycę typu 1 – Polska pierwsza w Europie

Polska odnotowuje najszybszy wzrost zachorowań na cukrzycę typu 1 w Europie – alarmują eksperci. Choroba coraz częściej dotyka dzieci bez obciążeń rodzinnych. Specjaliści podkreślają znaczenie wczesnych badań przesiewowych, które mogą pomóc w wykryciu cukrzycy jeszcze przed wystąpieniem pierwszych objawów. Takie inicjatywy ruszyły już m.in. na Podlasiu i w Warszawie.

1. Cukrzyca typu 1 najszybciej rozwija się w Polsce
2. Badania przesiewowe – najbardziej istotny element profilaktyki cukrzycy typu 1
3. Jakie są objawy cukrzycy typu 1?
4. Podsumowanie 

Cukrzyca typu 1 najszybciej rozwija się w Polsce

W Polsce, podobnie jak w innych krajach rozwiniętych, obserwuje się wzrost zachorowań na cukrzycę typu 1, zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Obecnie w naszym kraju odnotowuje się największy wzrost zachorowalności na cukrzycę typu 1 – choruje na nią 1 na 200–250 dzieci.

Według danych statystycznych u ponad 90% dzieci z nowo rozpoznaną cukrzycą typu 1 nie występowały w rodzinie przypadki tego schorzenia, co budzi ogromne kontrowersje, ponieważ panuje powszechne przekonanie o dziedzicznym charakterze cukrzycy typu 1. Średni roczny przyrost procentowy zachorowalności na cukrzycę typu 1 wynosi prawie 6%.

Największe ryzyko aktywacji tej choroby autoimmunologicznej przypada na okres między 9. miesiącem a 3. rokiem życia dziecka. Z obserwacji prowadzonych w latach 1983–2022 wynika, że 10-krotnie wzrosła zachorowalność na cukrzycę tylko w województwie łódzkim.

Badania przesiewowe – najbardziej istotny element profilaktyki cukrzycy typu 1

Według prof. Agnieszki Szypowskiej – Mazowieckiego Konsultanta Wojewódzkiego ds. diabetologii – niezwykle istotne jest prowadzenie działań profilaktycznych, które pozwolą ocenić ryzyko rozwoju cukrzycy u danego pacjenta. Wczesne diagnozowanie choroby utrudnia fakt, że cukrzyca typu 1 może przez bardzo długi czas rozwijać się w organizmie w sposób bezobjawowy. Niestety, zarówno w Polsce, jak i na całym świecie cukrzyca typu 1 jest wciąż zbyt późno rozpoznawana – najczęściej na etapie kwasicy ketonowej, czyli groźnego dla zdrowia i życia powikłania cukrzycowego.

Zaleceniem jest wykonywanie wczesnych badań profilaktycznych polegających na ocenie obecności przeciwciał przeciw antygenom komórek beta trzustki ICA (ang. Islet Cell Antibodies). Obecność przeciwciał świadczy o aktywizacji układu odpornościowego, ponieważ uczestniczą one w autoimmunizacyjnym uszkodzeniu wysp trzustkowych, przez co doprowadzają do rozwoju cukrzycy typu 1 lub cukrzycy LADA.

Skuteczność takiego podejścia została potwierdzona w licznych badaniach prowadzonych m.in. we Włoszech, w Niemczech, Polsce oraz w Stanach Zjednoczonych. Wyniki tych analiz wskazują, że najbardziej optymalne momenty na wykonanie tego typu badań u dzieci przypadają na 2. i 6. rok życia, co podkreśliła profesor Szypkowska podczas konferencji „Pacjent z cukrzycą 2025”.

Badaniom powinni poddać się przede wszystkim pacjenci z tzw. grup ryzyka, czyli np. krewni pierwszego stopnia osób chorych na cukrzycę (w tej grupie występuje 15-krotnie zwiększone ryzyko cukrzycy typu 1). Dzięki takiemu podejściu będzie można zastosować u nich przedkliniczną interwencję przeciwcukrzycową, kiedy wyspy trzustkowe pacjentów produkują jeszcze insulinę. Efektem powinno być opóźnienie rozwoju cukrzycy wśród tych osób.

We Włoszech rozpoczęto już ogólnokrajowe badania przesiewowe w kierunku cukrzycy typu 1, obejmujące dzieci w wieku od roku do 17 lat. Wcześniej przeprowadzono pilotaż programu w czterech regionach kraju.

W Polsce działania przesiewowe rozpoczęły się 21 kwietnia 2023 roku na terenie województwa podlaskiego. W ciągu pierwszych 18 miesięcy przebadano blisko 4 tysiące dzieci, głównie sześcioletnich. Niezależnie od tego eksperci z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego przeprowadzili podobne badania u około 16 tysięcy dzieci w wieku od 2 do 17 lat.

Jakie są objawy cukrzycy typu 1?

Główne objawy cukrzycy typu 1 to:

• wzmożone pragnienie (polidypsja) – dziecko często i dużo pije, nawet w nocy,
• częste oddawanie moczu (poliuria) – także moczenie nocne u dzieci, które wcześniej tego nie robiły,
• utrata masy ciała mimo normalnego lub zwiększonego apetytu,
• nadmierny apetyt (polifagia),
• osłabienie, senność, zmęczenie,
• rozdrażnienie, zmiany nastroju,
• zaburzenia widzenia (np. zamazane widzenie),
• zakażenia skóry, układu moczowego, grzybica – nawracające i trudne do wyleczenia,
• charakterystyczny zapach acetonu z ust – słodkawy, podobny do zgniłych jabłek,
• sucha skóra, świąd skóry,
• nudności, wymioty, bóle brzucha – mogą być oznaką rozwijającej się kwasicy ketonowej.

Jeśli rodzic zauważy u dziecka takie objawy, powinien niezwłocznie zgłosić się z maluchem do pediatry lub diabetologa. U osób dorosłych objawy cukrzycy typu 1 mogą rozwijać się nieco wolniej niż u dzieci. W przypadku dorosłych częściej mamy do czynienia z cukrzycą typu LADA (ang. Latent Autoimmune Diabetes in Adults) – to także autoimmunologiczna forma cukrzycy typu 1, ale charakteryzuje się wolniejszym przebiegiem i początkowo przypomina cukrzycę typu 2.

Podsumowanie 

Polska odnotowuje największy w Europie wzrost zachorowalności na cukrzycę typu 1, szczególnie wśród dzieci – choruje już 1 na 200–250 dzieci, a w ponad 90% przypadków nie występują rodzinne obciążenia.

Badania przesiewowe przeciwciał antywyspowych (ICA) pozwalają na wczesne wykrycie cukrzycy typu 1, jeszcze przed pojawieniem się objawów. Najskuteczniejsze są w 2. i 6. roku życia dziecka.

W Polsce rozpoczęto programy badań przesiewowych – m.in. na Podlasiu i w Warszawie – obejmujące już kilkanaście tysięcy dzieci. Podobne inicjatywy wdrożono we Włoszech i innych krajach rozwiniętych.