TSS (toxic shock syndrome) – przyczyny, objawy, leczenie zespołu wstrząsu toksycznego

TSS (ang. toxic shock syndrome), czyli zespół wstrząsu toksycznego, to rzadko występujący, ciężki stan spowodowany przez szkodliwe dla organizmu toksyny. Przeważnie wstrząs toksyczny jest kojarzony ze stosowaniem tamponów podczas menstruacji (gronkowcowy TSS), jednak może on również wystąpić u mężczyzn i dzieci w przebiegu zakażenia paciorkowcem. Jakie objawy pojawiają się w przebiegu TSS? Czy stosowanie tamponów i kubeczków menstruacyjnych jest bezpieczne?

1. Czym jest wstrząs toksyczny? TSS – przyczyny  
2. TSS – objawy zespołu wstrząsu toksycznego 
3. Zespół wstrząsu toksycznego – leczenie  
4. TSS – jak uniknąć wystąpienia zespołu wstrząsu toksycznego?  

Czym jest wstrząs toksyczny? TSS – przyczyny  

TSS (ang. toxic shock syndrome) to termin medyczny opisujący rzadkie schorzenie – zespół wstrząsu toksycznego. Nazwa pochodzi od nadmiernej reakcji organizmu spowodowanej obecnością toksyn wytwarzanych przez bakterie, m.in. fizjologicznie zasiedlające drogi rodne kobiety. Wilgotna, beztlenowa pochwa stanowi idealne podłoże do rozwijania się drobnoustrojów, a produkowane metabolity, kumulujące się wewnątrz ciała gospodarza, dają początek rozwijającemu się w piorunującym tempie stanu wstrząsowemu. 

TSS a menstruacja

Pierwsza z nich, rozpowszechniona w latach 70. XX w., pojawiła się wkrótce po wprowadzeniu wysokoabsorbujących tamponów – kobiety zachwycone działaniem chłonnego materiału i komfortu z nim związanego, zapominały o zaaplikowanym produkcie i nie wymieniały go w ciągu dnia. Tampon, jako ciało obce, stanowił pożywkę dla bakterii, które szybko się rozmnażały. Dodatkowo nieprawidłowa higiena dłoni podczas wymiany tamponu sprzyjała samozakażeniu. Takie zakażenie, czyli gronkowcowy TSS, stwierdza się głównie u zdrowych kobiet z kolonizacją pochwy szczepem gronkowca złocistego (S. aureus), który jest florą bakteryjną i w normalnych warunkach nie wywołuje objawów i objawów infekcji.  

TSS a zakażenie paciorkowcem

Druga postać TSS może wystąpić u kobiet, mężczyzn i dzieci na skutek zakażenia paciorkowcem lub gronkowcem. Obie są jednakowo niebezpieczne.

Nasuwa się praktyczne pytanie czy tampony są szkodliwe? Nic bardziej mylnego. Produkty stosowane podczas menstruacji są dopuszczone i zaakceptowane przez FDA (U.S. Food and Drug Administration) pod względem bezpieczeństwa z wyszczególnieniem, iż nie stanowią zagrożenia pod warunkiem prawidłowego stosowania – FDA reguluje stosowanie tamponów jako produkt medyczny.

Obecnie producenci zobowiązani są do informowania w ulotkach o niskim, lecz nadal występującym ryzyku niewłaściwego stosowania produktu z mieszanki bawełny i celulozy drzewnej. Czy w takim razie z powodu nieprawidłowego stosowania tamponów możemy trafić do szpitala? Tak, materiał jest jednokrotnego użytku i powinien być stosowany zgodnie z zaleceniem producenta przez maksymalnie 4–6 godzin i usunięty z pochwy w celu uniknięcia szoku toksycznego. 

Stosowanie kubków menstruacyjnych w przypadku nieprawidłowego oczyszczenia i niewygotowania materiału silikonowego stanowi jednakowe źródło wniknięcia patogenu do kanału rodnego i rozwinięcia pełnoobjawowego wstrząsu toksycznego. 

TSS – objawy zespołu wstrząsu toksycznego 

Wstrząs jest naturalną reakcją obronną organizmu. Wyróżniamy wspólne cechy dla wszystkich rodzajów wstrząsu. Są to:  

• tachykardia (przyspieszony rytm serca),  
• spadek ciśnienia skurczowego (<90 mmHg),  
• wydłużenie nawrotu włośniczkowego w związku z następującą centralizacja i zaburzeniem wypełnienia łożyska naczyniowego,  
• tachypnoe (przyspieszony i spłycony oddech), 
• lęk.  

Do kryteriów klinicznych pozwalających na stwierdzenie TSS należy specyficzna dla wstrząsu toksycznego nagła, wysoka gorączka, wysypka, która przypomina oparzenie słoneczne. Typowym objawem zespołu wstrząsu toksycznego (TSS) jest erytrodermia o plamistym charakterze, tzw. plamica piorunująca (purpura fluminas). Dodatkowo występuje złuszczanie się naskórka, szczególnie powierzchni dłoniowej i podeszwowej – w ciągu 1–2 tygodni od początku choroby. Pojawiają się także: wymioty, biegunka, omdlenia, ból gardła, mięśni i postępujące gorsze samopoczucie z kolejno występującym wstrząsem i niewydolnością wielonarządową.  

Ciężki przebieg stanowi zaawansowana niewydolność układu krzepnięcia pod postacią zespołu wykrzepiania wewnątrznaczyniowego.  

Zespół wstrząsu toksycznego – leczenie  

Leczenie TSS odbywa się pod kontrolą lekarza. O czasie i konieczności hospitalizacji decyduje specjalista w zależności od stanu klinicznego pacjenta. Podczas leczenia TSS należy skupić się zarówno na przyczynie wystąpienia uogólnionego zakażenia organizmu, jak i na jego objawach. Najważniejsze jest szybkie rozpoznanie i możliwie natychmiastowe rozpoczęcie leczenia. 

W zależności od patogenu wywołującego stan zagrożenia życia, podejmowane jest leczenie antybiotykami. Ważne jest odpowiednie nawadnianie w celu zwiększenia ciśnienia oraz tlenoterapia dla utrzymania prawidłowej wydolności oddechowej, gdy saturacja (poziom wysycenia tlenem hemoglobiny) jest niska. Gdy poznana zostaje przyczyna zakażenia, np. dren, jest ona usuwana w trybie pilnym, co ułatwia leczenie objawów TSS. 

TSS – jak uniknąć wystąpienia zespołu wstrząsu toksycznego?  

Aby zmniejszyć ryzyko TSS, należy stosować tampon o najniższej możliwej chłonności i wymieniać go co 4-8 godzin. Przy zastrzeżeniu, iż 8 godzin to maksymalna długość. Przed i po aplikacji należy dokładnie umyć dłonie. 

Należy stosować tampony tylko w trakcie menstruacji, błędem jest aplikowanie produktu podczas upławów. Zmienia to naturalną florę bakteryjną, która stanowi barierę do wnikania drobnoustrojów przez cienki nabrzmiały nabłonek przed wystąpieniem kolejnego cyklu menstruacyjnego. Tampon jest produktem jednokrotnego użytku.