Ciśnienie krwi – dlaczego jest takie ważne? Jakie jest prawidłowe ciśnienie krwi?

Co to jest ciśnienie krwi?

Ciśnienie krwi jest to siła, z jaką przepływająca krew napiera na ściany naczyń krwionośnych. Najwyższe ciśnienie panuje w dużych tętnicach, w pobliżu serca. Im dalej od serca tym jest ono niższe np. w naczyniach włosowatych i w żyłach, zaś w prawym przedsionku serca wynosi około zera. 

W samych tętnicach ciśnienie krwi również nie jest stałe, lecz zmienia się w zależności od skurczu i rozkurczu serca. Podczas skurczu lewej komory serca, kiedy krew wtłaczana jest do aorty i dużych tętnic, ciśnienie krwi jest najwyższe i dlatego określane jest mianem ciśnienia skurczowego. Najniższą wartość ciśnienie krwi osiąga natomiast podczas rozkurczu lewej komory serca, kiedy to serce znajduje się przez moment w stanie "spoczynku" przed kolejnym skurczem i nazywane jest wówczas ciśnieniem rozkurczowym. Ciśnienie krwi mierzy się w milimetrach słupa rtęci (mmHg). Pomiaru dokonuje się aparatem zwanym sfigmomanometrem uzyskując dwie wartości, np. 120/80 mmHg: pierwsza (120) – oznacza ciśnienie skurczowe (czyli w skurczu serca), zwane również potocznie "górnym", a druga (80) – ciśnienie rozkurczowe (w czasie rozkurczu serca), zwane potocznie "dolnym".

Prawidłowe ciśnienie krwi

Wykazano, że u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem krwi częściej dochodzi do rozwoju nadciśnienia tętniczego niż w grupie z prawidłowym ciśnieniem krwi. Stąd osoby te powinny okresowo sprawdzać swoje ciśnienie.

Niestety, u bardzo wielu osób ciśnienie krwi jest po prostu podwyższone, tj. równe lub przekraczające wartości 140/90 mmHg. Jeśli kilkakrotne pomiary przeprowadzone w gabinecie lekarskim potwierdzają tę tendencję, to wówczas u osób tych można rozpoznać nadciśnienie tętnicze krwi. To bardzo podstępna choroba, ponieważ rozwija się powoli i skrycie, długo nie dając objawów. Doprowadza natomiast do poważnego uszkodzenia serca i naczyń krwionośnych.

Nadciśnienie tętnicze jest jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju miażdżycy tętnic. Długotrwałe podwyższone ciśnienie krwi uszkadza ściany tętnic, doprowadzając do odkładania się w ich obrębie cholesterolu, wapnia i innych substancji tworzących blaszki miażdżycowe, które zwężają światło naczynia. W konsekwencji rozwinąć się może choroba wieńcowa, może dojść do zawału serca (miażdżyca tętnic wieńcowych serca) lub udaru mózgu (miażdżyca tętnic mózgowych), niewydolności nerek czy niewydolności serca lub niedokrwienia kończyn dolnych (miażdżyca tętnic kończyn dolnych). Tymczasem dzięki skutecznemu leczeniu nadciśnienia tętniczego można tych powikłań uniknąć. Trzeba pamiętać, że leczenie tej choroby zwykle trwa cale życie, gdyż sama z siebie niezmiernie rzadko ustępuje. Do uszkodzenia narządów wewnętrznych dochodzi tym wcześniej, im wyższe są wartości ciśnienia krwi i im dłużej taki stan trwa nieleczony.

Co to jest niedociśnienie?

Inaczej nazywane jest hipotonią lub podciśnieniem. Jest to stan obniżonego ciśnienia skurczowego, które nie przekracza wysokości ok. 90–100 mmHg i ciśnienia rozkurczowego poniżej 60 mmHg. W warunkach prawidłowych przyjęcie przez człowieka pozycji pionowej wywołuje bardzo szybkie odruchy nerwowe, które mają na celu utrzymanie właściwego ciśnienia i odpowiedniego przepływu krwi przez ważne dla życia narządy (mózg, serce, nerki). Upośledzenie adaptacji do pozycji pionowej wyraża się objawami niedociśnienia lub inaczej hipotonii ortostatycznej. Wyróżniamy hipotonię ortostatyczną wtórną (inaczej zwaną objawową) i pierwotną (a więc samoistną).

Hipotonia ortostatyczna wtórna towarzyszy różnym stanom chorobowym np.: choroby ośrodkowego układu nerwowego, zabiegi na układzie nerwowym, zaburzenia hormonalne (niewydolność przysadki, niewydolność kory nadnerczy, niedoczynność tarczycy), nowotwory, zaburzenia czynności układu krążenia lub przyjmowanie wielu leków. Hipotonia ortostatyczna pierwotna natomiast jest zespołem o niewyjaśnionej przyczynie, lecz prawdopodobnie związana jest z predyspozycją osobniczą.

W praktyce najczęstszą przyczyną niedociśnienia jest nadużycie leków:

•    zmniejszających objętość krwi krążącej(np. moczopędne),
•    rozszerzających naczynia krwionośne (np. azotany, blokery kanału wapniowego,inhibitory angiotensyny, alfa–blokery),
•    przeciwdepresyjnych,
•    barbituranów,
•    przeciwparkinsonowskich.

Również nadużycie alkoholu może prowadzić do nadmiernego spadku ciśnienia krwi. Inną częstą przyczyną jest długotrwałe leżenie w łóżku, ponieważ dochodzi wówczas do obniżenia napięcia naczyń krwionośnych. Poza tym do niedociśnienia może dochodzić w czasie obfitych wymiotów, biegunki, krwawienia czy nadmiernego pocenia się.

Niedociśnienie pojawia się dość często u osób w podeszłym wieku z uwagi na osłabienie wrażliwości receptorów reagujących na zmiany ciśnienia krwi oraz stwardnienia tętnic. Dominującym objawem hipotonii jest znaczny spadek ciśnienia tętniczego krwi w pozycji stojącej bez reakcji adaptacyjnej układu nerwowego, co prowadzi do upośledzenia przepływu mózgowego. Część osób nie doświadcza żadnych dolegliwości, inni mogą odczuwać znużenie umysłowe, zmęczenie, zawroty i bóle głowy, dezorientację i nieostre widzenie, brak apetytu, skłonność do zaparć. Czasem może nawet dojść do omdlenia i drgawek. Objawy te mogą nasilać się pod wpływem wysiłku lub obfitego posiłku, a także podczas upałów lub spadków ciśnienia atmosferycznego.

Zgodnie z obowiązującą obecnie klasyfikacją ciśnienia krwi za prawidłowe uznaje się ciśnienie niższe od 130/85 mmHg. Oprócz tego wyróżnia się również tzw. wysokie prawidłowe ciśnienie krwi, gdy ciśnienie skurczowe krwi jest w zakresie 130–139 mmHg, a rozkurczowe w przedziale 85–89 mmHg.

Wszelkie niepokojące nas objawy powinny zawsze skłaniać do zasięgnięcia porady lekarskiej. Bo tylko wnikliwie zebrany wywiad chorobowy, dokładne badanie fizykalne oraz ewentualne badania dodatkowe umożliwiają postawienie właściwej diagnozy. Rozpoznanie niedociśnienia ortostatycznego można potwierdzić wówczas, gdy przyjęcie pozycji stojącej wywołuje objawy wskazujące na hipotonię, a pomiar ciśnienia krwi na znaczne obniżenie jego wartości. Ważne jest, że objawy te ustępują po położeniu się. Leczenie niedociśnienia uzależnione jest od jego przyczyny. W części przypadków są to proste i oczywiste sposoby:

1.    Niedociśnienie spowodowane przedawkowaniem leków łatwo opanować, korygując pod kontrolą lekarza dawki leków.
2.    Hipotonię spowodowaną wymiotami, biegunką, krwawieniem czy potami wyrównuje się, uzupełniając utracone płyny.
3.    Aby uniknąć niedociśnienia związanego z przedłużającym się leżeniem w łóżku, warto chorego mobilizować, aby codziennie przyjmował pozycję siedzącą.
4.    Należy pilnować, aby osoby w podeszłym wieku wypijały odpowiednią dla nich ilość płynów. Poza tym należy zachęcać je, aby pozycję ciała zmieniały stopniowo, a nie nagle, dzięki czemu unikną gwałtownego spadku ciśnienia krwi.
5.    Osobom z hipotonią ortostatyczną zaleca się noszenie pończoch lub rajstop o kontrolowanym ucisku, które zwiększają dopływ krwi żylnej do serca.
6.    Dla hipotoników korzystna jest dieta bogata w sól kuchenną, gdyż zawarty w niej sód zwiększa objętość krwi krążącej.
7.    Niektórym osobom pomaga wypicie czarnej kawy. Należy jednak pamiętać, że częste picie kawy powoduje przyzwyczajenie i w efekcie poprawa samopoczucia jest coraz mniejsza. Natomiast zwiększanie w ciągu dnia ilości wypijanej kawy grozi wtórnie wywołaniem objawów niepożądanych z nadmiaru kofeiny.
8.    W leczeniu hipotonii ortostatycznej stosuje się również leki, ale jest to trudne i wymaga kojarzenia różnych preparatów. Może odbywać się wyłącznie pod nadzorem lekarza.