Urlop w tropikach

Warto pamiętać, że sytuacja zdrowotna w poszczególnych krajach jest zróżnicowana w zależności od miejsca pobytu i należy brać to pod uwagę planując wyjazd do kurortu, na prowincję lub w dzikie rejony, np. do dżungli. Dlatego wyjazdy takie wiążą się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na choroby zakaźne i pasożytnicze występujące także w naszym klimacie, jak: wirusowe zapalenie wątroby typu A i B, tężec, błonica, dur brzuszny lub typowo egzotyczne: żółta gorączka, pełzakowica czy malaria. Podróż wymaga więc wcześniejszego przygotowania się, aby móc czerpać z wyjazdu przyjemność i wrócić do domu zdrowym.

Przed podróżą

Po podjęciu decyzji, że tegoroczny letni urlop spędzimy w ciepłym, egzotycznym kraju i po uzyskaniu od organizatora wyjazdu podstawowych informacji o sytuacji zdrowotnej, warto dodatkowo zasięgnąć porady lekarskiej w Poradni Chorób Tropikalnych. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy wyjeżdża dziecko, kobieta w ciąży lub osoba chora obciążona cukrzycą albo innymi chorobami przewlekłymi. Na wizytę umawiamy się na dwa miesiące przed planowanym wyjazdem, aby mieć czas na wykonanie ewentualnych badań dodatkowych i szczepień, jeśli lekarz uzna je za wskazane.

Szczepienia ochronne są jednym z najskuteczniejszych środków profilaktyki chorób zakaźnych, ponieważ wywołują w organizmie człowieka stan odporności przeciw konkretnym drobnoustrojom chorobotwórczym. Jednak ich skuteczność zależy od ścisłego przestrzegania schematów podawania szczepionki zalecanych przez producentów, które obejmują szczepienie podstawowe lub cykl szczepień podstawowych i szczepienia przypominające. Rozwój odporności poszczepiennej wymaga kilku tygodni, dlatego o szczepieniach przed wakacyjnym wyjazdem należy myśleć zawczasu. Szczepienia przeciwko chorobom zakaźnym przy wyjazdach zagranicznych podzielono na obowiązkowe i zalecane. Szczepienia obowiązkowe są obligatoryjne na podstawie Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych WHO i są odnotowane w międzynarodowej książeczce szczepień, w tzw. żółtej książeczce, którą okazujemy przy wjeździe do danego kraju tropikalnego. Brak aktualnych szczepień obowiązkowych uniemożliwia zarówno przejazd, jak i pobyt na terenie tego państwa.

Obowiązkowe szczepienia dotyczą:

• żółtej gorączki w krajach Afryki: Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Demokratyczna Republika Konga - dawny Zair, Gabon, Ghana, Gwinea Bissau, Kamerun, Kongo, Liberia, Mali, Niger, Republika Środkowoafrykańska, Rwanda, Sierra Leone, Togo, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Wybrzeże Kości Słoniowej,
• żółtej gorączki w krajach Ameryki Południowej: Gujana Francuska,
• szczepienia szczepionką meningokokową i przeciw polio - są one wymagane dla osób udających się na pielgrzymkę do Mekki w Arabii Saudyjskiej.

Szczepienia zalecane są dobrowolne i każdy sam, biorąc pod uwagę uzyskane informacje zdrowotne, podejmuje decyzję o zaszczepieniu się. Do zalecanych należą szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B, durowi brzusznemu, tężcowi, błonicy, polio, wściekliźnie, japońskiemu zapaleniu mózgu i szczepienia szczepionką meningokokowa.

Chcąc zaoszczędzić na czasie, można w ciągu doby od pierwszego szczepienia poddać się szczepieniom przeciwko kilku chorobom. Zwiększa to jednak ryzyko odczynów poszczepiennych pojawiających się w ciągu 48 godzin od szczepienia, z których najczęściej występują: bolesność, obrzęk, zaczerwienienie lub naciek w miejscu podania, uczucie ogólnego rozbicia, gorączka, bóle mięśniowe lub wysypka. Jeśli od pierwszego szczepienia upłynęły już ponad 24 godziny, kolejne szczepienie można wykonać dopiero po okresie ochronnym zalecanym przez producentów szczepionek. Planując szczepienia nie wolno zapominać również o krajach, przez które ewentualnie będziemy przejeżdżać zanim dotrzemy do kraju przeznaczenia.

Pakowanie

Pakując bagaże przed wyjazdem do ciepłej strefy klimatycznej należy koniecznie zabrać:

• odzież z włókien naturalnych (bawełna, len), które dobrze chłoną pot i zapewniają właściwą cyrkulację powietrza, nie zapomnieć o koszulach z długim rękawem i długich spodniach, które ochronią przed słońcem i komarami,
• nakrycie głowy z rondem chroniące głowę i oczy przed ostrymi promieniami słońca,
• adidasy oraz sandały,
• okulary przeciwsłoneczne z filtrem anty-UV,
• pomadkę ochronną do ust z filtrem anty-UV,
• krem lub emulsję do skóry z filtrem anty-UV o faktorze 30-50, które uchronią skórę przed oparzeniami słonecznymi,
• repelenty, czyli preparaty odstraszające owady, zwłaszcza komary,
• apteczkę z podręcznymi lekami przeciwbiegunkowymi, przeciwbólowymi, przeciwgorączkowymi, przeciwprzeziębieniowymi i środkami opatrunkowymi,
• osoby zażywające na stałe leki muszą oczywiście zabrać ze sobą odpowiedni ich zapas, a także dokumentację swojej choroby - jeśli takową posiadają.

Warto też przed wyjazdem odwiedzić stomatologa i sprawdzić stan uzębienia, aby nagły ból zęba i konieczność szukania dentysty nie zepsuły beztroskiego, letniego urlopu. Zresztą leczenie za granicą jest drogie, dlatego nie zapomnijmy wykupić przed podróżą polisy ubezpieczenia zdrowotnego, która zapewni nam zwrot kosztów leczenia, jeśli zaistniałaby konieczność korzystania z pomocy lokalnej służby zdrowia.

W czasie podróży

Z uwagi na oszczędność czasu, w dalszą podróż wybieramy coraz częściej samolotem. Wadą długiego lotu jest przymus siedzenia w fotelu, co sprzyja zastojowi krwi w kończynach dolnych prowadzącemu do uczucia ciężkości nóg, drętwienia, a nawet obrzęków. Jest to groźne dla osób z żylakami kończyn dolnych, ponieważ wielogodzinny bezruch może sprzyjać powstawaniu zakrzepów. Dlatego warto zapytać swojego lekarza o profilaktykę przeciwzakrzepową podczas długiej podróży – mogą to być specjalne pończochy o stopniowanym ucisku lub iniekcja podskórna z leku przeciwzakrzepowego (heparyny drobnocząsteczkowej w dawce określonej przez lekarza). Dla rozruszania pogimnastykujmy się co kilkadziesiąt minut w fotelu lotniczym ruszając poszczególnymi częściami ciała oraz głęboko oddychając, a także przejdźmy się do toalety.

Inną dolegliwością związaną z lotem jest choroba lokomocyjna, której przyczyną jest nadmierne pobudzenie błędnika ruchem samolotu.

Jak złagodzić objawy choroby lokomocyjnej?

• siadać w samolocie w okolicy skrzydeł (gdyż tam najmniej odczuwa się ruch) w pozycji leżącej na wznak lub półleżącej z podpartą głową,
• nie czytać w czasie podróży, bo to nasila nudności,
• starać się patrzeć przez okno powyżej linii horyzontu,
• w trakcie podróży jeść niewiele, ponieważ posiłek nasila chorobę lokomocyjną,
• zapobiegawczo przyjąć (na godzinę przed podróżą) lek przeciwwymiotny lub wyciąg z imbiru

Pobyt w krajach tropikalnych

Adaptacja

Kilka pierwszych dni pobytu w odmiennej strefie klimatycznej poświęcamy na zaadaptowanie się do nowych warunków i dlatego początkowo unikajmy większych wysiłków fizycznych, intensywnego opalania się, a także obfitego jedzenia i spożywania alkoholu. Nasz organizm musi również przyzwyczaić się do zmiany czasu i na przyspieszenie tej adaptacji nie mamy zbyt dużego wpływu. Choć ostatnio coraz bardziej popularna staje się dostępna w aptekach bez recepty melatonina, hormon szyszynki, która ma łagodzić objawy zaburzeń snu związanych z szybką zmianą stref czasowych przy podróżach międzykontynentalnych, tzw. jet-lag. Objawy te to najczęściej złe samopoczucie, nadmierna drażliwość, ból głowy, dezorientacja, zmęczenie, trudności w koncentracji i zasypianiu. Są bardziej nasilone przy podróżach z zachodu na wschód, gdyż dochodzi do wyprzedzania zegara biologicznego.

Oparzenia słoneczne

Im dalej jedziemy na południe, tym wyżej jest słońce na niebie, a to nasila oddziaływanie promieni słonecznych na nasz organizm. Najczęstszą dolegliwością posłoneczną są oparzenia skóry pod postacią zaczerwienienia i pieczenia skóry, a czasem również pęcherze. Aby słońce nie uszkodziło skóry, należy przed każdym wyjściem z hotelu i po każdej kąpieli wodnej smarować dokładnie skórę kremem lub emulsją z wysokim (30-50) filtrem anty-UV. Przed słońcem doskonale ochroni również zabrana odzież, czapka i ciemne okulary. Jeśli jednak dojdzie do oparzenia słonecznego, to można ból złagodzić preparatami z pantenolem lub zimnymi okładami i przez kilka następnych dni unikać ekspozycji na słońce.

Nadmiar słońca może spowodować również tzw. udar słoneczny wywołany przegrzaniem organizmu; objawy są następujące: zaczerwienienie skóry, poty, nudności i wymioty, ból głowy, osłabienie, gorączka, a nawet utrata przytomności. Należy wówczas chorego przenieść chorego do chłodnego pomieszczenia i robić mu zimne okłady na głowę i klatkę piersiową w celu schłodzenia organizmu. Osobie przytomnej podajemy do picia chłodne płyny. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, należy jak najszybciej wezwać lekarza.

Przed słońcem w tropikach należy szczególnie chronić dzieci, których organizm - łatwiej niż u organizm dorosłego człowieka - ulega przegrzaniu, a delikatna skóra szybciej ulega oparzeniu słonecznemu.

Woda i pożywienie

W większości krajów tropikalnych nie ma zintegrowanych systemów oczyszczania wody i ścieków, co sprzyja rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych, np. zapaleniu wątroby typu A, pełzakowicy, durowi czy poliomyelitis. Dlatego turyści w tropikach powinni unikać jedzenia surowych potraw, surowych warzyw i owoców, surowych produktów mlecznych i nabiału, potraw odgrzewanych i sprzedawanych na ulicznych straganach. Warzywa czy owoce można zjeść dopiero po dokładnym umyciu pod bieżącą wodą i własnoręcznym obraniu ze skóry. Gdy głód dokuczy, najbezpieczniej jest kupić produkty fabrycznie paczkowane, a pragnienie gasimy tylko wodą mineralną butelkowaną lub innymi napojami znanych firm w hermetycznie zamkniętych opakowaniach. Nie wolno pozwolić na wrzucanie do napoju kostek lodu, ponieważ nie wiadomo, z jakiej wody zostały zrobione (butelkowanej czy lokalnej "kranówki").

Panujący upał znacznie zwiększa zapotrzebowanie na płyny (nawet do 3-4 litrów dziennie), ponieważ organizm traci dużo wody wraz z potem. Należy więc uzupełniać płyny w organizmie, bowiem w przeciwnym razie może dojść do odwodnienia i zasłabnięcia, a nawet utraty przytomności. Używając wody z kranu należy zawsze wcześniej ją przegotować. Przed przygotowaniem potraw lub jedzeniem należy także zawsze umyć ręce, a do mycia zębów używać wody butelkowanej lub przegotowanej.

Biegunka podróżnych

Najczęstszą dolegliwością podczas wakacji w ciepłych krajach jest biegunka trwająca do 3-4 dni, choć zdarza się, że jej objawy są bardzo nasilone i przedłużają się, co wymaga porady lekarza. Najczęściej przyczyną biegunki podróżnych są lokalne szczepy bakteryjne, a leczenie zależy od stopnia nasilenia objawów. Jedyną skuteczną metodą zapobiegania biegunce podróżnych jest przestrzeganie higieny osobistej i zasad żywienia.

Malaria

Malaria jest jedną z najczęstszych chorób występującą endemicznie na wielu obszarach Afryki Zachodniej, Południowej i Wschodniej, Ameryki Środkowej i Południowej, Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej, Subkontynentu Indyjskiego, Oceanii oraz Bliskiego Wschodu.

Malarię wywołują jednokomórkowe pierwotniaki - zarodźce malarii przenoszone przez komary widliszki. Przed ich ukłuciami chroni nas odzież z długimi rękawami i długie spodnie. Warto też korzystać z repelentów. Koniecznie trzeba używać moskitiery chroniącej przed komarami w czasie snu. W ciągu dnia unikajmy miejsc cienistych i wilgotnych, gdyż gromadzą się w nich komary.

Charakterystycznym objawem malarii są napadowe dreszcze i wysoka gorączka, która następnie gwałtowne opada ze zlewnymi potami. Napady dreszczy i gorączka są wynikiem masywnego rozpadu krwinek czerwonych, w których rozwijają się zarodźce malarii. Dalszym etapem choroby jest niedokrwistość i postępujące wyniszczenie. W zależności od gatunku zarodźca, napady dreszczy i gorączka występują co 3 lub 4 dni (tzw. trzeciaczka lub czwartaczka). Rozpoznanie choroby opiera się na stwierdzeniu obecności pasożytów we krwi.

Zapobieganie malarii, czyli chemio profilaktyka, polega przede wszystkim na przyjmowaniu leków przeciwmalarycznych. Co roku WHO podaje aktualne informacje na temat obszarów występowania malarii – są one dostępne na stronach internetowych i w Poradniach Chorób Tropikalnych.

Ameba

Kolejnymi pierwotniakami chorobotwórczymi strefy tropikalnej są pełzaki (tzw. ameba) wywołujące pełzakowicę, czyli czerwonkę pełzakową. Ameba występuje w Afryce Południowej i Zachodniej, Ameryce Środkowej, Indiach i Indonezji. Do zarażenia dochodzi przez spożycie owoców, warzyw lub innych produktów żywnościowych zakażonych cystami pełzaka lub wypicie zakażonej wody.

Przebieg choroby może być ostry, podostry lub przewlekły. Objawy mogą być skąpe lub bardzo nasilone. Najczęściej występuje biegunka ze śluzem, bóle brzucha, chudnięcie. Mogą również wystąpić objawy podrażnienia otrzewnej, posocznica, ropnie pełzakowe, objawy neurologiczne lub zmiany wrzodziejące na skórze. Chorobę rozpoznaje się na podstawie mikroskopowego stwierdzenia pasożyta. Zapobieganie polega na przestrzeganiu zasad higieny w tropikach.

Żółta gorączka

Żółta gorączka, lub inaczej żółta febra, jest wirusową chorobą zakaźną występującą w Afryce i w Ameryce Południowej. Do zakażenia człowieka dochodzi na skutek ukąszenia przez niektóre gatunki komara. Choroba wylęga się 3-6 dni, a pierwsze objawy są niecharakterystyczne: pogorszenie samopoczucia i stan podgorączkowy. W ciągu kilku następnych dni temperatura na zmianę podnosi się do 40°C i opada. Pojawiająca się żółtaczka świadczy o uszkodzeniu wątroby, a jeśli przebieg choroby jest ciężki, dołącza się niewydolność nerek i skaza krwotoczna. Objawy skazy krwotocznej rokują niepomyślnie. Jednak najczęściej choroba ma przebieg łagodny i daje trwałą odporność. Przed zachorowaniem skutecznie chroni szczepionka.

WZW typu A

Wirusowe zapalenie wątroby typu A występuje na całym świecie. Zakażenie szerzy się drogą pokarmową, a jego źródłem może być woda i produkty spożywcze. Im niższy standard higieniczny środowiska, tym więcej jest zakażeń WZW typu A. Choroba wylęga się 2-7 tygodni i zaczyna się objawami niestrawności lub podobnymi do grypy, po czym występuje żółtaczka trwająca od kilku dni do kilkunastu tygodni. Chorobę potwierdza obecność przeciwciał anty-HAV we krwi. Przed chorobą skutecznie chroni szczepionka.

HIV i WZW typu B

HIV, WZW typu B i choroby przenoszone drogą płciową są w krajach tropikalnych częste. Chcąc uniknąć tych zakażeń podczas urlopu, należy unikać przygodnych kontaktów seksualnych, a jeśli już się zdarzą, to stosować prezerwatywy. Niebezpieczne są również sytuacje, w których konieczne byłoby leczenie stomatologiczne, chirurgiczne lub przetaczanie krwi, ponieważ grozi to zakażeniem zarówno WZW typu B, jak i HIV.