Badanie poziomu witaminy D, metabolit 25(OH). Normy, cena, interpretacja wyników

Witamina D bierze udział w gospodarce wapniowo-fosforanowej organizmu, wpływa również na prawidłową budowę i funkcję kości. Oznaczenie poziomu witaminy D ma zastosowanie m.in. w diagnostyce i leczeniu osteoporozy, osteomalacji i krzywicy, chorób wątroby i nerek, a także w monitorowaniu leczenia kortykosteroidami, lekami immunosupresyjnymi i przeciwpadaczkowymi oraz suplementacji witaminą D u pacjentów, którym ją zlecono.

1. Co to jest witamina D i dlaczego nazywa się ją metabolitem 25(OH)?
2. Kiedy należy wykonać badanie poziomu witaminy D? Objawy niedoboru
3. Jakie są objawy za wysokiego poziomu witaminy D?
4. Jakie są normy laboratoryjne i funkcjonalne dla witaminy D? Czym różnią się te normy?
5. Jak się przygotować do badania poziomu witaminy D? Czy trzeba być na czczo?
6. Badanie poziomu witaminy D – cena, refundacja i skierowanie

Co to jest witamina D i dlaczego nazywa się ją metabolitem 25(OH)?

Witamina D to rozpuszczalny w tłuszczach związek chemiczny z grupy sekosteroli, występujący w dwóch formach – zawartej w roślinach witaminy D2 (ergokalcyferolu) oraz występującej tylko u zwierząt witaminy D3 (cholekalcyferolu). W organizmie ludzkim witamina D2 przyjmowana jest wraz z pokarmem roślinnym, a postać D3 wraz z pokarmami zwierzęcymi, w tym głównie olejami rybimi (egzogennie), jednak w przeważającej części (50–90%) nieaktywna postać witaminy D3 powstaje pod wpływem promieni słonecznych UVB w skórze z 7-dehydrocholesterolu. Witaminy D2 i D3 pełnią zatem u ludzi funkcję prohormonów, które aktywną biologicznie postać 1,25-dihydroksywitaminy D (lub w skrócie 1,25(OH)2D) uzyskują dopiero w wyniku hydroksylacji zachodzącej w wątrobie i nerkach. Główną postacią, pod którą witamina D występuje w krążeniu, jest 25-hydroksywitamina D (inaczej 25(OH)D, 25-hydroksycholekalcyferol, kalcydiol), czyli metabolit będący efektem pierwszej hydroksylacji cząsteczki witaminy D2 i D3 w pozycji 25, do której dochodzi w wątrobie. Kalcydiol wykazuje słabą aktywność biologiczną i w nerkach ulega kolejnej hydroksylacji do postaci 1,25(OH)2D, czyli aktywnego hormonu witaminy D, znanego również pod nazwą kalcytriol.

Witamina D odpowiada w organizmie za procesy związane z gospodarką wapniowo-fosforanową, wpływa na prawidłowy wzrost, budowę i funkcję kości. Poziom witaminy D oznacza się m.in. w diagnostyce i leczeniu krzywicy, osteoporozy i osteomalacji oraz w diagnostyce zatruć witaminą D w przypadkach nieprawidłowej suplementacji. Wskazania do oznaczenia poziomu witaminy D stanowią też choroby nerek, w tym zespół nerczycowy, zaburzenia wchłaniania i choroby wątroby oraz leczenie niektórymi lekami z grupy kortykosteroidów, lekami przeciwpadaczkowymi i immunosupresyjnymi.

Kiedy należy wykonać badanie poziomu witaminy D? Objawy niedoboru

Niedobór witaminy D to problem, z którym zmagają się ludzie na całym świecie, niezależnie od szerokości geograficznej, wieku, rasy i płci. Również niektóre choroby cywilizacyjne (jak otyłość, cukrzyca typu 2, choroby układu krążenia, alkoholizm), autoimmunologiczne, alergiczne oraz choroby układu pokarmowego i wydalniczego mogą wpływać na pogłębianie się u pacjentów niedoboru witaminy D.

Badanie poziomu witaminy D zleca się w przypadkach, gdy u pacjentów stwierdza się objawy nieprawidłowego stężenia witaminy D, wapnia, fosforanów i/lub parathormonu, tj. osteoporozę, osteomalację lub łamliwość kości u dorosłych bądź krzywicę u dzieci. U pacjentów z niedoborem witaminy D często obserwuje się także bóle kostno-stawowe i mięśniowe, ogólne osłabienie, nadwagę, spadek odporności, bezsenność i zaburzenia trawienia. U dzieci z niedoborem witaminy D dochodzi do spowolnienia wzrostu i zmian krzywiczych.

Monitorowanie poziomu witaminy D prowadzi się także u pacjentów z chorobami nerek, przytarczyc i chorobami zaburzającymi wchłanianie tłuszczów, np. z mukowiscydozą czy chorobą Leśniowskiego-Crohna lub u pacjentów po operacjach żołądka, u pacjentów z sarkoidozą, u chorych z niektórymi chorobami układu krwiotwórczego (chłoniaki), z zaburzeniami odporności i u pacjentów onkologicznych. Poziom witaminy D oznacza się też przed wdrożeniem suplementacji i w celu oceny terapii witaminą D, fosforem, magnezem i wapniem, a także u pacjentów leczonych lekami immunosupresyjnymi, kortykosteroidami i lekami przeciwpadaczkowymi.

Jakie są objawy za wysokiego poziomu witaminy D?

Objawy za wysokiego poziomu witaminy D (kalcytriolu) obserwuje się w zasadzie wyłącznie w przypadku przedawkowania preparatów zawierających tę witaminę w przebiegu suplementacji. U zdrowych osób prowadzących prawidłową suplementację witaminy D objawy przedawkowania nie mają szansy wystąpić. Nie jest również możliwe, by poziom witaminy D przekroczył normę w wyniku nadmiernej ekspozycji na słońce. Hiperwitaminoza może pojawić się u osób, u których występuje mutacja genetyczna odpowiedzialna za metabolizm witaminy D, bądź u pacjentów z nadwrażliwością na tę witaminę. Niekiedy wzrost stężenia witaminy 1,25(OH)2D3 obserwuje się też u pacjentów z krzywicą typu 2, pierwotną nadczynnością przytarczyc oraz w przebiegu niektórych chorób układu krwiotwórczego.

Objawy przedawkowania witaminy D wiążą się ze wzrostem poziomu wapnia we krwi. Nadmiar wapnia odkłada się w komórkach serca, naczyń krwionośnych i nerek, co prowadzi do zaburzeń w zakresie układu sercowo-naczyniowego, nerwowego i wydalniczego.

Wśród objawów podwyższonego poziomu witaminy D wymienić należy:

• ogólne złe samopoczucie z długotrwałym osłabieniem,
• nadpobudliwość,
• drgawki,
• wzmożone pragnienie,
• nudności,
• wymioty,
• zaparcia i bóle brzucha,
• powiększenie wątroby i śledziony,
• zaburzenia łaknienia,
• bóle głowy, oczu i skóry,
• świąd skóry.

Jakie są normy laboratoryjne i funkcjonalne dla witaminy D? Czym różnią się te normy?

W związku z dużymi różnicami w metodologii oznaczania witaminy D nie wyznaczono powszechnych norm populacyjnych dla tego hormonu. W Polsce za optymalny poziom witaminy D dla osób dorosłych przyjmuje się zwykle wartość stężenia kalcydiolu (witaminy D25(OH)D) pomiędzy 30 a 50 ng/mL. Za niedobór witaminy D uważa się wartość równą i niższą niż 20 ng/mL, za stężenie suboptymalne wartości pomiędzy 20 a 30 ng/mL, za stężenie wysokie wartości pomiędzy 50 a 100 ng/mL, natomiast za stężenie niosące za sobą ryzyko zatrucia witaminą D wartości powyżej 100 ng/mL (w tej sytuacji sugeruje się pacjentowi ograniczenie lub przerwanie suplementacji witaminą D do czasu obniżenia poziomu kalcydiolu w surowicy).

Jak się przygotować do badania poziomu witaminy D? Czy trzeba być na czczo?

Próbka krwi do badania poziomu witaminy D pobierana jest z żyły łokciowej w zgięciu łokciowym. Do badania nie trzeba być na czczo, a test można przeprowadzić z próbki pobranej o dowolnej porze dnia.

Badanie poziomu witaminy D – cena, refundacja i skierowanie

Jeżeli pacjent otrzyma skierowanie na badanie poziomu witaminy D od lekarza specjalisty, np. od ortopedy, reumatologa bądź gastrologa, koszt badania zostanie zrefundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Gdy pacjent zdecyduje się na wykonanie badania poziomu witaminy D za odpłatnością, jego koszt nie powinien przekroczyć 65–80 zł, w zależności od lokalizacji laboratorium i stosowanej przez nie metody. W obu przypadkach czas oczekiwania na wynik nie powinien przekraczać dwóch dni roboczych.