Krzywica – objawem niedoboru witaminy D?

Krzywica to choroba wynikająca z niedoborów witaminy D i wapnia. Obecnie występuje rzadko, a jeśli już, to dotyka głównie dzieci. U dorosłych niedobory wywołujące objawy krzywicy nazywane są osteomalacją. Oprócz klasycznej krzywicy niedoborowej wyróżnia się także formę pseudoniedoborową i hipofosfatemiczną. Jak wyglądają objawy krzywicy, jak się ją leczy i jakie dawki witaminy D należy profilaktycznie suplementować?

Krzywica należy do chorób okresu dzieciństwa. Związana jest z niedoborem witaminy D, która bierze udział w regulacji gospodarki wapniowej. Zapewnia ona odpowiednią mineralizację kości, co przekłada się na ich prawidłowy wzrost. Jej niedobór może być wywołany różnymi przyczynami. Objawiać się może szeregiem zmian kostnych i ogólnoustrojowych. W krzywicy istotne jest szybkie rozpoznanie i podjęcie leczenia, a żeby jej zapobiegać niezbędna jest odpowiednia profilaktyka.

Co to jest krzywica?

Krzywica jest to choroba występująca u dzieci. Stanowi zbiór objawów wywołanych najczęściej przez niedobór witaminy D w organizmie. Określa się ją mianem postaci klasycznej krzywicy u dzieci. Jest związana z zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie. Prowadzi do zaburzenia wzrostu kości i pojawienia się objawów ogólnoustrojowych. Kiedyś osoby chore na krzywice były nazywane rachitykami. Jest to określenie pochodzące z greki i oznaczające zapalenie kręgosłupa.

Krzywca – przyczyny. Jak zapobiegać?

Krzywica przestarzale nazywana chorobą angielską i może mieć różne przyczyny. Najczęściej rozwija się w sytuacji niedoboru witaminy D. Spełnia ona szereg funkcji w organizmie. Przede wszystkim jest zaangażowana w regulacje gospodarki wapniowo-fosforanowej. Pobudza wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym. Jej niedobór prowadzi do obniżenia poziomu tego elektrolitu we krwi. Aby temu zapobiec, organizm zaczyna wydzielać hormon z przytarczyc – parathormon, który powoduje uwalnianie wapnia z kości, co zaburza ich mineralizację, stanowiąc główną przyczynę krzywicy.

Oprócz najczęstsze krzywicy niedoborowej, wynikającej ze zbyt małej ilości witaminy D, wyróżnia się jeszcze dwie przyczyny tej choroby:

• krzywice pseudoniedoborowe – wynikają z zaburzenia syntezy aktywnej formy witaminy D; są związane z niedoborami enzymatycznymi lub defektami genetycznymi receptorów dla witaminy D,
• krzywice hipofosfatemiczne – w jej powstawaniu biorą udział substancje o nazwie fosfatoniny, które hamują wytwarzanie witaminy D i działają niekorzystnie na gospodarkę wapniowo-fosforanową.

Aby zapobiec krzywicy objawowej u dziecka, niezbędne jest zapewnienie mu odpowiedniej ilości witaminy D i wapnia. Za źródło wit. D uznaje Słońce, a precyzyjniej ekspozycję skóry na promieniowanie słoneczne (witamina D wytwarza się w skórze pod wpływem promieni słonecznych), ryby morskie, jajka i wątróbka. Pokarmami bogatymi w wapń są produkty mleczne (mleko, sery, śmietana), fasola czy soja. Ważne w zapobieganiu krzywicy u niemowląt i starszych dzieci jest odpowiednia suplementacja witaminy D.

Zaleca się codzienne jej podawanie w dawce zależnej od wieku:

• do 6 miesiąca życia: dawka 400 IU/dobę od pierwszych dni życia niezależnie od sposobu karmienia,
• między 6. a 12. miesiącem życia – dawka 400–600 IU/dobę,
• dzieci między 1. a 10. rokiem życia: dawka 600–1000 IU/dobę, w zależności od masy ciała (przy większej masie wyższa dawka) przez cały rok. Można odstąpić od suplementacji wit. D od maja do września, jeżeli dziecko przebywa co najmniej 15 min na słońcu między godziną 10:00 a 15:00 bez filtrów słonecznych z odkrytymi przedramionami i podudziami,
• młodzież między 11. a 18. rokiem życia i osoby dorosłe do 65. roku życia: dawka 800–2000 IU/dobę; u nastolatków z otyłością podaje się 1600–4000 IU/dobę, w zależności od stopnia otyłości. Można odstąpić od suplementacji, w takich samych warunkach jak u dzieci,
• seniorzy między 65. a 75. rokiem życia – powinni przyjmować przez cały rok, niezależnie od przebywania na słońcu 1600–4000 IU/dobę,
• osoby powyżej 75. roku życia – dawka  2000–4000 IU/dobę przez cały rok.

Krzywica – objawy

Krzywica objawiać się może na różne sposoby. Wyróżnia się dwie główne grupy objawów:

• objawy dotyczące rozwoju szkieletu, takie jak krzywica klatki piersiowej,
• objawy pozaszkieletowy, np. krzywiczny żabi brzuszek u niemowlaka.

Objawy są zależne od wieku dziecka. Dolegliwości szkieletowe wynikają z zaburzenia mineralizacji rozwoju kości. Krzywica u niemowląt objawiać się może dużym ciemiączkiem przednim i opóźnionym jego zarastaniem. Stwierdza się także opóźnienie wyrzynania zębów mlecznych i ubytki szkliwa. Dolegliwości ze strony układu kostnego rozwijają się stopniowo i prowadzą do deformacji szkieletu. Można stwierdzić rozmiękanie potylicy, polegająca na tym, że kości potylicy przy dotyku są wyraźnie miękkie. Charakterystyczne są wydatne guzy czołowe i pogrubienia nasad kości, tworzące tzw. bransolety krzywicze. Dochodzi także do zmian w obrębie klatki piersiowej. W krzywicy żebra na granicy kostno-chrzęstnej ulegają pogrubieniu, tworząc tzw. różaniec krzywiczy. W miejscu przyczepu przepony do dolnych żeber powstaje zagłębienie – bruzda Harrisona. Ponadto stwierdza się deformacje klatki piersiowej, kręgosłupa pod postacią garbu lub skoliozy i zniekształcenia kości kończyn dolnych pod postacią koślawości lub szpotawości (dochodzi w nich do zmiany kątów ustawienia kolan w stosunku do ud i podudzi). Obecnie dzięki suplementacji witaminy D powyższe objawy są praktycznie nieobserwowane. Można je zobaczyć na krzywiczych zdjęciach historycznych.

Oprócz powyższych obserwuje się objawy pozaszkieletowe ogólnoustrojowe, takie jak:

• obniżone napięcie mięśni,
• słaby przyrost masy ciała i opóźniony rozwój ruchowy,
• nadmierna potliwość,
• drażliwość, nadpobudliwość,
• zaparcia,
• częstsze infekcje,
• żabi brzuch u niemowlaka (polega na spłaszczeniu i „rozlaniu” brzucha, co wynika z osłabionego napięcia mięśniowego).

Leczenie krzywicy

W krzywice leczenie polega na uzupełnieniu niedoborów witaminy D i wapnia. W tym celu podaje się duże dawki tej witaminy oraz produkty bogate w wapń.

Zalecane dawki lecznicze witaminy D wynoszą:

• w 1. miesiącu życia – 1000 IU/dobę,
• od 2. do 12. miesiąca życia – 1000–3000 IU/dobę,
• >1 roku życia – 3000-5000 IU/dobę.

Podaje się je przez od jednego do trzech miesięcy, regularnie kontrolując poziom witaminy D we krwi. Krzywice u dzieci można wyleczyć. Ważne jest odpowiednio wczesne zareagowanie i uzupełnienie niedoborów. W przypadku zaniedbania dokonane zmiany kośćca mogą stać się nieodwracalne. Wskazana jest wówczas odpowiednio dobrana rehabilitacja i ćwiczenia.