asystent laboratoryjny w mundurze, w masce i gumowych rękawiczkach trzymający probówkę z krwią, podczas gdy pacjent siedzi i trzyma absorbent
Agnieszka Gierszon

Fosforany – badanie, normy we krwi, obniżone i wysokie

Badanie poziomu fosforanów nie jest najczęściej zlecanym lub wybieranym przez pacjentów rodzajem oznaczenia parametrów krwi. Analiza ich poziomu zlecana jest przede wszystkim podczas diagnostyki chorób kości, tarczycy i nerek. Objawy hiperfosfatemii, czyli podwyższonego poziomu fosforu we krwi, zwykle nie są zauważalne dla pacjenta. Mogą pojawić się u niego natomiast objawy hipokalcemii, czyli spadku poziomu wapnia, wynikającego z wiązania się fosforu z wapniem w surowicy krwi. Kiedy należy wykonać badanie fosforanów, ile kosztuje badanie i czy drętwienie stawów to jeden z objawów zaburzeń gospodarki fosforanowej? 

Fosfor nieorganiczny, czyli fosforany pierwszo- i drugorzędowe, stanowi ważny składnik roztworów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych, elementów budulcowych komórek oraz organelli wewnątrzkomórkowych. Jony fosforanowe biorą także udział w magazynowaniu, przetwarzaniu i uwalnianiu energii w komórkach. Ich poziom oznacza się przede wszystkim w diagnostyce chorób kości, tarczycy i nerek oraz u osób narażonych na przewlekłe niedobory pokarmowe.

Poziom fosforu, wapnia i witaminy D we krwi – wskazania do badania fosforanów

Jony fosforanów nieorganicznych, oznaczane symbolem Pi, biorą udział w magazynowaniu, przetwarzaniu i uwalnianiu energii w komórkach, stanowią składowe kwasów nukleinowych i fosfolipidów budujących błony komórkowe, substrat do produkcji ATP (główny nośnik energii w komórkach), uczestniczą w procesach metabolicznych glikolizy i glikogenogenezy oraz uwalnianiu tlenu z oksyhemoglobiny (natlenowana cząsteczka hemoglobiny), biorą udział w procesie kontroli podziału komórek oraz stanowią składowe wielu reakcji enzymatycznych zachodzących w organizmie ludzkim. Do organizmu fosfor dostarczany jest razem z pożywieniem (znajduje się głównie w mięsie i warzywach). Następnie wchłaniany jest w jelicie cienkim.

W organizmie fosforany występują w postaci frakcji wewnątrzkomórkowej, zewnątrzkomórkowej (osoczowej) i przestrzeni kostnej. W osoczu znajduje się od 0,3 do 1% wszystkich fosforanów, z czego aż 70% stanowią fosforany organiczne.

Fosforany nieorganiczne stanowią ok. 30% puli fosforanów osoczowych i są jedyną frakcją fosforanów możliwą do oznaczenia za pomocą rutynowo stosowanych metod laboratoryjnych.

80% frakcji fosforanów nieorganicznych to frakcja zjonizowana (wolna), 15% fosforanów nieorganicznych to frakcja związana z białkami osocza, natomiast 5% to frakcja związana z wapniem bądź magnezem. Dużym magazynem fosforanów jest tkanka kostna, w której znajduje się ok. 85–90% całej puli jonów fosforanowych organizmu. Mechanizmy regulacji wiązania lub uwalniania fosforanów z tkanki kostnej zależne są natomiast od gospodarki wapniowej organizmu.

Stężenie fosforu stanowi wypadkową wchłaniania w jelicie, obrotu kostnego i wydalania nerkowego. Na poziom fosforanów w organizmie wpływ mają przede wszystkim parathormon (PTH) wydzielany przez przytarczyce, witamina D i prawidłowa czynność nerek, monitorowana m.in. poprzez oznaczanie poziomu kreatyniny. Pomiędzy poziomem fosforanów i poziomem wapnia również występuje ścisła zależność, dlatego te parametry powinno oznaczać się równolegle.

Do wskazań do badania fosforanów należy przede wszystkim zdiagnozowanie u pacjentów:

  • chorób kości,
  • chorób nerek (w tym dializoterapia, kamica i przewlekła niewydolność),
  • chorób gruczołu tarczowego i przytarczyc,
  • uzależnienia od alkoholu,
  • niedoboru witaminy D i niedożywienia,
  • osłabienia siły mięśniowej,
  • bólów kostnych.
  • konieczności wdrożenia żywienia pozajelitowego.

Fosfor – badanie i normy

Krew do oznaczenia poziomu fosforanów pobiera się z żyły łokciowej pacjenta, zwykle na czczo i w godzinach porannych. Dobowa zmienność stężenia fosforanów waha się w granicach nawet 30%, dlatego przy kilkukrotnych oznaczeniach zachować należy tę samą porę pobierania krwi.

Norma stężenia fosforanów u osób dorosłych waha się pomiędzy 0,9 a 1,6 mmol/L (lub 2,8 do 5,0 mg/L w innych jednostkach), jednak zawsze może nieco różnić się w zależności od laboratorium i metody oznaczenia. U dzieci normy zależne są od wieku, jednak zwykle poziom fosforanów jest u nich o ok. 30 do 50% wyższy niż u dorosłych.

Z uwagi na dużą zmienność osobniczą i dobową oraz duże zdolności adaptacyjne organizmu ludzkiego stężenie fosforanów nie zawsze odzwierciedla tzw. status fosforanowy organizmu, dlatego istotne jest, aby przy interpretacji wyników badań laboratoryjnych zawsze brać pod uwagę  stan kliniczny pacjenta. Z tego samego powodu niekiedy oprócz oznaczenia poziomu Pi w surowicy lub osoczu może także konieczne okazać się badanie poziomu fosforanów w dobowej zbiórce moczu pacjenta.

Powiązane produkty

Niski fosfor w wynikach badań krwi (hipofosfatemia) – przyczyny i objawy

Niski poziom fosforanów (hipofosfatemia) to zaburzenie występujące często u pacjentów leczonych na oddziałach intensywnej opieki medycznej, w tym osób niedożywionych lub zespołem złego wchłaniania (na długotrwałej diecie ubogiej w fosfor, u pacjentów z anoreksją, przewlekłą chorobą alkoholową lub nowotworową oraz żywionych pozajelitowo), nadczynnością przytarczyc, niedoborem witaminy D. Nadmierną utratę fosforu z moczem może powodować także uszkodzenie nerek, zarówno wrodzone, jak i spowodowane przez leki. Hipofosfatemię mogą wywoływać także niektóre leki przyjmowane przez pacjenta, np. diuretyki, preparaty wapniowe lub leki przeciw zgadze czy wrzodom żołądka, alkalizujące treść żołądkową poprzez wiązanie związków fosforu.

Przewlekła, łagodna hipofosfatemia zwykle nie wywołuje u pacjenta żadnych niepokojących objawów. Objawy pojawiają się dopiero wtedy, gdy stężenie fosforanów nieorganicznych spada poniżej 0,5 mmol/L lub gdy poziom fosforanów ulega bardzo szybkiemu obniżeniu, np. w przebiegu zasadowicy oddechowej podczas ataku paniki. Do objawów hipofosfatemii należą m.in. bóle mięśniowe i kostne, osłabienie siły mięśni, dezorientacja i halucynacje. Ciężka hipofosfatemia (poniżej 0,3 mmol/L) może objawiać się drgawkami i niewydolnością serca. U dzieci długotrwały niedobór fosforanów może prowadzić do zaburzeń w rozwoju zębów i kości, w tym krzywicy.

U pacjentów, u których wykryto hipofosfatemię, konieczna może być modyfikacja diety skutkująca większą podażą fosforu, znajdującego się w dużych ilościach np. w rybach, mięsie i drobiu, mleku, serach, suszonych owocach, jajach, kaszach i ciemnym pieczywie.  W niektórych produktach poziom fosforu jest zawyżany przez sam proces przetwarzania i produkcji żywności, ponieważ fosforany stosowane są w nich jako zagęszczacze lub stabilizatory – dotyczy to zwłaszcza popularnych, słodkich napojów gazowanych, serów topionych i wędlin. U pacjentów, u których sama zmiana diety okaże się niewystarczająca, wprowadza się suplementację fosforem w tabletkach podawanych doustnie. Dawkowanie leku ustala lekarz w zależności od stanu klinicznego pacjenta. W ciężkich przypadkach stosuje się u pacjentów leczenie dożylne solami fosforu w kroplówkach.

Podwyższony fosfor (hiperfosfatemia) – przyczyny i objawy

Hiperfosfatemia, czyli podwyższony ponad normę poziom fosforu, obserwowana jest zwykle u pacjentów z ciężką niewydolnością nerek, często długotrwale dializowanych, u osób ze zmniejszonym przesączeniem kłębuszkowym lub zwiększonym wchłanianiem zwrotnym fosforanów, u pacjentów z niedoczynnością przytarczyc, a także u osób przyjmujących fosfor w nadmiarze z pokarmem lub lekami (np. przeczyszczającymi). Wzrost poziomu fosforanów może wystąpić też u pacjentów, stosujących w dużych dawkach witaminę D. W rzadkich przypadkach hiperfosfatemia występuje u pacjentów w przebiegu uszkodzenia mięśni w procesie rabdomiolizy lub podczas rozpadu guza nowotworowego, np. podczas chemioterapii, a także w przebiegu ostrej kwasicy metabolicznej.

U niektórych pacjentów, np. w przebiegu szpiczaka plazmocytowego, wynik oznaczenia fosforanów nieorganicznych w surowicy może okazać się fałszywie dodatni, jest to tak zwana hiperfosfatemia rzekoma, wynikająca z obecności dużej ilości nieprawidłowych białek we krwi pacjenta.

Objawy hiperfosfatemii zwykle nie są zauważalne dla pacjenta. Mogą pojawić się u niego natomiast objawy hipokalcemii, czyli spadku poziomu wapnia, wynikającego z wiązania się fosforu z wapniem w surowicy krwi. Gdy poziom wapnia spadnie poniżej 1,9 mmol/L, u pacjenta może wystąpić tężyczka z mrowieniem wokół ust i w palcach dłoni i stóp oraz mimowolnymi skurczami mięśni i stawów. U pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek długotrwale utrzymujący się podwyższony poziom fosforu może prowadzić do wtórnej nadczynności gruczołów przytarczowych i zaburzeń metabolizmu kostnego. Uszkodzenie kości skutkuje u nich bólami i zniekształceniami oraz częstymi złamaniami i zerwaniami ścięgien.

U pacjentów z hiperfosfatemią często obserwuje się w osadzie moczu tak zwane fosforany bezpostaciowe, wskazujące na nadmiar fosforanów w diecie. Najprostszym sposobem na pozbycie się nadmiaru fosforanów jest w tej sytuacji zmiana diety na niskofosforanową, polegającą zwykle na odstawieniu pitych w nadmiarze słodkich napojów gazowanych i zastąpieniu ich dużymi ilościami niegazowanej wody. U kobiet w ciąży wystąpienie fosforanów bezpostaciowych i bakterii w moczu może stanowić podstawę do wdrożenia antybiotykoterapii, by uniknąć zapalenia układu moczowego bądź kamicy fosforanowej.

Badanie fosforanów – cena/refundacja i skierowanie

W przypadku, gdy skierowanie na oznaczenie poziomu fosforanów otrzymamy od lekarza specjalisty, np. lekarza nefrologa, koszt badania będzie zrefundowany przez NFZ. Jeżeli zdecydujemy się na wykonanie badania poziomu fosforanów za odpłatnością, cena badania wyniesie ok. 15–20 złotych.

  1. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018.
  2. Solnica B. Diagnostyka laboratoryjna. Warszawa 2014.
  3. Choroby przytarczyc. red.: Kokot F., Franek E. w: Interna Szczeklika 2019. Kraków 2019.
  4. Stoff J.S., Phosphate homeostasis and hypophosphatemia Am J Med. 1982 Mar;72(3):489–95.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Próby wątrobowe (ALAT i ASPAT) — co oznaczają podwyższone wyniki?

    Próby wątrobowe to enzymy, po oznaczeniu których można stwierdzić, w jakim stanie jest wątroba i czy pracuje w prawidłowy sposób. Zalicza się do nich aminotransferazy ASPAT i ALAT oraz gamma-glutamylotranspeptydazę (GGTP). ALAT i ASPAT to najczęściej oznaczane próby wątrobowe. Ich pełne nazwy to aminotransferaza alaninowa, czyli ALAT oraz aminotransferaza asparaginowa — ASPAT.

  • Prawidłowe ciśnienie i puls. Jaka jest norma?

    Serce to najważniejszy narząd w organizmie. To dzięki jego pracy można żyć. Razem z nim współpracuje cały układ krążenia — on także powinien funkcjonować prawidłowo. W innym przypadku zaczynają pojawiać się problemy zdrowotne. Z sercem i układem krążenia są bez wątpienia ściśle związane dwa pojęcia — ciśnienie tętnicze oraz puls.

  • CRP – co oznacza CRP wysokie, a co CRP niskie? O jakich chorobach może świadczyć podwyższone CRP?

    Białko C-reaktywne (CRP) to białko ostrej fazy, stanowiące czuły i szybki marker stanu zapalnego i uszkodzenia tkanek wskutek martwicy, urazu lub infekcji. Oznaczenie poziomu CRP jest wskazane w diagnostyce i monitorowaniu terapii stanów zapalnych i infekcji bakteryjnych, chorób o podłożu autoimmunologicznym i nowotworowym oraz zawału serca. Badanie stężenia CRP pozwala również na ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego u pacjentów z grupy ryzyka.

  • Rezonans magnetyczny głowy – co wykrywa, ile kosztuje, jak wygląda badanie?

    Rezonans magnetyczny (MRI) głowy to badanie, w którym wykorzystywane są właściwości pola magnetycznego. Najczęściej MRI głowy zleca się po wypadkach samochodowych i urazach głowy, a także w sytuacji pogłębienia diagnostyki neurologicznej. Główną wadą rezonansu, będącego badaniem refundowanym, jest czas oczekiwania na to prześwietlenie, liczony nawet w miesiącach. 

  • Rezonans magnetyczny kręgosłupa – przebieg badania, wskazania, cena

    Rezonans magnetyczny kręgosłupa to badanie pozwalające na ocenę elementów kostnych tego obszaru, jego tkanek miękkich oraz rdzenia kręgowego. Dzięki niemu możliwe jest wykrycie wszelkich zmian zapalnych, zwyrodnieniowych i nowotworowych. Najczęściej bada się pacjentów, którzy zgłaszają się do neurologa z bólami pleców i drętwieniem kończyn – zarówno rąk, jak i nóg. Częstym wskazaniem do badania jest także uraz kręgosłupa. Ile kosztuje MRI, jak długo trwa badanie i czy kobiety w ciąży mogą przystąpić do rezonansu magnetycznego kręgosłupa? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • IgE całkowite – wskazania do badania poziomu immunoglobuliny typu E (IgE), normy, wyniki

    Przeciwciała klasy IgE, obok przeciwciał klasy IgG, IgM, IgA i IgD, należą do jednej z pięciu podklas immunoglobulin wytwarzanych przez komórki układu odpornościowego. Cząsteczki immunoglobulin klasy IgE wytwarzane są w odpowiedzi na alergeny i obecność pasożytów. Badanie poziomu IgE całkowitego wykonywane jest w przebiegu diagnostyki alergii, atopii i parazytoz (obecność pasożytów w organizmie). Poziom IgE całkowitego zależy od wieku pacjenta, najniższy jest u noworodków i niemowląt, a maksimum osiąga pomiędzy 10. a 15. rokiem życia pacjenta.

  • Badanie poziomu witaminy D, metabolit 25(OH). Normy, cena, interpretacja wyników

    Witamina D bierze udział w gospodarce wapniowo-fosforanowej organizmu, wpływa również na prawidłową budowę i funkcję kości. Oznaczenie poziomu witaminy D ma zastosowanie m.in. w diagnostyce i leczeniu osteoporozy, osteomalacji i krzywicy, chorób wątroby i nerek, a także w monitorowaniu leczenia kortykosteroidami, lekami immunosupresyjnymi i przeciwpadaczkowymi oraz suplementacji witaminą D u pacjentów, którym ją zlecono.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij