asystent laboratoryjny w mundurze, w masce i gumowych rękawiczkach trzymający probówkę z krwią, podczas gdy pacjent siedzi i trzyma absorbent
Agnieszka Gierszon

Fosforany – badanie, normy we krwi, obniżone i wysokie

Badanie poziomu fosforanów nie jest najczęściej zlecanym lub wybieranym przez pacjentów rodzajem oznaczenia parametrów krwi. Analiza ich poziomu zlecana jest przede wszystkim podczas diagnostyki chorób kości, tarczycy i nerek. Objawy hiperfosfatemii, czyli podwyższonego poziomu fosforu we krwi, zwykle nie są zauważalne dla pacjenta. Mogą pojawić się u niego natomiast objawy hipokalcemii, czyli spadku poziomu wapnia, wynikającego z wiązania się fosforu z wapniem w surowicy krwi. Kiedy należy wykonać badanie fosforanów, ile kosztuje badanie i czy drętwienie stawów to jeden z objawów zaburzeń gospodarki fosforanowej? 

Fosfor nieorganiczny, czyli fosforany pierwszo- i drugorzędowe, stanowi ważny składnik roztworów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych, elementów budulcowych komórek oraz organelli wewnątrzkomórkowych. Jony fosforanowe biorą także udział w magazynowaniu, przetwarzaniu i uwalnianiu energii w komórkach. Ich poziom oznacza się przede wszystkim w diagnostyce chorób kości, tarczycy i nerek oraz u osób narażonych na przewlekłe niedobory pokarmowe.

Poziom fosforu, wapnia i witaminy D we krwi – wskazania do badania fosforanów

Jony fosforanów nieorganicznych, oznaczane symbolem Pi, biorą udział w magazynowaniu, przetwarzaniu i uwalnianiu energii w komórkach, stanowią składowe kwasów nukleinowych i fosfolipidów budujących błony komórkowe, substrat do produkcji ATP (główny nośnik energii w komórkach), uczestniczą w procesach metabolicznych glikolizy i glikogenogenezy oraz uwalnianiu tlenu z oksyhemoglobiny (natlenowana cząsteczka hemoglobiny), biorą udział w procesie kontroli podziału komórek oraz stanowią składowe wielu reakcji enzymatycznych zachodzących w organizmie ludzkim. Do organizmu fosfor dostarczany jest razem z pożywieniem (znajduje się głównie w mięsie i warzywach). Następnie wchłaniany jest w jelicie cienkim.

W organizmie fosforany występują w postaci frakcji wewnątrzkomórkowej, zewnątrzkomórkowej (osoczowej) i przestrzeni kostnej. W osoczu znajduje się od 0,3 do 1% wszystkich fosforanów, z czego aż 70% stanowią fosforany organiczne.

Fosforany nieorganiczne stanowią ok. 30% puli fosforanów osoczowych i są jedyną frakcją fosforanów możliwą do oznaczenia za pomocą rutynowo stosowanych metod laboratoryjnych.

80% frakcji fosforanów nieorganicznych to frakcja zjonizowana (wolna), 15% fosforanów nieorganicznych to frakcja związana z białkami osocza, natomiast 5% to frakcja związana z wapniem bądź magnezem. Dużym magazynem fosforanów jest tkanka kostna, w której znajduje się ok. 85–90% całej puli jonów fosforanowych organizmu. Mechanizmy regulacji wiązania lub uwalniania fosforanów z tkanki kostnej zależne są natomiast od gospodarki wapniowej organizmu.

Stężenie fosforu stanowi wypadkową wchłaniania w jelicie, obrotu kostnego i wydalania nerkowego. Na poziom fosforanów w organizmie wpływ mają przede wszystkim parathormon (PTH) wydzielany przez przytarczyce, witamina D i prawidłowa czynność nerek, monitorowana m.in. poprzez oznaczanie poziomu kreatyniny. Pomiędzy poziomem fosforanów i poziomem wapnia również występuje ścisła zależność, dlatego te parametry powinno oznaczać się równolegle.

Do wskazań do badania fosforanów należy przede wszystkim zdiagnozowanie u pacjentów:

  • chorób kości,
  • chorób nerek (w tym dializoterapia, kamica i przewlekła niewydolność),
  • chorób gruczołu tarczowego i przytarczyc,
  • uzależnienia od alkoholu,
  • niedoboru witaminy D i niedożywienia,
  • osłabienia siły mięśniowej,
  • bólów kostnych.
  • konieczności wdrożenia żywienia pozajelitowego.

Fosfor – badanie i normy

Krew do oznaczenia poziomu fosforanów pobiera się z żyły łokciowej pacjenta, zwykle na czczo i w godzinach porannych. Dobowa zmienność stężenia fosforanów waha się w granicach nawet 30%, dlatego przy kilkukrotnych oznaczeniach zachować należy tę samą porę pobierania krwi.

Norma stężenia fosforanów u osób dorosłych waha się pomiędzy 0,9 a 1,6 mmol/L (lub 2,8 do 5,0 mg/L w innych jednostkach), jednak zawsze może nieco różnić się w zależności od laboratorium i metody oznaczenia. U dzieci normy zależne są od wieku, jednak zwykle poziom fosforanów jest u nich o ok. 30 do 50% wyższy niż u dorosłych.

Z uwagi na dużą zmienność osobniczą i dobową oraz duże zdolności adaptacyjne organizmu ludzkiego stężenie fosforanów nie zawsze odzwierciedla tzw. status fosforanowy organizmu, dlatego istotne jest, aby przy interpretacji wyników badań laboratoryjnych zawsze brać pod uwagę  stan kliniczny pacjenta. Z tego samego powodu niekiedy oprócz oznaczenia poziomu Pi w surowicy lub osoczu może także konieczne okazać się badanie poziomu fosforanów w dobowej zbiórce moczu pacjenta.

Powiązane produkty

Niski fosfor w wynikach badań krwi (hipofosfatemia) – przyczyny i objawy

Niski poziom fosforanów (hipofosfatemia) to zaburzenie występujące często u pacjentów leczonych na oddziałach intensywnej opieki medycznej, w tym osób niedożywionych lub zespołem złego wchłaniania (na długotrwałej diecie ubogiej w fosfor, u pacjentów z anoreksją, przewlekłą chorobą alkoholową lub nowotworową oraz żywionych pozajelitowo), nadczynnością przytarczyc, niedoborem witaminy D. Nadmierną utratę fosforu z moczem może powodować także uszkodzenie nerek, zarówno wrodzone, jak i spowodowane przez leki. Hipofosfatemię mogą wywoływać także niektóre leki przyjmowane przez pacjenta, np. diuretyki, preparaty wapniowe lub leki przeciw zgadze czy wrzodom żołądka, alkalizujące treść żołądkową poprzez wiązanie związków fosforu.

Przewlekła, łagodna hipofosfatemia zwykle nie wywołuje u pacjenta żadnych niepokojących objawów. Objawy pojawiają się dopiero wtedy, gdy stężenie fosforanów nieorganicznych spada poniżej 0,5 mmol/L lub gdy poziom fosforanów ulega bardzo szybkiemu obniżeniu, np. w przebiegu zasadowicy oddechowej podczas ataku paniki. Do objawów hipofosfatemii należą m.in. bóle mięśniowe i kostne, osłabienie siły mięśni, dezorientacja i halucynacje. Ciężka hipofosfatemia (poniżej 0,3 mmol/L) może objawiać się drgawkami i niewydolnością serca. U dzieci długotrwały niedobór fosforanów może prowadzić do zaburzeń w rozwoju zębów i kości, w tym krzywicy.

U pacjentów, u których wykryto hipofosfatemię, konieczna może być modyfikacja diety skutkująca większą podażą fosforu, znajdującego się w dużych ilościach np. w rybach, mięsie i drobiu, mleku, serach, suszonych owocach, jajach, kaszach i ciemnym pieczywie.  W niektórych produktach poziom fosforu jest zawyżany przez sam proces przetwarzania i produkcji żywności, ponieważ fosforany stosowane są w nich jako zagęszczacze lub stabilizatory – dotyczy to zwłaszcza popularnych, słodkich napojów gazowanych, serów topionych i wędlin. U pacjentów, u których sama zmiana diety okaże się niewystarczająca, wprowadza się suplementację fosforem w tabletkach podawanych doustnie. Dawkowanie leku ustala lekarz w zależności od stanu klinicznego pacjenta. W ciężkich przypadkach stosuje się u pacjentów leczenie dożylne solami fosforu w kroplówkach.

Podwyższony fosfor (hiperfosfatemia) – przyczyny i objawy

Hiperfosfatemia, czyli podwyższony ponad normę poziom fosforu, obserwowana jest zwykle u pacjentów z ciężką niewydolnością nerek, często długotrwale dializowanych, u osób ze zmniejszonym przesączeniem kłębuszkowym lub zwiększonym wchłanianiem zwrotnym fosforanów, u pacjentów z niedoczynnością przytarczyc, a także u osób przyjmujących fosfor w nadmiarze z pokarmem lub lekami (np. przeczyszczającymi). Wzrost poziomu fosforanów może wystąpić też u pacjentów, stosujących w dużych dawkach witaminę D. W rzadkich przypadkach hiperfosfatemia występuje u pacjentów w przebiegu uszkodzenia mięśni w procesie rabdomiolizy lub podczas rozpadu guza nowotworowego, np. podczas chemioterapii, a także w przebiegu ostrej kwasicy metabolicznej.

U niektórych pacjentów, np. w przebiegu szpiczaka plazmocytowego, wynik oznaczenia fosforanów nieorganicznych w surowicy może okazać się fałszywie dodatni, jest to tak zwana hiperfosfatemia rzekoma, wynikająca z obecności dużej ilości nieprawidłowych białek we krwi pacjenta.

Objawy hiperfosfatemii zwykle nie są zauważalne dla pacjenta. Mogą pojawić się u niego natomiast objawy hipokalcemii, czyli spadku poziomu wapnia, wynikającego z wiązania się fosforu z wapniem w surowicy krwi. Gdy poziom wapnia spadnie poniżej 1,9 mmol/L, u pacjenta może wystąpić tężyczka z mrowieniem wokół ust i w palcach dłoni i stóp oraz mimowolnymi skurczami mięśni i stawów. U pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek długotrwale utrzymujący się podwyższony poziom fosforu może prowadzić do wtórnej nadczynności gruczołów przytarczowych i zaburzeń metabolizmu kostnego. Uszkodzenie kości skutkuje u nich bólami i zniekształceniami oraz częstymi złamaniami i zerwaniami ścięgien.

U pacjentów z hiperfosfatemią często obserwuje się w osadzie moczu tak zwane fosforany bezpostaciowe, wskazujące na nadmiar fosforanów w diecie. Najprostszym sposobem na pozbycie się nadmiaru fosforanów jest w tej sytuacji zmiana diety na niskofosforanową, polegającą zwykle na odstawieniu pitych w nadmiarze słodkich napojów gazowanych i zastąpieniu ich dużymi ilościami niegazowanej wody. U kobiet w ciąży wystąpienie fosforanów bezpostaciowych i bakterii w moczu może stanowić podstawę do wdrożenia antybiotykoterapii, by uniknąć zapalenia układu moczowego bądź kamicy fosforanowej.

Badanie fosforanów – cena/refundacja i skierowanie

W przypadku, gdy skierowanie na oznaczenie poziomu fosforanów otrzymamy od lekarza specjalisty, np. lekarza nefrologa, koszt badania będzie zrefundowany przez NFZ. Jeżeli zdecydujemy się na wykonanie badania poziomu fosforanów za odpłatnością, cena badania wyniesie ok. 15–20 złotych.

  1. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018.
  2. Solnica B. Diagnostyka laboratoryjna. Warszawa 2014.
  3. Choroby przytarczyc. red.: Kokot F., Franek E. w: Interna Szczeklika 2019. Kraków 2019.
  4. Stoff J.S., Phosphate homeostasis and hypophosphatemia Am J Med. 1982 Mar;72(3):489–95.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Podwyższona prolaktyna (hiperprolaktynemia) – przyczyny i objawy

    Hiperprolaktynemia może być jednym z objawów guza przysadki (łac. prolactinoma), chorób podwzgórza, zaburzeń funkcji gruczołu tarczycowego (np. niewyrównania niedoczynności tarczycy), niewydolności nerek, ale także ciąży. Objawami, które powinny skłonić pacjenta do zbadania poziomu PRL, są zaburzenia miesiączkowania, trudności z zajściem w ciążę, mlekotok, uderzenia gorąca, trądzik lub zauważalnie obniżone libido. Leczenie hiperprolaktynemii polega głównie na farmakoterapii i leczeniu przyczynowym podwyższonego stężenia PRL, czyli choroby, która wywołała ten stan.

  • APTT – czas kaolinowo-kefalinowy, normy i wskazania. Kiedy należy wykonać badanie?

    APTT to jeden z parametrów krwi, którego oznaczenie jest bardzo ważne w ocenie stopnia krzepliwości krwi pacjenta, u którego planowana jest operacja chirurgiczna lub który jest leczony z powodu chorób natury zakrzepowo-zatorowej. Niezwykle istotnym czynnikiem wpływającym na czas częściowej tromboplastyny po aktywacji mogą być choroby wątroby lub zaburzenia ilości witaminy K w organizmie. Jak wygląda badanie APTT, czy jest refundowane i jak się do niego przygotować?

  • D-dimery – wskazania, normy, podwyższone. Poziom d-dimerów a zakrzepica

    Badanie d-dimerów we krwi jest jednym z głównych parametrów wykorzystywanych w diagnostyce chorób zakrzepowych takich jak zakrzepica żył głębokich dolnych czy zatorowość płucna. Skrzepy krwi znajdujące się w naczyniach krwionośnych mogą zamknąć światło tych przewodów i doprowadzić w ten sposób do bardzo poważnych komplikacji zdrowotnych. Wyróżnia się cztery podstawowe metody oznaczania stężenia d-dimerów we krwi (metoda lateksowa, immunoenzymatyczna, aglutynacji pełnej krwi i wykorzystująca przeciwciała znakowane technetem). Kiedy wykonać badanie, ile kosztuje oznaczenie stężenia d-dimerów, jak się do niego przygotować? Odpowiadamy w niniejszym artykule.

  • Cholesterol HDL – badanie, normy. Co oznacza obniżony poziom „dobrego cholesterolu”?

    Badanie poziomu cholesterolu HDL jest jednym z głównych oznaczeń zlecanych osobom, u których ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych jest wysokie. Pacjenci chorujący na cukrzycę, po przebytym zawale serca, palacze oraz kobiety przyjmujące hormonalną terapię antykoncepcyjną, beta-blokery lub retinoidy powinni częściej oznaczać poziom dobrego cholesterolu i jego stosunek do LDL. Badaniami dodatkowymi, które zaleca się wykonać przy oznaczeniu HDL, są stężenia cholesterolu całkowitego, LDL i trójglicerydów. Jak należy się przygotować do oznaczenia poziomu HDL? Ile kosztuje badanie? Czy może być refundowane? Czy aby zbadać poziom cholesterolu HDL, trzeba być na czczo? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Erytropoetyna (EPO) – badanie, normy, interpretacja wyników

    Badanie erytropoetyny (EPO) jest wskazane podczas prowadzenia procesu diagnostycznego chorób krwi i nerek. Dzięki analizie poziomu erytropoetyny możliwe jest kontrolowanie odpowiedzi na wdrożone leczenie anemii, nadkrwistości i niedokrwistości. Wysoki poziom EPO jest charakterystyczny dla sportowców, którzy swoje treningi odbywają w terenach górskich, ale także, co ciekawe, dla osób palących papierosy. Badanie poziomu erytropoetyny często towarzyszy analizie morfologii krwi i hematokrytowi. Jaka jest norma EPO we krwi, czy do badania erytropoetyny należy zgłosić się na czczo i czy stosowanie EPO przez sportowców jest równoznaczne ze stosowaniem dopingu? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cholesterol LDL – badanie, normy, podwyższony. Jak obniżyć zbyt wysoki poziom „złego cholesterolu”?

    Badanie poziomu cholesterolu LDL jest jednym z elementów tzw. lipidogramu, który zaleca się wykonywać minimum raz do roku, w ramach badań profilaktycznych. Przeprowadzenie tego oznaczenia ma na celu potwierdzenie wydolności lub dysfunkcji pracy wątroby. Na zaburzenia ilości „złego cholesterolu” wpływa szereg czynników, które są związane głównie z dietą i stylem życia. Jak wygląda badanie, jakie są normy cholesterolu LDL, ile kosztuje oznaczenie i czy na pobranie krwi trzeba być na czczo? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cholesterol całkowity – badanie, norma i interpretacja wyników

    Badanie poziomu cholesterolu całkowitego to jedno z podstawowych badań, które ocenia ogólny poziom cholesterolu we krwi. Cholesterol całkowity to suma cholesterolu LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości), cholesterolu HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości) oraz cholesterolu VLDL (lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości).

  • Lipidogram (profil lipidowy). Badanie, normy, przygotowanie

    Lipidy, czyli tłuszcze, to najważniejsze źródło energii w diecie człowieka. Jako składniki błon komórkowych i rozpuszczalniki niektórych substancji, np. witamin i hormonów, pełnią kluczową rolę w utrzymaniu równowagi ludzkiego organizmu. Zaburzenia lipidowe występujące u pacjentów z nadwagą, otyłością lub obciążonym wywiadem rodzinnym mogą skutkować schorzeniami układu krwionośnego i sercowo-naczyniowego oraz podwyższać ryzyko udaru mózgu.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij