Ciemiączko u dziecka – gdzie się znajduje i kiedy zarasta? Jak o nie dbać?

Ciemiączko (ciemię) – czym jest i jaka jest jego rola? Gdzie się znajduje? Jakie są jego rodzaje?  

Ciemiączko jest przestrzenią pomiędzy kośćmi czaszki pokrytą skórą głowy. Wyczuwalne jest jako miękkie miejsce na główce noworodka i niemowlęcia. Obecność ciemiączek pozwala na ruchomość kości czaszki względem siebie w trakcie przechodzenia główki przez kanał rodny kobiety, dzięki czemu ułatwia przeciskanie się główki podczas porodu oraz chroni przez uszkodzeniami w jego trakcie.

Ciemię przednie ma kształt romboidalny i może mieć zróżnicowane wymiary, zazwyczaj jego przekątne nie przekraczają 4 cm. Natomiast ciemię tylne jest mniejsze i ma kształt trójkątny. 

Ciemiączko – kiedy się zrasta? 

Ciemiączko tylne zarasta pomiędzy 6. a 16. tygodniem życia, natomiast ciemię przednie zanika pomiędzy 10. a 18. miesiącem życia. Należy pamiętać, że zarówno zbyt wczesne, jak i zbyt późne zarastanie ciemiączek może występować u prawidłowo rozwijających się niemowląt, choć może być także objawem choroby, dlatego należy skonsultować się z lekarzem pediatrą, który może zalecić dalszą diagnostykę.  

Ciemiączko zrasta zbyt szybko lub zbyt wolno – czy to powód do niepokoju? 

Zbyt wczesne zarastanie się ciemiączka przedniego (czyli przed ukończeniem 10. miesiąca życia) niejednokrotnie budzi lęk i obawy rodziców. Zarośnięte ciemię przednie przed 10. miesiącem życia zawsze wymaga konsultacji z lekarzem pediatrą. W przypadku przedwczesnego zarastania ciemiączka przedniego należy wykluczyć choroby nerek, schorzenia endokrynologiczne, neurologiczne oraz choroby metaboliczne. Przedwczesne zarośnięcie ciemienia może prowadzić do deformacji czaszki oraz spowolnienia wzrostu obwodu główki. Należy pamiętać o regularnym mierzeniu obwodu główki dziecka, z częstością około 1 raz na 1–2 tygodnie oraz zaznaczaniu otrzymanych wyników na siatkach centylowych znajdujących się w książeczce zdrowia dziecka. U niemowląt ze zbyt wczesnym zarastaniem ciemiączka nie należy odstawiać witaminy D3 przed oceną gospodarki wapniowo-fosforanowej.  

Zbyt późne zarastanie ciemiączka rozpoznaje się w przypadku obecności ciemienia przedniego u dziecka w wieku powyżej 18. miesiąca życia. Najczęstszymi powodami zbyt wolnego zarastania ciemiączka są: niedobór witaminy D3, zaburzenia funkcjonowania tarczycy lub wodogłowie. Do objawów niepokojących, z którymi należy zgłosić się do lekarza pediatry z dzieckiem opóźnionym zarastaniem ciemiączka, należą: wzmożona potliwość, duże przyrosty główki niemowlęcia, zaburzenia apetytu, zaparcia oraz objawy neurologiczne takie jak obniżone napięcie mięśniowe czy brak samodzielnego podnoszenia główki.  

Zapadnięte, wypukłe ciemiączko – co oznacza? Kiedy jego wygląd powinien niepokoić? 

Podczas badania ciemiączka ocenia się jego wielkość, ale też napięcie i obecność pulsowania jego powierzchni. Zapadnięte ciemię względem kości czaszki może świadczyć o odwodnieniu dziecka, choć zdarza się, że występuje także u zdrowych dzieci, które mają duże rozmiary ciemienia. Natomiast uwypuklające się ciemiączko może być objawem wzrostu ciśnienia śródczaszkowego, które jest stanem zagrażającym życiu dziecka.  

Uwypuklenie ciemiączka obserwuje się także u dzieci podczas płaczu, zazwyczaj wraca do pierwotnego wyglądu i napięcie po uspokojeniu się dziecka.  

Uraz ciemiączka 

Ciemiączko jest pokryte błoną śluzową oraz skórą, dlatego stanowi szczelną barierę i ochrania mózg znajdujący się wewnątrz czaszki. Należy pamiętać, aby podczas pielęgnacji nie uciskać ciemienia zbyt mocno. Delikatny dotyk ciemiączka jest bezpieczny dla dziecka. Urazy ciemiączka zdarzają się wyjątkowo rzadko, mogą być spowodowane silnym uciskaniem ciemiączka lub uszkodzeniem mechanicznym. Uraz ciemiączka podejrzewa się w przypadku obecności krwiaka w miejscu ciemiączka lub zranienia skóry.  

Jak dbać o ciemiączko u noworodka?  

Pielęgnacja skóry głowy dziecka polega na myciu główki, stosowaniu preparatów przeciw ciemieniusze, wyczesywaniu złuszczających się warstw naskórka. Delikatne dotykanie, głaskanie czy czesanie dziecka nie spowodują urazu ciemiączka. O skórę ciemiączka dbamy w taki sam sposób, w jaki troszczymy się  o skórę całej główki.   

Dowiedz się więcej, czym jest ciemieniucha i jak się ją leczy?

Ciemiączko a badanie mózgu dziecka 

Obecność ciemiączka jest sporym ułatwieniem diagnostyki mózgu u niemowląt, gdyż pozwala wykonać przezciemiączkowe badanie ultrasonograficzne. Dzięki obecności ciemiączek lekarz może zobrazować budowę mózgu, obecność ewentualnych zmian patologicznych czy wylewów krwi do mózgu podczas porodu. Przezciemiączkowe badanie USG jest całkowicie bezpieczne dla dziecka, nie boli oraz nie wymaga znieczulenia ogólnego jak w przypadku tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego.  

Ciemiączko a witamina D 

Zburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz stężenie witaminy D3 we krwi mogą prowadzić do zaburzeń kostnienia. U zdrowych dzieci wielkość ciemiączka nie zależy jednak od stężenia witaminy D3 we krwi, dlatego rozmiar ciemiączka nie jest wyznacznikiem poziomu witaminy D3 w surowicy.

Niedobór witaminy D3 może prowadzić do krzywicy oraz zbyt wolnego zarastania ciemiączka. Natomiast nadmiar witaminy D3 może prowadzić do wzrostu uwalniania wapnia z kości, co powoduje zwiększenie stężenia wapnia we krwi. Zbyt duże stężenie wapnia we krwi może prowadzić do wystąpienia objawów neurologicznych, gastrologicznych oraz nefrologicznych.  

Dowiedz się więcej, jaką witaminę D3 wybrać dla dziecka?