Hipertermia (przegrzanie) organizmu – objawy, przyczyny, pierwsza pomoc

Hipertermia – czym dokładnie jest przegrzanie organizmu?

Człowiek należy do organizmów stałocieplnych, tzn. utrzymujących stałą temperaturę ciała niezależnie od temperatury otoczenia. Możliwe jest to dzięki złożonemu procesowi regulacji ciepłoty ludzkiego ciała, w którym udział biorą termoreceptory zlokalizowane w skórze, mózg oraz efektorowe narządy termoregulacyjne.

O dobrostanie termicznym człowieka decyduje głęboka temperatura ciała tj. temperatura wewnątrz klatki piersiowej i jamy brzusznej wynosząca 36–38℃. Gdy temperatura głęboka wewnątrz organizmu przekracza 41℃, mówimy o hipertermii. Stan ten stanowi niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia, ponieważ prowadzi do nieodwracalnych zmian w strukturze białek (denaturacja) budujących ludzkie ciało.

Pomimo że Polska leży w klimacie umiarkowanym, okres letni z temperaturami powyżej 31℃ i dużą wilgotnością powietrza sprzyja występowaniu hipertermii. Na hipertermię szczególnie narażone są osoby, które:

• przebywają w temperaturze otoczenia, która przekracza 35℃,
• wykonują ciężką pracę fizyczną,
• mają zaburzenia wydzielania potu,
• przyjmują niektóre leki i substancje (neuroleptyki, MAO, alkohol),
• niemowlęta, ponieważ ich mechanizmy regulujące utratę ciepła są jeszcze słabo rozwinięte,
• osoby w wieku podeszłym z powodu występowania chorób współistniejących (choroby układu krążenia, układu oddechowego), stosowanych leków i znacznie osłabionego odruchu pragnienia.

Co może spowodować hipertermię?

Hipertermia najczęściej spowodowana jest podwyższoną temperaturą otoczenia lub upośledzeniem mechanizmów termoregulacji i niemożliwością pozbycia się nadmiaru ciepła wytworzonego przez organizm. Wyróżniamy:

• postać klasyczną – rozwijającą się, gdy organizm narażony jest na długotrwałe działanie wysokiej temperatury przekraczającej 35℃,
• hipertermię wysiłkową – której sprzyja duży wysiłek fizyczny, przy ciepłej, wilgotnej pogodzie, bez odpowiedniego nawodnienia organizmu.

Do innych przyczyn hipertermii należą:

• odwodnienie – w wyniku odwodnienia organizmu dochodzi do zwężenia naczyń krwionośnych i zmniejszenia wytwarzania potu, co upośledza utratę ciepła,
• zatrucia – szczególnie substancjami o działaniu sympatykomimetycznym (kokaina, amfetamina i jej pochodne, mefedron) lub serotoninowym (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) i inhibitory monoaminooksydazy (inhibitory MAO),
• uszkodzenie podwzgórza – w przedniej części podwzgórza zlokalizowany jest ośrodek termoregulacji, uszkodzenia tej części mózgowia wskutek incydentów naczyniowo-mózgowych czy urazów mechanicznych skutkują zaburzeniami regulacji ciepłoty ciała,
• alkoholowy zespół abstynencyjny,
• zaburzenia hormonalne – ciężką hipertermię mogą powodować: nadczynność tarczycy, guz chromochłonny nadnerczy; łagodna hipertermia może być wywołana przez: podwyższenie temperatury ciała przez np. nadczynność przytarczyc, hipoglikemię czy niedoczynność nadnerczy,
• niepożądane reakcje na leki, tzw. hipertermia polekowa – przykładem jest hipertermia złośliwa, będąca uwarunkowanym genetycznie schorzeniem, w którym dochodzi do nagłego niekontrolowanego wzrostu temperatury wewnętrznej, po podaniu leków stosowanych do znieczulenia ogólnego (najczęściej po wziewnych anestetykach fluorowych, głównie halotan) i zwiotczenia mięśni (suksametonium); złośliwy zespół neuroleptyczny, występujący najczęściej po haloperydolu.

Hipertermia – objawy

Udar cieplny jest stanem nagłym obarczonym dużą śmiertelnością u osób dorosłych ok. 12%. Do etapów poprzedzających wystąpienie udaru cieplnego należą: przegrzanie i wyczerpanie cieplne.

Przegrzanie jest zjawiskiem występującym szczególnie często podczas fali upałów. Objawia się uczuciem dyskomfortu, zmęczenia, następnie nudnościami, zawrotami i bólami głowy. U osób wykonujących wysiłek fizyczny mogą pojawić się bolesne kurcze mięśni brzucha lub kończyn tzw. kurcze cieplne. Temperatura wewnętrzna ciała pozostaje prawidłowa.

Udar cieplny może być konsekwencją przegrzania czy wyczerpania termicznego, może również wystąpić nagle, bez objawów ostrzegawczych. Temperatura głęboka ciała przekracza wtedy 40℃, skóra jest gorąca, sucha, twarz zaczerwieniona. zwykle towarzyszy mu ciężkie odwodnienie. Pojawiają się objawy neurologiczne: zawroty głowy, splątanie, majaczenie. Pacjent może być nieprzytomny; może rozwinąć się wstrząs.

Pierwsza pomoc przy hipotermii

W przypadku przegrzania pierwsza pomoc polega na zaprzestaniu wysiłku fizycznego, odizolowanie chorego od źródła ciepła i pobyt w chłodnym pomieszczeniu. Należy zadbać o odpowiednie nawodnienie.

Podejrzenie udaru cieplnego wymaga szybkiego i energicznego działania. Po pierwsze należy wezwać pomoc, dzwoniąc pod 112 lub 999. Chorego należy przenieść w chłodne miejsce i zdjąć z niego nadmiar odzieży. Należy rozpocząć intensywne chłodzenie. Skrapiaj ciało obficie wodą, najlepiej letnią (nie polewaj chorego z udarem cieplnym zimną/lodowatą wodą – powoduje to obkurczenie naczyń krwionośnych, które dodatkowo ograniczają eliminację ciepła z organizmu), włącz wentylator lub wachluj, żeby zwiększyć ruch powietrza. Osobie nieprzytomnej nie podawaj płynów do picia – ze względu na ryzyko zachłyśnięcia. W takiej sytuacji ułóż chorego w pozycji bocznej ustalonej i czekaj na przyjazd pogotowia.

Leczenie szpitalne udaru cieplnego m. in. obejmuje:

• dalsze ochładzanie chorego, aż temperatura głęboka spadnie poniżej 39℃,
• nawadnianie za pomocą płynów dożylnych,
• podawanie leków przeciwdrgawkowych w przypadku wystąpienia drgawek,
• monitorowanie chorego pod kątem rozwoju niewydolności wielonarządowej,
• w przypadku niewydolności oddechowej zastosowanie sztucznej wentylacji.