Lipemia – przyczyny, objawy i leczenie

Lipemia to zjawisko określające zmętnienie pobranej próbki krwi, spowodowanej akumulacją cząsteczek lipoprotein. Zaburzenia poziomu lipidów we krwi są dość powszechne i mogą dotykać nawet około 60% dorosłych Polaków. Najczęstszą postacią zaburzenia jest hipercholesterolemia wielogenowa mająca silny związek z nieprawidłową dietą. Do powikłań nieleczonej hipercholesterolemii należą miażdżyca tętnic szyjnych, zawał serca, udar mózgu.  

Lipemia – co to jest? Kogo może dotyczyć?

Lipemia to mleczno-mętne zabarwienie surowicy lub osocza krwi (tzw. surowica lipemiczna) spowodowane zbyt dużym stężeniem lipidów w organizmie. W osoczu występują następujące klasy lipidów: triglicerydy, fosfolipidy, estry cholesterolu, wolny cholesterol, wolne kwasy tłuszczowe. Żeby nierozpuszczalne w wodzie lipidy mogły być transportowane w osoczu krwi, tworzą kompleksy białkowo-lipidowe tzw. lipoproteiny.

Wyróżniamy następujące frakcje lipoprotein we krwi:

• chylomikrony – odpowiadajace za dokomórkowy transport kwasów tłuszczowych w okresie poposiłkowym,
• lipoproteiny o bardzo małej gęstości (VLDL) – odpowiadające z dokomórkowy transport kwasów tłuszczowych w okresie międzyposiłkowym,
• lipoproteiny o małej gęstości (LDL) – odpowiadające za  dokomórkowy transport cholesterolu,
• lipoproteiny o dużej gęstości (HDL) – odpowiadajace za transport zwrotny cholesterolu do wątroby.

U zdrowej osoby zmętnienie próbki może być związane ze spożyciem posiłku bogatego w tłuszcze tzw. lipemia poposiłkowa. Wywołane posiłkiem zmiany stężenia lipidów mogą utrzymywać się do 12 godzin po posiłku, jednak szczyt zmian przypada na 3–4 godzinę.    

Jakie są przyczyny lipemii?

Wśród głównych przyczyn wzrostu stężenia lipidów we krwi (hiperlipidemia) wymieniamy predyspozycje genetyczne i nieprawidłowy tryb życia. Do hiperlipidemii pierwotnej związanej z czynnikami genetycznymi zaliczamy m.in: rodzinną hipercholesterolemię, rodzinną hipertriglicerydemię, rodzinną hiperlipidemię złożoną, zespół pospolitej cholesterolemii. Są to choroby dziedziczne, przekazywane z pokolenia na pokolenie, cechujące się wysokimi wartościami lipidów mimo stosowanej diety ubogotłuszczowej i wiążą się z dużym ryzykiem występowania chorób sercowo-naczyniowych. W takich przypadkach możliwe jest stwierdzenie lipemii nawet u niemowląt i małych dzieci.

Hiperlipidemie wtórne, występują znacznie częściej niż postacie rodzinne. U jej podłoża leżą współistniejące choroby przewlekłe (niedoczynność tarczycy, zespół metaboliczny, zespół nerczycowy, przewlekła niewydolność nerek, choroby wątroby), stosowane leki, jednak główną przyczyną jest nieprawidłowa dieta i siedzący tryb życia.

W zależności od tego, która frakcja lipidów jest podwyższona, wyróżniamy:

• hipercholesterolemię – czyli podwyższony poziom cholesterolu całkowitego oraz LDL,
• hipertriglicerydemię – czyli podwyższone stężenie trójglicerydów oraz VLDL,
• hiperlipidemię mieszaną – gdzie występuje podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego, LDL, VLDL i trójglicerydów.

Lipemia – objawy. Jak wygląda diagnostyka?

Objawy przedmiotowe lipemii występują tylko w postaci rodzinnej, gdzie stężenie cholesterolu wielokrotnie przekracza normę. Obecne w badaniu mogą być żółtaki ścięgna Achillesa, prostowników palców ręki, rąbek starczy rogówki.

Do oceny gospodarki tłuszczowej wskazane jest wykonanie lipidogramu (inaczej profil lipidowy). Badanie obejmuje pomiar trójglicerydów, cholesterolu całkowitego, lipoprotein o niskiej i wysokiej gęstości. Profil lipidowy powinien być wykonany osób z czynnikami ryzyka chorób układu krążenia (np. nadciśnienie tętnicze, zespół uzależnienia od tytoniu, cukrzyca, nadwaga, obciążający wywiad rodzinny, choroby układu krążenia) oraz u wszystkich mężczyzn >40. roku życia i u kobiet >50. roku życia. Badanie polega na pobraniu próbki krwi żylnej. Niekiedy wysokie stężenie triglicerydów możemy ocenić makroskopowo podczas pobierania krwi. Następuje wtedy zmętnienie pobranej próbki krwi zwane surowicą lipemiczną.

U osoby zdrowej powinno utrzymywać się następujące wartości poszczególnych frakcji:

• cholesterol całkowity – mniej niż 190 mg/dl,
• frakcja LDL – <115 mg/dl – dla małego lub umiarkowanego ryzyka sercowo-naczyniowego, <100 mg/dl – dla dużego ryzyka sercowo-naczyniowego, <70 mg/dl – dla bardzo dużego ryzyka sercowo-naczyniowego,
• HDL (dla mężczyzn) – ponad 40 mg/dl, (dla kobiet) – ponad 45 mg/dl,
• trójglicerydy – mniej niż 150 mg/dl.

Lipemia – leczenie

Leczenie lipemii polega na przestrzeganiu diety oraz stosowaniu leków obniżających poziom cholesterolu we krwi.

Ogólne zalecenia dla osób z zaburzeniami gospodarki lipidowej to:

• ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuszcze zwierzęce, oleje palmowy i kokosowy) i zastępowanie ich wielonienasyconymi omega-6 i jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi (tłuszcze roślinne),
• ograniczenie spożycia izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych obecnych najczęściej w  gotowych wyrobach cukierniczych,
• potrzeba całkowitej eliminacji alkoholu,
• wzbogacenie diety w błonnik pokarmowy,
• włączenie do diety produktów bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 (ryby, orzechy włoskie, niektóre warzywa i oleje z nasion),
• produkty, o które warto wzbogacić codzienny jadłospis, to produkty pełnoziarniste; surowe i gotowane warzywa; rośliny strączkowe (soczewica, fasola, bób, groch, ciecierzyca, soja); owoce świeże lub mrożone; chude i tłuste ryby, drób bez skóry; odtłuszczone mleko i jogurt, sosy bez tłuszczu,
• metody przygotowywania potraw to gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, pieczenie bez dodatku tłuszczu.

U osób, u których nie udało się uzyskać prawidłowych wartości cholesterolu za pomocą metod niefarmakologicznych (dieta, regularny wysiłek fizyczny, suplementy diety), konieczne może być włączenie leków obniżających poziom cholesterolu we krwi. Statyny są złotym standardem – lekami I rzutu w leczeniu hipercholesterolemii i spośród leków hipolipemizujących mają najlepiej udokumentowaną skuteczność w prewencji pierwotnej i wtórnej chorób sercowo-naczyniowych. W przypadku nietolerancji statyn można zastosować ezetymib w monoterapii.