Echinacea – działanie, rodzaje i zastosowanie. Wpływ jeżówki na odporność i zwalczanie przeziębienia

Właściwości lecznicze jeżówki purpurowej jako pierwsi docenili rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej. W późniejszym czasie potwierdzono skuteczność leków zawierających Echinacea we wspieraniu odporności organizmu. Wykazano, że składniki lecznicze zawarte w jeżówce purpurowej pobudzają działanie układu immunologicznego poprzez stymulację procesów odpornościowych, jak fagocytoza oraz zwiększona aktywność komórek NK. Uważa się, że preparaty z jeżówki są dobrym wyborem w profilaktyce przeziębień oraz w pierwszych dniach infekcji. Należy jednak pamiętać, że najlepsze efekty uzyskuje się wówczas, kiedy stosowane są niewielkie dawki, przez krótki okres i maksymalnie do 10. dni.

Co to jest Echinacea? Rodzaje jeżówki

Echinacea purpurea, czyli jeżówka purpurowa, jest jedną z częściej stosowanych roślin w zwalczaniu infekcji górnych dróg oddechowych. W celach terapeutycznych wykorzystuje się zarówno korzeń, jak i ziele jeżówki. Jej właściwości lecznicze zostały odkryte już dawno temu przez szamanów plemion indiańskich, a następnie zapoczątkowano jej stosowanie również w Europie. Pierwotnie jeżówka była stosowana jako remedium na wszystkie dolegliwości, w tym ukąszenia węży i owadów. Przeprowadzenie odpowiednich badań pozwoliło zweryfikować jej właściwości. Wykazano, że Echinacea posiada wielokierunkowe działanie na układ odpornościowy. Najkorzystniejsze działanie uzyskuje się, stosując soki i wyciągi z surowca, ponieważ synergizm działania wszystkich substancji czynnych występujących w roślinie daje znacznie lepszy efekt niż stosowanie pojedynczych, wyizolowanych składników aktywnych.

Właściwości Echinacea

Preparaty z jeżówki są zalecane do krótkotrwałego stosowania w profilaktyce przeziębień oraz w trakcie ich trwania. Potwierdzono, że stosowanie Echinacea w dużym stopniu obniża częstotliwość infekcji górnych dróg oddechowych oraz skraca czas trwania przeziębień. Ten naturalny suplement znajduje również zastosowanie w leczeniu drobnych ran. Substancje czynne zawarte w roślinie działają immunomodulująco. Wykazują również aktywność przeciwzapalną oraz hamują rozwój bakterii, wirusów i grzybów. Preparaty z jeżówki znajdują zastosowanie w leczeniu i profilaktyce problemów trawiennych, zapalenia w obrębie dziąseł, układu moczowego i rozrodczego. Ponadto jeżówka wykorzystywana jest w leczeniu odmrożeń, oparzeń oraz innych uszkodzeń skóry, ponieważ pobudza procesy regeneracyjne oraz przeciwzapalne.

Echinacea i jej wpływ na układ odpornościowy

W przeprowadzonych badaniach wykazano, że leki zawierające sok z ziela jeżówki purpurowej stosowane doustnie mogą zapobiegać wystąpieniu przeziębienia oraz łagodzić i skracać czas jego przebiegu. 

Substancje czynne zawarte w roślinie, zwłaszcza polisacharydy oraz izobutyloamidy, stymulują komórki odpornościowe. Powodują nasilenie procesu eliminacji  drobnoustrojów przez makrofagi i granulocyty na drodze fagocytozy oraz zwiększenie poziomu leukocytów (białych krwinek). Dodatkowo związki aktywne występujące w jeżówce hamują powstawanie mediatorów prozapalnych, jak prostaglandyny i leukotrieny, dzięki czemu wykazują aktywność przeciwzapalną.

Przeciwwskazania do stosowanie Echinacea

Stosowanie preparatów doustnych z jeżówką może prowadzić do wystąpienia rekcji uczuleniowych, jak świąd, pokrzywka. Zwłaszcza u osób chorujących na atopowe zapalenie skóry (AZS) odnotowywano przypadki ciężkich odczynów alergicznych, w postaci astmy, zespołu Stevensa-Johnsona (SJS, czyli zmiany skórne o niejednorodnym charakterze, które objawiają się ostrym i gwałtownym przebiegiem), obrzęku naczynioruchowego czy wstrząsu anafilaktycznego. Również zewnętrze stosowanie produktów z Echinacea może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych, które zazwyczaj objawiają się wysypką. Przetworów z jeżówki nie zaleca się stosować u osób uczulonych na tę roślinę, którykolwiek jej składnik lub inne gatunki należące do rodziny botanicznej Asteraceae (Compositae), czyli astrowatych, jak np.  słonecznik zwyczajny, sałata, cykoria lub karczoch.

Ze względu na działanie stymulujące układ immunologiczny, wyrobów zawierających Echinacea nie należy stosować w przebiegu:

• chorób układowych, jak sarkoidoza, gruźlica,
• zaburzeń autoimmunologicznych w obrębie tkanki łącznej (stwardnienie rozsiane – SM),
• nabytego niedoboru odporności (AIDS, zakażenie HIV),
• obniżenia odpowiedzi odpornościowej organizmu (w trakcie chemioterapii, po przeszczepach),
• schorzeń związanych z wytwarzaniem oraz funkcjonowaniem leukocytów (białaczka),
• przewlekłej postaci infekcji wirusowych,
• u dzieci poniżej 12. lat,
• u osób chorujących na AZS należy zachować szczególną ostrożność oraz skonsultować z lekarzem wprowadzenie terapii preparatami z jeżówką.

Czy Echinacea można stosować u dzieci, kobiet w ciąży i matek karmiących?

Nie należy stosować leków z Echinacea u ciężarnych oraz kobiet w okresie karmienia, ponieważ nie istnieją wystarczające dane dotyczące bezpieczeństwa stosowania tych produktów oraz ewentualnego wpływu jeżówki na zdrowie dziecka. Ze względu na silne działanie immunostymulujące preparatów zawierających jeżówkę nie zaleca się podawać dzieciom poniżej 12. roku życia, a zwłaszcza bezwzględnie przeciwwskazane jest stosowanie u niemowląt poniżej 12. miesięcy, których układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty.

Który preparat z jeżówką wybrać? Jak stosować Echinacea?

W aptekach można znaleźć doustne produkty z jeżówki w postaci płynów i kapsułek oraz płyny lub maści do stosowania zewnętrznego na rany. Wybierając odpowiedni preparat, należy zwrócić uwagę na to, aby był on standaryzowany na zawartość soku z ziela jeżówki purpurowej. Echinacea w postaci leków jest przebadana pod kątem bezpieczeństwa i skuteczności oraz wykazuje działanie terapeutyczne, dlatego jest bardziej polecana, niż ta w formie suplementów. Przetwory z jeżówki należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta umieszczonymi na ulotce, wyłącznie u dorosłych oraz młodzieży powyżej 12. roku życia. Zazwyczaj u dorosłych zalecane jest dawkowanie po 2,5 ml soku z Echinacea w 3.–4. porcjach na dobę, a w przypadku tabletek – 1 pastylkę dwa razy dziennie. Przyjmowanie suplementu należy rozpocząć w pierwszych dniach przeziębienia. Jeśli po 10. dniach terapii jeżówką nie nastąpi poprawa w leczeniu przeziębienia, wówczas zaleca się kontakt z lekarzem lub farmaceutą. Podczas stosowania zewnętrznego w przypadku braku poprawy w przeciągu tygodnia także należy skonsultować się ze specjalistą.