Czym jest układ odpornościowy i jak skutecznie go wspierać?

Po z natury ciepłym lecie przychodzi sezon jesienny, który wystawia na ciężką próbę nie tylko nasz nastrój, ale również układ odpornościowy, który w tym czasie jest wyjątkowo obciążony. Jest to okres infekcji, często nawracających lub przewlekłych. Istnieją jednak sposoby, aby sobie skutecznie pomóc i zniwelować ryzyko uciążliwych i osłabiających przeziębień, na tle których mogą rozwinąć się dużo poważniejsze choroby, jak zapalenie płuc czy oskrzeli. Spośród czynników mających wpływ na prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny, niewątpliwie ogromne znaczenie ma zdrowa dieta.

1. Rola układu immunologicznego
2. Podział odporności
3. Czynniki negatywnie wpływające na odporność
4. Składniki immunoprotekcyjne w diecie

Rola układu immunologicznego

Podstawową rolą układu immunologicznego (odpornościowego) jest ochrona organizmu przed zewnętrznymi czynnikami stanowiącymi zagrożenie dla integralności oraz bezpieczeństwa organizmu (bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty) oraz czynnikami wewnętrznymi, takimi jak komórki nowotworowe. Układ immunologiczny ma na celu ochronę integralności ustroju, a gdy dojdzie do jej naruszenia – jak najszybsze rozpoznanie czynnika stanowiącego zagrożenie dla organizmu, zastosowanie wobec niego środków neutralizujących, w sposób jak najbardziej oszczędzający zdrowe tkanki oraz finalnie przywrócenie prawidłowych funkcji narządu. Mechanizm ten możliwy jest dzięki zdolności do rozróżniania przez komórki odpornościowe własnych, prawidłowych struktur i odróżniania ich od tych, które stanowią zagrożenie. Układ immunologiczny potrafi także zapamiętywać szkodliwe antygeny. Wszystkie reakcje odpornościowe zachodzą przy udziale narządów limfatycznych i komórek oraz przeciwciał (1).

Podział odporności

Wyróżnia się dwa podstawowe podziały odporności – wrodzoną (określaną mianem nieswoistej) oraz nabytą, czyli swoistą, w której główną rolę odgrywają przeciwciała. Odporność wrodzona stanowi pierwszą linią obrony przed patogenami i składają się na nią bariery fizyczne, takie jak skóra i błony śluzowe, chemiczne (kwas żołądkowy, pot, łój) oraz mechaniczne - odruch kaszlu, kichanie, perystaltyka jelit. Nie zawsze są one jednak skuteczne.

Po przeniknięciu drobnoustroju do organizmu aktywowane są mechanizmy odpowiedzi immunologicznej. Podstawową rolę w odporności swoistej odgrywają przeciwciała, które przyspieszają neutralizację patogenów poprzez ich opłaszczenie (opsonizację), dzięki czemu są bardzo szybko rozpoznawane przez komórki odpornościowe, takie jak neutrofile, makrofagi czy monocyty, które je pochłaniają (fagocytują). Jednakże na prawie każdym etapie obrony organizmu istnieje bardzo ścisła kooperacja pomiędzy mechanizmami wrodzonymi i nabytymi (1).

Czynniki negatywnie wpływające na odporność

Na odporność składa się szereg skomplikowanych mechanizmów, których prawidłowe funkcjonowanie zależy od wielu czynników, takich jak między innymi predyspozycje genetyczne i fizjologiczne, wiek oraz styl życia. Czynnikiem zdecydowanie sprzyjającym osłabieniu odporności jest przewlekły stres. Niewątpliwie również brak aktywności fizycznej lub też jej niedostosowanie do możliwości organizmu ma negatywny wpływ zarówno na układ odpornościowy jak i ogólne samopoczucie. Również brak snu czy też jego nieodpowiednia jakość zwiększa ryzyko osłabienia oraz większej podatności na rozwój wielu chorób. Na obniżenie odporności w bardzo dużym stopniu wpływa również nieprawidłowa ubogowartościowa dieta, bogata w przetworzoną żywność.

Składniki immunoprotekcyjne w diecie

Sprawne działanie układu immunologicznego można wesprzeć poprzez zdrowy styl życia, w tym prawidłową dietę, na którą składają się przede wszystkim odpowiednio zbilansowane produkty pochodzenia naturalnego. Spośród składników odżywczych, które niewątpliwie są wsparciem odporności na szczególną uwagę zasługują wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, witaminy, składniki mineralne oraz antyoksydanty (2). Kwasy z rodziny omega-3 oddziałują na komórki układu immunologicznego prawdopodobnie poprzez wpływ na syntezę mediatorów odpowiedzialnych za komunikację komórek. Ich działanie polega również na wygaszaniu stanów zapalnych (4).

Witamina A pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego oraz w utrzymaniu prawidłowego stanu błon śluzowych. Kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu odporności jest również witamina D, która pomaga jednocześnie w utrzymaniu zdrowych kości. Witamina E natomiast ma silne właściwości antyoksydacyjne, dzięki czemu zapewnia ochronę przed wolnymi rodnikami. Szczególnie wysokie ryzyko infekcji występuje w okresie jesienno-zimowym. Ważne jest, aby właśnie wtedy dostarczyć organizmowi odpowiednich składników odżywczych.

W trosce o sprawnie działający układ immunologiczny nie należy również pomijać selenu i cynku. Zmiany poziomu cynku w organizmie zakłócają funkcje odporności wrodzonej, natomiast odpowiedni poziom selenu przyczynia się do zwiększonej aktywności komórek układu immunologicznego. Jednak jego niedostateczna podaż może zaburzać migrację neutrofilów do miejsca infekcji, a w efekcie rozwój stanu chorobowego (3).

Często dawki pokrywające zapotrzebowanie na kwasy omega, witaminy oraz minerały trudno jest dostarczyć z dietą, wówczas należy rozważyć przyjmowanie odpowiednich suplementów diety, najlepiej pochodzenia naturalnego. Należy pamiętać, że prawidłowo funkcjonujący system immunologiczny nie tylko chroni nas przed rozwojem infekcji, ale również może łagodzić przebieg choroby, skrócić czas jej trwania oraz zredukować ryzyko powikłań.