Dieta przy stomii – porady i wskazówki dietetyczne przy ileostomii oraz kolostomii

Wyłaniana w związku ze wskazaniami planowymi lub tzw. „na ostro” – w przebiegu mechanicznych urazów brzucha, ostrej niedrożności bądź perforacji jelita. Jest koniecznością niezbędną dla ratowania życia. Pozwala na normalne funkcjonowanie bez bólu i obaw o swoją przyszłość. Aby jednak móc ją zaakceptować, należy wiedzieć na jej temat najwięcej jak to możliwe, również i w zakresie prawidłowego żywienia. Stomia jelitowa – jak powinna wyglądać dieta, co można jeść, a czego unikać? 

Dieta i stomia – rola żywienia u pacjenta ze stomią jelitową  

Stomia jelitowa to wytworzone chirurgicznie połączenie światła jelita z powierzchnią ciała. Nazywana również sztucznym odbytem, może znajdować się na jelicie cienkim bądź jelicie grubym. Gdy stanowi ujście jelita cienkiego – nazywamy ją ileostomią, gdy grubego – kolostomią.  

Sposób postępowania w dużej mierze zależy od rodzaju stomii. Właściwie dobrane żywienie będzie stanowić profilaktykę wszelkich niedogodności związanych z jej wyłonieniem (bólu, zaparć lub nasilenia wydzielania), zapobiegnie niedoborom pokarmowym i w znaczącym stopniu wpłynie na poprawę jakości życia pacjenta.  

Dieta przy stomii – zasady ogólne, etapy rozszerzania diety, wskazówki

O tym, w jaki konkretnie sposób ma odżywiać się pacjent po operacji wyłonienia stomii, w dużym stopniu decyduje długość usuniętego jelita oraz odcinek, na którym stomia została wyłoniona. Szczegółowe zasady diety zostały omówione w następnym podrozdziale.  

Jak już wcześniej wspomniano, istotnym elementem właściwej diety przy każdym rodzaju stomii jest dbałość o prawidłowy stan odżywienia pacjenta, zwłaszcza w przypadku stomii wyłonionej na jelicie cienkim. W zależności od długości pozostawionego jelita, możemy spodziewać się określonych trudności z wchłanianiem poszczególnych elementów diety, co bezpośrednio wpłynie na stan ogólny danej osoby. W części przypadków pozostała część jelita przejmuje czynności trawienne elementu usuniętego, ale istnieje i taka grupa pacjentów, u których konieczne będzie wdrożenie konkretnego postępowania leczniczego, z tzw. leczeniem żywieniowym na czele. W takiej bowiem sytuacji, żywienie doustne może nie być wystarczające dla pokrycia zapotrzebowania na określone składniki diety. Szczególnym przypadkiem takiej resekcji będzie tzw. zespół krótkiego jelita (ang. short bowel syndrome).  

Etap pierwszy – wczesny okres rozszerzania diety 

Po operacji wyłonienia stomii, za zgodą lekarza prowadzącego, dietę rozszerza się stopniowo, etapami. Aby uniknąć nieprzyjemnych dolegliwości, określone składniki, produkty i wreszcie całe dania należy wprowadzać pojedynczo, w niewielkich ilościach, dokładnie obserwując reakcję ze strony przewodu pokarmowego. W przypadku złej tolerancji próbę wprowadzenia nowości można podjąć po kilku dniach ponownie i dopiero wówczas – gdy objawy powtórzą się – dany element z diety wyeliminować. Warto też wiedzieć, że czasami tolerancja polepsza się na przestrzeni tygodni, a nawet miesięcy.  

Etap drugi – postępowanie w dalszym okresie rozszerzania diety (również i po zamknięciu stomii) 

Gdy dieta stomika będzie już zawierała większość produktów z poszczególnych grup żywności (tj. produkty zbożowe, mięso, ryby, jaja, nabiał, część owoców, warzyw, tłuszczy), rekomenduje się utrzymanie następujących zasad: 

• spożywanie przynajmniej 4–5 regularnych posiłków każdego dnia; 
• wypijanie odpowiedniej ilości płynów w objętości zaleconej przez lekarza (przy ileostomii – patrz podrozdział kolejny – restrykcja płynowa); 
• unikanie pokarmów indywidualnie nietolerowanych, nasilających perystaltykę jelit; 
• ograniczenie produktów wysoko przetworzonych, smażonych, ciężkostrawnych, wzdymających; 
• powolne, dokładne gryzienie oraz żucie pokarmów; 
• dbałość o urozmaicenie codziennej diety poprzez spożywanie różnorodnych pokarmów w oparciu o zalecenia dietetyczne wydane w szpitalu bądź poradni dietetycznej; 
• unikanie spożywania alkoholu, ostrych przypraw i potraw, napojów gazowanych. 

Istnieją określone produkty spożywcze, które mogą sprzyjać powstawaniu nieprzyjemnych dolegliwości u stomika. Jeśli więc zauważa się u siebie nadmierną ilość gazów, nieprzyjemny zapach stolca czy jego odmienny kolor, warto podjąć próbę wyeliminowania niżej podanych.  

Produkty powodujące gazy: alkohol, fasola, soja, kapusta, napoje gazowane, kalafior, ogórek, mleko, orzechy, cebula, rzodkiewki. 

Produkty powodujące nieprzyjemny zapach stolca: szparagi, fasola, kapusta, cebula, czosnek, jaja, ryby, ostre sery. 

Produkty zmieniające kolor stolca: szparagi, buraki, barwniki żywności, lukrecja, truskawki, sos pomidorowy, leki lub suplementy diety zawierające żelazo. 

Produkty blokujące stomię: skórka jabłka, surowa kapusta, seler, chińskie warzywa, kukurydza, kokos, suszone owoce, grzyby, orzechy, białe włókna pomarańczy, ananas, nasiona, popcorn. 

Co może jeść stomik? Zalecenia szczegółowe przy ileo- oraz kolostomii 

W przypadku ileostomii głównym problemem pacjentów jest zwykle nadmierne wydzielanie z niej treści o charakterze płynnym. W takiej sytuacji podejmuje się próbę zmniejszenia częstotliwości wypróżnień poprzez wdrożenie elementów diety o działaniu zapierającym. Rekomendowanym sposobem żywienia będzie tzw. dieta BRAT, w której litery składowe nazwy stanowią pierwsze litery poszczególnych produktów o działaniu zapierającym, tj.: 

B – jak banany, im bardziej zielone, tym lepiej; 

R – jak ryż, rozgotowany, kleik, wafle ryżowe; 

A – jak apple (jabłko), jabłko w postaci musu, przecieru, gotowane, pieczone; 

T – jak tosty, pieczywo suche, odstane, opieczone w tosterze, sucharki bez cukru. 

Ponadto działaniem zapierającym, mogącym sprzyjać zmniejszeniu częstotliwości luźnych wypróżnień, odznaczają się także: 

• gotowane, chude mięso; 
• galaretki mięsne (działanie zapierające ma żelatyna); 
• jajka na twardo; 
• gorzka czekolada; 
• ziemniaki całe i tłuczone; 
• gotowane jagody; 
• gotowana marchewka; 
• dania mączne (kluski, pierogi) bez tłustych dodatków; 
• mocna, czarna herbata. 

Zaleca się unikania surowych warzyw i owoców, kawy, alkoholu, produktów zbożowych z pełnego ziarna i produktów wyjętych wprost z lodówki, jak również nadmiaru cukru (słodycze, desery) i tłuszczów. Bywa, że nasilenie stolców biegunkowych obserwuje się po produktach mlecznych naturalnie zawierających laktozę. Wówczas proponuje się, aby z diety wyłączyć ten cukier i sięgać po produkty oznaczone jako „bez laktozy”. Problemem nasilającym luźne wypróżnienia może być także nieprawidłowe przyjmowanie wysokokalorycznych i wysokobiałkowych preparatów medycznych, szerzej znanych jako „nutridrinki”. Należy zwrócić uwagę na to, aby popijać je powoli, małymi łykami, nawet i przez cały dzień. W przeciwnym razie preparaty mogą nasilić problemy ze strony przewodu pokarmowego.  

W diecie przy ileostomii bardzo ważnym aspektem jest także rodzaj i ilość wypijanych płynów. Celem uzyskania informacji w tym temacie należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Bywa bowiem, że pacjenta obowiązuje tzw. restrykcja płynowa i nie będzie on mógł przekraczać określonej przez specjalistę objętości. Często zaleca się także wprowadzenie doustnych płynów nawadniających (ORS), które zastępują czystą wodę. 

Z kolei u pacjenta z wyłonioną kolostomią zwykle problem związany jest z zaparciami. W takim przypadku zaleca się unikania produktów o działaniu zapierającym, zwłaszcza wymienionych wyżej, wchodzących w skład diety BRAT. Trudnością jest dostosowanie właściwej diety, gdy pacjenta dotyczy także zalecenie żywienia o charakterze łatwostrawnym. Taka dieta sama w sobie ma zwykle działanie zatwardzające. Rozwiązaniem może być wprowadzenie produktów i dań rozluźniających, takich jak: 

• lekkie kompoty z jabłek, gruszek, śliwek posłodzone ksylitolem (cukier brzozowy ma działanie lekko przeczyszczające); 
• fermentowane produkty mleczne (kefiru, maślanki) wypijane każdego dnia; 
• rzadki kisiel z siemienia lnianego; 
• filiżanka kawy z ekspresu (jeśli nie zabroniona); 
• lekka zupa jarzynowa, najlepiej z dodatkiem drobnej kaszy oraz świeżej zieleniny. 

Niezwykle ważne będzie także wypijanie odpowiedniej ilości wody (najlepiej o dużej zawartości magnezu, jeśli nie zakazana – taka będzie mieć działanie lekko przeczyszczające) oraz regularna aktywność fizyczna, która będzie sprzyjać poprawie perystaltyki.

Istotnym elementem zaparć przy kolostomii będzie także trening wypróżnień, czyli m.in. zastosowanie gimnastyki mięśni brzucha (pod opieką fizjoterapeuty) oraz wprowadzenie wymienionych wskazówek dietetycznych. Pomocny może okazać się także rytuał „wizyt” w toalecie – o stałych porach. Kwestia psychologiczna również może mieć tu niebagatelny wpływ. Dzięki wprowadzeniu określonych reguł możliwym jest kontrolowanie wydalania treści jelitowej zgodnie z określonym rytmem dnia. 

Przykładowy jadłospis i przepisy dla osób ze stomią  

W przypadku ileostomii przy nasileniu wydzielania treści jelitowej 

Śniadanie: ryż na mleku, z gotowanym jabłkiem. 

Biały ryż rozgotuj w wodzie z dodatkiem odrobiny soli, do gotowego dodaj ciepłe, chude mleko bez laktozy. Jabłko obierz ze skórki, rozparz w rondelku z odrobiną wody, rozetrzyj na mus, możesz dodać szczyptę cynamonu.  

Przekąska: wafle ryżowe albo chrupki kukurydziane z dodatkiem soli, zielony banan. 

Obiad: kopytka z gotowaną marchewką i mięsem z rosołu. 

1 kg ziemniaków obierz, ugotuj, przepuść przez praskę. Dodaj 200 g pszennej mąki, jajko oraz łyżeczkę soli. Zagnieć zwarte ciasto, ew. podsyp mąką, gdyby za bardzo się kleiło. Uformuj wałeczki, nożem odcinaj kopytka. Gotuj na osolonym wrzątku, ok. 3–4 minut od ich wypłynięcia na wierzch. Podawaj z ugotowaną marchewką oraz chudym mięsem, które wykorzystałeś do przyrządzenia chudego bulionu. Całość skrop jeszcze odrobiną świeżej oliwy albo masła, posyp posiekanym koperkiem. 

Podwieczorek: bulion z makaronem.

Chudy rosół podaj z gotowaną marchewką i drobnym, jasnym makaronem. 

Kolacja: tosty z wędliną i jajkiem. 

Pieczywo jasne opiecz w tosterze. W między czasie ugotuj jajko na twardo, pokrój w plasterki. Tosty obkładaj chudą wędliną oraz jajkiem. 

W przypadku kolostomii przy nasileniu zatwardzenia 

Śniadanie: owsianka z malinami. 

Płatki owsiane zalej wrzącym mlekiem, odstaw aż je wchłoną, posłodź odrobiną ksylitolu. Dodaj świeże maliny oraz łyżeczką zmielonego siemienia lnianego. 

Przekąska: koktajl na kefirze ze szpinakiem. 

Ulubione owoce zmiksuj z naturalnym kefirem oraz świeżym szpinakiem (ew. jarmużem). Dosłodź odrobiną ksylitolu. 

Obiad: kasza bulgur z pieczoną rybą i kiszonym ogórkiem. 

Rybę skrop sokiem z cytryny, oprósz solą, upiecz w zamkniętym naczyniu. W międzyczasie ugotuj na sypko kaszę, dodaj odrobinę oliwy, posiekany koperek. Ogórka zetrzyj na tarce. Podawaj razem. 

Podwieczorek: obrana ze skórki brzoskwinia i filiżanka naturalnej maślanki. 

Kolacja: kanapki z twarożkiem. 

Półtłusty twaróg rozgnieć z jogurtem, dodaj startą rzodkiewkę, dopraw. Pastą obkładaj muśnięte masłem kromki pieczywa graham (jeśli nie masz przeciwwskazań). Dodaj plasterki obranego ze skórki i pozbawionego pestek pomidora.