ONS, czyli doustne suplementy pokarmowe – wsparcie żywieniowe w chorobie

Gdy pacjent przestaje jeść, a masa ciała drastycznie spada, pogarsza się nie tylko jego ogólne samopoczucie, ale i zmniejsza szansa na powrót do zdrowia. Na szczęście współczesna medycyna próbuje sobie radzić z takimi sytuacjami – tzw. leczenie żywieniowe stanowi dziś nieodłączny element nowoczesnej terapii chorych. Jednym z jego filarów do pierwszej „linii obrony” są doustne diety przemysłowe, znane szerzej jako „nutridrinki”. Kiedy po nie sięgnąć, jak wybrać najlepsze i jak je stosować?

Co to są nutridrinki?

Choć termin nutridrinki pada w środowisku medycznym najczęściej, warto wiedzieć, że pochodzi on od nazwy jednego z wiodących producentów tych produktów. Inne preparaty z tej grupy suplementów znajdziemy też pod nazwą resource lub po prostu drinki. Fachowo są to z kolei ONS – z angielskiego oral nutritional supplements, czyli doustne suplementy pokarmowe (DSP). W Polsce są określane jako żywność medyczna specjalnego przeznaczenia (FSMP) i stanowią uzupełnienie diety chorego wtedy, kiedy jego jadłospis nie dostarcza mu wszystkich niezbędnych składników.

Ich spożycie rekomenduje się m.in. u chorych onkologicznych, poddawanych zabiegom chirurgicznym oraz chorym z cechami niedożywienia z innej niż wymienione wyżej przyczyny. W praktyce oznacza to, że jeśli pacjent nie je wystarczająco, bądź (czasowo) też nie je wcale (z powodu utraty apetytu, smaku itp.), lekarz, pielęgniarka albo specjalista dietetyk mogą zarekomendować próbę włączenia ONS – w ilości uzupełniającej bądź w całości pokrywającej pełne zapotrzebowanie chorego na energię i składniki pokarmowe. Należy jednak pamiętać, że o takiej możliwości decyduje lekarz – w pewnych sytuacjach może się bowiem okazać, że pacjent będzie wymagać już wsparcia żywieniowego z wyższego poziomu, czyli leczenia do- lub pozajelitowego.

Kto powinien stosować doustne suplementy pokarmowe?

• Chorzy z rozpoznanym niedożywieniem,
• osoby z niezamierzoną utratą masy ciała,
• pacjenci, u których ryzyko rozwoju niedożywienia jest wysokie,
• pacjenci w okresie okołooperacyjnym – chorzy z nowotworami głowy i szyi oraz chorzy poddawani rozległym zabiegom operacyjnym jamy brzusznej.

Jakie ONS znajdziemy w aptece?

ONS, z racji swojego medycznego przeznaczenia, to odżywki dostępne jedynie w aptekach (lub na stronach internetowych producentów). Najpopularniejsze są nutridrinki wysokoenergetyczne (dostarczające do nawet 400 kcal w jednej porcji) oraz wysokobiałkowe (ok. 18 gramów białka w buteleczce). Znajdziemy również diety specjalistyczne – dedykowane chorym z cukrzycą, z nieprawidłową pracą trzustki, wątroby, wysokobłonnikowe, a także wskazane w trakcie leczenia ran i odleżyn. Rodzaj preparatu powinien zostać dobrany do pacjenta przez lekarza, pielęgniarkę lub specjalistę dietetyka.

Oprócz odżywek płynnych wyróżniamy także odżywki w proszku, odżywki modułowe (czyli np. samo białko, emulsja tłuszczowa albo węglowodany), a ostatnio pojawiły się na rynku polskim również i gotowe desery (w typie serków homogenizowanych). Wszystkie łączy jedno – duża ilość dostarczanej energii oraz składników pokarmowych w małej objętości produktu (buteleczki z płynną odżywką występują w pojemnościach od 125 ml do 200 ml, odżywki w proszku dostępne są w 2,5-gramowych miarkach bądź 36-gramowych saszetkach).

Jak pić nutridrinki?

ONS płynne są słodko-mdłe w smaku, bywa więc, że chorzy nie chcą ich pić. W dodatku, ze względu na tzw. wysoką osmolarność wybranych, szybkie ich wypicie może wywołać nudności, wymioty albo biegunki. Złotą zasadą jest zatem ich długie spożywanie – po łyku – i popijanie czystą wodą; minimalny rekomendowany czas to ok. 45 minut, ale tak naprawdę można je wykorzystać w ciągu doby po otwarciu. Ważną wskazówką jest fakt, że spokojnie można je mieszać z żywnością – np. zastępując jogurt w koktajlu czy śmietanę w zupie kremie.

Jak mieszać nutridrinki oraz pozostałe ONS z posiłkami?

• Wymieszaj dowolny płynny ONS z twarożkiem, który później wykorzystasz do naleśników albo jako słodką pastę do kanapek;
• neutralny w smaku ONS wykorzystaj jako zabielacz do zupy kremu, np. czerwonego barszczu, kremu z marchewki albo z białych warzyw;
• przygotowując owocowy koktajl, zastąp nutridrinkiem jogurt naturalny;
• gotując owsiankę, do przyrządzonych płatków zamiast mleka wlej wybrany ONS;
• sięgnij po ONS w proszku i dodaj go podczas wypieku muffinek lub innych słodkich deserów;
• rozlej nutridrinka do specjalnych pojemniczków na lody i zamroź.

ONS-y (czyli m.in. znane nam nutridrinki) to ważny element wsparcia chorego podczas jego leczenia. Szczególne miejsce zajmują one w onkologii i chirurgii, ale ich włączenie powinno zostać rozważone zawsze wtedy, gdy chory nie jest w stanie pokryć pełnego zapotrzebowania na najważniejsze dla niego składniki, albo sporo traci bądź stracił na masie ciała z różnych przyczyn. Można więc o nich myśleć w przypadku m.in. chorych z nieswoistym zapaleniem jelita, w chorobach neurologicznych przebiegających z dysfagią (czyli problemem z połykaniem, np. po udarze), a nawet u osób, które pomimo dobrego apetytu i wartościowej diety z rozmaitych powodów nie mogą przybrać kilogramów.

Literatura:
Brzegowy M., Maciejewska-Cebulak M., Turek K., 2018, Nie daj się rakowi! Wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej, Wydawnictwo M, Kraków
Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu POLSPEN, 2014, Standardy żywienia dojelitowego i pozajelitowego, Wydawnictwo Scientifica, Kraków