Ortoreksja – na czym polega? Skutki, objawy i leczenie obsesji na punkcie zdrowego żywienia

Bywa, że dbałość o zdrowe odżywianie przeradza się w obsesję prowadzącą do nieustannego kontrolowania tego, co znajdzie się na talerzu. I choć wydaje się to nieprawdopodobne, silna potrzeba perfekcyjnego jedzenia może okazać się elementem choroby, którą należy leczyć. Ortoreksja – co to takiego? Czym różni się od anoreksji? Jakie są skutki ortoreksji i jakie postępowanie zaleca się wprowadzić? 

Ortoreksja – co to takiego? 

Ortoreksja (łac. Orthorexia nervosa, gr. orto – słuszny, prawidłowy; oreksis – apetyt) to inaczej obsesja na punkcie zdrowego żywienia. Stanowi schorzenie o podłożu psychicznym podobnie jak znacznie szerzej znana anoreksja. Bywa, że do jej pojawienia się prowadzi bardzo długa, z pozoru niewinna droga. Osoba chora najpierw stopniowo zmienia nawyki żywieniowe, poprawiając dotychczas popełniane błędy, następnie sukcesywnie zaczyna eliminować poszczególne produkty powszechnie uznane za niezdrowe, takie jak smażone mięso, tłuste sosy, słone przekąski, słodycze. Równolegle zaczyna czytać etykiety, zwracać uwagę na wyższą jakość żywności, kupować w sklepach ekologicznych. Na tym etapie nie rozpoznaje się choroby, a uznaje, że są to zachowania prawidłowe, podyktowane wysoką świadomością konsumencką oraz chęcią dbania o własne zdrowie.

Z czasem jednak pacjent przejawiający skłonności do wystąpienia tej choroby z jadłospisu usuwa całe grupy pokarmów, uzasadniając swoje postępowanie nierzadko niejasnymi i pozbawionymi sensu argumentami. To z kolei prowadzi do jedzenia bardzo niewielkiej ilości produktów, w następstwie ograniczenia dostarczanej energii oraz wystąpienia szeregu niedoborów pokarmowych, będących powodem wystąpienia później wielu dolegliwości oraz schorzeń, nierzadko groźnych dla zdrowia, a nawet życia. 

Ortoreksja a anoreksja – objawy 

Ortoreksja, podobnie jak anoreksja, to schorzenie o podłożu psychicznym. Łączy je silna potrzeba eliminacji wszystkich produktów i potraw niosących za sobą szkodliwe (według chorej osoby) działanie dla organizmu oraz ciała. Różnica polega na tym, że anorektycy stosują określoną dietę celem maksymalnej redukcji masy ciała, natomiast ortorektycy – zwracają głównie uwagę na usunięcie pokarmów wywołujących efekt niekorzystny dla zdrowia (choć motywacją może być także chęć schudnięcia). Jednostki łączy też zaburzony obraz postrzegania rzeczywistości. W anoreksji chora osoba nigdy nie jest wystarczająca szczupła, natomiast w ortoreksji – aktualnie spożywana dieta nigdy nie będzie idealna dla zdrowia, stąd podejmuje się kolejne kroki celem jej maksymalnej (ale w zasadzie nigdy nieosiągalnej) poprawy. Osoby chore często się izolują, gdyż jedzenie staje się dla nich rytuałem, unikają także barów i restauracji, a jeśli już z nich korzystają – zabierają tam swoje własne posiłki. 

Możliwe przyczyny ortoreksji 

Ortoreksję jako zaburzenie po raz pierwszy opisał amerykański lekarz Steven Bratman, który sam na nią zachorował. Od dziecka cierpiał na liczne alergie, stąd rodzice bardzo mocno ograniczali jego dietę. W jego świadomości mocno utrwaliło się przekonanie, że jedzenie może szkodzić. To sprawiło, że odpowiedniemu w jego odczuciu komponowaniu menu oraz posiłków poświęcał ogromną ilość czasu do tego stopnia, że stało się to jego obsesją. Nie mógł skupić się na pracy ani na życiu rodzinnym czy towarzyskim. Gdy z powodu bardzo ograniczonej diety zaczął poważnie chorować, spostrzegł, że nie było to właściwe postępowanie.

Wśród przyczyn ortoreksji, prócz zakorzenionego – podobnie jak w przypadku Bartmana – przeświadczenia, że jedzenie może szkodzić (zwłaszcza, gdy problem dotyczy osoby z wielochorobowością), wymienia się przede wszystkim problemy natury psychicznej, takie jak: 

• perfekcyjne dążenie do stworzenia idealnej w swoim odczuciu diety;
• silną potrzebę kontrolowania siebie i swojego życia;
• dużą chęć osiągnięcia nieskazitelnego wizerunku, szczupłej figury;
• myślenie, że takie zachowanie, prowadzące do uzyskania pięknego wyglądu, pozwoli znaleźć np. idealną pracę, partnera czy przyjaciół;
• duża potrzeba osiągnięcia sukcesu u osób młodych, solidnych, bardzo ambitnych oraz wrażliwych na krytykę. 

Skutki ortoreksji 

Chorzy na ortoreksję zapadają na liczne choroby, których główną przyczyną są następstwa nieprawidłowego odżywiania i występujących przy tym niedoborów pokarmowych. Osoby chore skarżą się na:

• bóle i zawroty głowy;
• nudności;
• przewlekłe zmęczenie
• zaburzenia w obrębie pracy przewodu pokarmowego (m.in. nieprawidłowy rytm wypróżnień);
• wyższą podatność na infekcje;
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet;
• huśtawki nastrojów, zaburzenia osobowości, depresję. 

Leczenie ortoreksji 

Podstawowym zaleceniem rekomendowanym w leczeniu ortoreksji jest wdrożenie racjonalnej diety, najlepiej opracowanej przez doświadczonego specjalistę dietetyka. Ma to na celu wyrównać niedobory pokarmowe oraz zdyscyplinować chorego w kierunku właściwej edukacji żywieniowej. Równolegle niezwykle istotne jest odpowiednie wsparcie psychologa lub psychoterapeuty, a nawet psychiatry. Kluczową rolę odgrywają także bliscy i znajomi, którzy – zdaniem specjalistów – nieodłącznie stanowią o rodzaju zachowań osoby chorej, np. poprzez dostarczanie wiedzy żywieniowej, wskazywanie rozwiązań oraz przede wszystkim wsparcie w chwilach zwątpienia.