Repelenty – rodzaje. Jak stosować środki odstraszające owady?

Ukąszenia owadów często skutkują miejscowym obrzękiem, świądem oraz bólem, które przeważnie – w przypadku braku uczulenia – dość szybko ustępują. Wiele zwierząt przenosi jednak poważne schorzenia, takie jak borelioza, dlatego w celu ochrony ludzkiego zdrowia powinno stosować się środki zapobiegawcze – repelenty. Jakie rodzaje środków na komary i kleszcze są najskuteczniejsze?

1. Czym są repelenty? 
2. Repelenty – rodzaje 
3. Urządzenia ultradźwiękowe przeciwko owadom – czy działają?
4. Czy dzieci i kobiety w ciąży mogą stosować repelenty?

Czym są repelenty? 

Repelenty są to wszelkiego rodzaju środki odstraszające organizmy zwierzęce. Zaliczamy do nich zarówno związki chemiczne, substancje naturalne, jak i urządzenia wydające sygnały świetle lub dźwiękowe. Działanie odstraszające repelentów polega na wpływie na zmysł wzroku, słuchu, smaku, węchu lub dotyku zwierzęcia, czego efektem jest zmiana miejsca jego bytowania. Dzięki stosowaniu repelentów można uniknąć nieprzyjemnych dolegliwości związanych z ukąszeniem, jak świąd czy opuchlizna, a także zminimalizować ryzyko wystąpienia chorób, takich jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu.

Najczęściej stosowane są gotowe preparaty zawierające naturalne lub chemiczne substancje, które po aplikacji tworzą na skórze parującą warstwę ochronną, nieprzyjemną pod względem smaku i zapachu dla owadów. Ochronne działanie repelentów zmniejsza się wraz z poceniem, silnym wiatrem czy wysoką temperaturą.

U dzieci dodatkowo podczas aplikacji repelentu należy omijać dłonie, aby zapobiec przedostaniu się preparatu za ich pośrednictwem do jamy ustnej lub oka.

Repelenty – rodzaje 

Obecnie na rynku dostępnych jest wiele rodzajów repelentów, występują one w postaci aerozoli, kremów, olejków, emulsji, pudrów lub płynów. Wybierając środek odstraszający owady, należy kierować się przede wszystkim jego składem, a także rodzajem aplikatora oraz częstotliwością stosowania. Wszystkie te informacje powinny być umieszczone na opakowaniu wraz z podanym wiekiem, od którego można bezpiecznie stosować repelent. Większości repelentów nie należy stosować w zamkniętych pomieszczeniach. 

Repelenty z DEET

DEET, czyli N,N-dietylo-m-toluamid, jest najpopularniejszą i najskuteczniejszą substancją odstraszającą owady, dzięki czemu jest ona głównym składnikiem większości preparatów dostępnych na rynku. Największą skuteczność osiąga w odstraszaniu kleszczy, komarów i moskitów. Działanie ochronne DEET opiera się na jego intensywnym zapachu, nieprzyjemnym dla owadów. Substancja może działać drażniąco na oczy i skórę oraz może uszkadzać materiały, w tym plastik. Wykazuje też działanie neurotoksyczne poprzez blokowanie enzymu acetylocholinoesterazy. 

Bezpieczeństwo stosowania środków zawierających DEET wiąże się z prawidłową aplikacją repelentu, zgodną z zaleceniami producenta. Najczęściej stosowane stężenia mieszczą się w zakresie od 5 do 30%, w wyjątkowych sytuacjach można stosować bardziej stężone preparaty.

Repelenty z ikarydyną

Ikarydyna, czyli 2-(2-hydroksyetylo)piperydyno-1-karboksylan sec-butylu, nazywana zamiennie pikarydyną, jest mniej toksyczną i bezpieczniejszą alternatywą dla DEET. Stosowana w stężeniu 10-20% zapewnia od 8. do nawet 14. godzin ochrony przed owadami. Repelenty z ikarydyną skutecznie odstraszają muchy, pchły i komary, dzięki wolniejszemu parowaniu ze skóry w porównaniu z DEET. Mogą być stosowane przed dorosłych i dzieci od 2. roku życia. Pikarydyna jest bezzapachowa, delikatna dla skóry i nie powoduje uszkodzenia materiałów. Obecnie rekomendowana jest przez WHO jako najlepsza ochrona przed malarią.

Repelenty z IR3535

IR 3535 (Insect Repellent 3535), czyli ester etylowy N-acetylo-N-butylo-beta-alaniny, jest kolejną substancją efektywnie odstraszającą owady, zwłaszcza komary, mrówki, muchy domowe, kleszcze, meszki, pszczoły, osy, pchły, wszy i karaluchy. Uważany jest za środek o niskiej toksyczności, bezpieczniejszy od DEET, chociaż może wywoływać podrażnienia oczu lub skóry oraz uszkadzać materiały. Repelenty zawierające IR 3535 w stężeniu 10-30% mają długotrwałe działanie, nawet w niekorzystnych warunkach klimatycznych. W mniejszych stężeniach IR 3535 można stosować u dzieci od 1. roku życia. 

Repelenty z naturalnymi olejkami 

Naturalne repelenty stanowią mniej skuteczną i krócej działającą alternatywę dla syntetycznych środków odstraszających owady. W swoim składzie zawierają olejki eteryczne pozyskiwane z całych roślin lub ich poszczególnych części. Bogaty skład chemiczny odpowiada za ich intensywny zapach, co działa odstraszająco na owady.

Do najpopularniejszych repelentów naturalnych zalicza się:

• olejek cytronelowy odstraszający komary,
• olejek lawendowy odstraszający mole i karaluchy,
• olejek z mięty pieprzowej odstraszający muchy, komary i kleszcze,
• olejek eukaliptusowy odstraszający komary,
• olejek bazyliowy odstraszający komary,
• olejek z paczuli odstraszający mole i kleszcze. 

Stosowanie naturalnych repelentów zapewnia krótkotrwałą (około dwugodzinną) ochronę przed owadami. Pomimo naturalnego pochodzenia olejki eteryczne są bardzo silnymi alergenami, dlatego nie zaleca się stosowania ich u kobiet ciężarnych w I trymestrze ciąży oraz u dzieci poniżej 3. roku życia, pomimo iż na rynku spotykane są preparaty dozwolone nawet od 1. miesiąca życia. 

Stężenie olejków w preparatach aplikowanych bezpośrednio na skórę powinno być niewielkie, tak, aby nie wywoływać podrażnień. Każdorazowo przed wyborem repelentów, nawet tych naturalnych, należy zapoznać się z informacjami o stosowaniu, składzie i aplikowaniu produktu, które producent umieścił na opakowaniu.  

Urządzenia ultradźwiękowe przeciwko owadom – czy działają?

Urządzenia ultradźwiękowe, emitując ultradźwięki, miałyby naśladować naturalne odgłosy wydawane przez wrogów niepożądanych owadów, co byłoby odbierane przez insekty jako zagrożenie. Częstotliwość wysyłanych dźwięków jest niesłyszalna dla ludzkiego ucha, zaś uciążliwa dla zwierząt.

W przeprowadzonych badaniach naukowych nie potwierdzono jednak odstraszającego działania urządzeń ultradźwiękowych względem owadów, nie wykazano znaczącej różnicy w wynikach badań w czasie, kiedy urządzenie było włączone oraz kiedy było wyłączone. 

Czy dzieci i kobiety w ciąży mogą stosować repelenty?

Tak, jednak nie wszystkie repelenty są wskazane dla kobiety w ciąży oraz dzieci. Zgodnie z normami Unii Europejskiej środki odstraszające owady zawierające substancję czynną DEET nie mogą być stosowane przez kobiety w ciąży oraz dzieci poniżej 2. roku życia. Ich stosowanie ograniczone jest również u dzieci pomiędzy 2. a 12 rokiem. życia – ich aplikowanie zaleca wyłącznie się w sytuacji zaistnienia zwiększonego ryzyka wystąpienia chorób przenoszonych przez owady (korzyść stosowania przewyższa jego ryzyko).

Dla kobiet w ciąży oraz dzieci rekomendowane są repelenty z naturalnymi składnikami, zawierające w swoim składzie olejki eteryczne użyte w niskich stężeniach, np.: eukaliptusowy, cytrynowy, lawendowy lub miętowy. Ze względu na silne działanie i możliwość wywołania niebezpiecznych skurczów macicy, grożących poronieniem, preparaty z naturalnymi olejkami nie powinny być stosowane w pierwszym trymestrze ciąży.