DEET – co to jest, dlaczego odstrasza komary i kleszcze? Bezpieczeństwo sprayu na owady

Repelenty to środki odstraszające organizmy żywe, wpływające w różny sposób na ich percepcję: węch, wzrok i słuch. DEET (N,N-dietylo-m-toluamid) to syntetyczny repelent, czyli środek odstraszający owady, m.in. komary i kleszcze. Zapobieganie ukąszeniom, ma chronić przed uciążliwymi objawami, takimi jak świąd, pieczenie, obrzęk i ból, ale także chorobami przenoszonymi przez owady, np. boreliozą czy malarią.

Co to jest DEET?

DEET jest repelentem otrzymanym syntetycznie ponad pięćdziesiąt lat temu w dwuetapowym procesie z kwasu m-toluilowego, chlorku tionylu i dietyloaminy. Należy do grupy pestycydów zwanej zoocydami o właściwościach odstraszających. DEET na komary i kleszcze jest najpopularniejszym z repelentów stosowanych na całym świecie ze względu na łatwą dostępność, niezawodność i długi czas działania, który uzależniony jest od stężenia w preparacie. Im wyższe stężenie związku, tym dłużej chroni przed ukąszeniami. Wykazano jednak, że zwiększanie stężenia powyżej 50% nie zwiększa skuteczności.

Jak DEET działa na komary i kleszcze?

Działanie DEET polega na zaburzaniu węchu owadów, które nie są w stanie odebrać i zakodować zapachu kwasu mlekowego, będącego składnikiem potu potencjalnego żywiciela. Nie mogą zatem zlokalizować ofiary. Spray na komary i kleszcze sprawia, że stajemy się dla owadów niewidzialni a właściwie niewyczuwalni.

Ikardyna czy DEET?

Ikarydynę wynaleziono nieco później niż DEET, bo 1980 roku. W przeciwieństwie do DEET jest bezzapachowa. Może być stosowana bezpośrednio na skórę zarówno u dzieci, jak i dorosłych, a także na powierzchnie wewnątrz domów (co odstrasza np. muchy). Jest bezpieczna w kontakcie z tworzywami sztucznymi – nie uszkadza ich. DEET może uszkadzać spandex, wiskozę i wyroby z barwionej skóry oraz rozpuszczać tworzywa sztuczne. Tkaniny spryskane sprayem z DEET stają się łatwopalne. Ikarydyna nie powoduje podrażnień skóry oraz reakcji alergicznych, w przypadku stosowania środków na komary z DEET obserwowano takie reakcje – szczególnie u osób wrażliwych, mających uczulenie. Ikarydyna pomoże odstraszyć komary, muchy i pchły. Nie należy stosować jednocześnie środków na komary i kleszcze, które zawierają ikarydynę i DEET.

Czy DEET jest szkodliwy dla ludzi? Czy DEET można stosować w przypadku dzieci?

Preparaty zawierające DEET mogą podrażniać skórę, a niewłaściwie stosowane wywierać nawet działania toksyczne. Przekraczanie zalecanych dawek może powodować objawy neurologiczne, choć większość takich przypadków wystąpiła po przypadkowym spożyciu związku. Należy zatem przestrzegać zaleceń producentów dotyczących ograniczeń wiekowych, częstotliwości i rodzaju  aplikacji. W przypadku dzieci pomiędzy 2. a 12. rokiem życia środek na komary z DEET nie powinien zawierać więcej niż 10% związku. Tak niskie stężenie zapewnia ochronę na 2–3 godziny i nie zaleca się przekraczania trzech podań na skórę lub odzież w ciągu doby. Zastrzega się również użycie tylko w sytuacjach zwiększonego ryzyka chorób przenoszonych przez owady.

Stosowanie DEET u kobiet w ciąży i niemowląt nie jest zalecane. Co zatem stosować na komary dla dzieci? Lepszą, bardziej bezpieczną opcją dla dzieci wydaje się być ikarydyna lub IR3535. Olejek eteryczny na komary, choć naturalny może być silnym alergenem. Jest również nietrwały, szczególnie podczas upałów. Na komary dla niemowląt i małych dzieci stosuje się produkty na bazie olejków zawierających geraniol oraz citriodiol. Są to olejek cytronellowy, eukaliptusowy, miętowy, lawendowy, paczuli i bazyliowy. Część z nich jest przeznaczona do podania na skórę, inne w okolicach łóżeczka czy wózka malucha. Nie należy stosować olejków stężonych. U niemowląt najbezpieczniejszą opcją jest moskitiera. Olejków nie powinny stosować kobiety w pierwszym trymestrze ciąży, a w kolejnych zaleca się zachowanie ostrożności.
W związku z dbałością o środowisko naturalne badano również szkodliwość DEET na wodne organizmy żywe i wykazano, że zagrożenie ekologiczne jest minimalne.

Jak poprawnie używać preparatów na komary i kleszcze, które zawierają DEET?

Poprawne użytkowanie wszystkich środków na komary zawierających DEET to minimalizowanie ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Zawsze należy przestrzegać zaleceń producentów. Aerozole na komary i kleszcze z DEET należy nanosić na skórę lub odzież z odległości 15–20 cm, chroniąc oczy, usta i nos. Oparów nie należy wdychać. Po zastosowaniu repelentu zawsze należy dokładnie umyć dłonie.

Środki na komary i kleszcze z DEET można stosować z produktami zawierającym filtry UV, najpierw nakładając produkt z filtrem, a następnie repelent. Nie wpływa to na obniżenie ich skuteczności.

Przeciwwskazania do stosowania DEET

Celem zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa nie należy stosować produktów z DEET u niemowląt i dzieci poniżej 2. roku życia oraz kobiet w ciąży (chyba że w opinii lekarza korzyści z zastosowania będą większe niż ryzyko) i osób ze stwierdzoną nadwrażliwością. Stosowanie na uszkodzoną, podrażnioną lub zranioną skórę oraz w okolice nosa, oczu i ust jest przeciwwskazane. Nie należy go rozpylać w zamkniętych pomieszczeniach i na przedmioty oraz odzież z tworzyw sztucznych. DEET w stężeniu powyżej 20% nie należy nakładać na twarz. Po okresie narażenia na ukąszenia należy skórę dokładnie umyć a odzież uprać.