Malaria – gdzie występuje? Objawy, profilaktyka, leczenie

Malaria jest groźną chorobą zakaźna, na którą narażone są przede wszystkim osoby podróżujące do krajów tropikalnych – w tym zwłaszcza do Afryki. Warto zatem wiedzieć, jak uchronić się przed malarią, jakie środki zapobiegawcze wdrożyć, oraz jakie są możliwości leczenia i rokowania, w przypadku zapadnięcia na tę niebezpieczną chorobę.

1. Czym jest malaria?
2. Zarodziec malarii – jak wygląda zarażenie?
3. Malaria – objawy i przebieg choroby
4. Czy malaria jest śmiertelna? Rokowania w przypadku malarii
5. Gdzie występuje malaria?
6. Jak zapobiegać zachorowaniu? Profilaktyka i szczepienia na malarię
7. Malaria – leczenie, powikłania

Czym jest malaria?

Malaria, nazywana inaczej zimnicą, jest chorobą zakaźną. Wywołują ją pierwotniaki z rodzaju zarodźców (Plasmodium), choć objawy choroby mogą być mylone z innymi chorobami powodowanymi przez bakterie czy wirusy.

Zarodziec malarii – jak wygląda zarażenie?

Zarazić się malarią można w wyniku ukłucia przez samicę komara z rodzaju widliszków (Anopheles), które przenoszą malarię. Wraz ze śliną owada do krwiobiegu człowieka przedostają się zarodźce malarii w stadium sporozoitów i w ten sposób rozpoczyna się bezpłciowa faza cyklu rozwojowego Plasmodium – schizogonia. Część sporozoitów zostaje zniszczona przez układ odpornościowy gospodarza, pozostałe trafiają do wątroby. Tam dojrzewają i po 1–2 tygodniach przechodzą w stadium schizonta. Schizonty po wielokrotnych podziałach pękają, uwalniając merozoity, które atakują czerwone krwinki i przechodzą w kolejny etap cyklu rozwojowego – schizogonię krwinkową.

Dojrzałe schizonty ulegają zniszczeniu i uwalniają kolejne merozoity, które ponownie atakują erytrocyty – cykl schizogonii krwinkowej powtarza się. Po kilkunastu cyklach krwinkowych z części merozoitów powstają gametocyty męskie i żeńskie (postacie płciowe). Po ukłuciu i wessaniu z krwią przez komara Anopheles rozpoczyna się część płciowa (sporogonia) cyklu rozwojowego zarodźca malarii, w wyniku której powstają sporozoity.

Malaria – objawy i przebieg choroby

Objawy malarii występują po okresie wylęgania choroby, na który składa się schizogonia wątrobowa i jeden cykl schizogonii krwinkowej. W zależności od gatunku Plasmodium wywołującego malarię, trwa on od 7 do 50 dni. Objawy pojawiają się w trzech charakterystycznych fazach:

• faza zimna, której towarzyszą uczucie zimna i dreszcze;
• faza gorąca, dla której charakterystyczne są napady gorączki powyżej 40ºC, suchość skóry i błon śluzowych, zaburzenia neurologiczne i bóle brzucha;
• faza ustępowania objawów, dla której typowe są gwałtowny spadek temperatury i zimne poty.

Napady gorączki występują w stałych odstępach czasowych: co 48 godzin w przypadku malarii wywoływanej przez zarodźca ruchliwego lub owalnego (nazywanej łagodną trzeciaczką) oraz co 72 godziny w przypadku malarii wywołanej przez zarodźca pasmowego (zwanej czwartaczką).

Do zarażenia się chorobą dochodzi w wyniku kontaktu z pasożytem – najczęściej na skutek ukąszenia komara przenoszącego malarię, jednak należy pamiętać, że zaraźliwy może być też kontakt uszkodzonej skóry z krwią osoby chorej na malarię.

Czy malaria jest śmiertelna? Rokowania w przypadku malarii

Dzięki szybkiemu włączeniu odpowiedniego leczenia w większości przypadków malaria jest uleczalna. Niestety, u chorych z ciężką postacią malarii tropikalnej śmiertelność jest na poziomie nawet 20% – i to mimo wdrożenia intensywnej terapii.

Objawami stanowiącymi bezpośrednie zagrożenie życia w przypadku malarii są:

• śpiączka,
• ogniskowe uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (malaria mózgowa),
• ciężka niedokrwistość,
• niewydolność wielonarządowa,
• wstrząs i kwasica.

Gdzie występuje malaria?

Malaria obecnie jest chorobą powszechnie występującą w wielu krajach tropikalnych i subtropikalnych. Szczególnie często malaria występuje w krajach afrykańskich położonych na południe od Sahary (m.in. Tanzania i Zanzibar, Rwanda czy Czad). Szacuje się, że narażonych na zachorowanie jest około miliarda ludzi. W większości obszarów malaria stanowi zagrożenie przez cały rok.

Rejonami wolnymi od zimnicy są tereny położone powyżej 3000 m n.p.m., gdzie panują warunki uniemożliwiające przeżycie komarom roznoszącym chorobę.

Liczba zachorowań na malarię w Polsce nie przekracza 50 przypadków rocznie. Od 50 lat są to przypadki przywlekane przez osoby powracające z podróży w rejony endemicznego występowania malarii.

Jak zapobiegać zachorowaniu? Profilaktyka i szczepienia na malarię

Badania nad szczepionką na malarię trwają od kilku dziesięcioleci. W 2018 r. preparat o nazwie RTS,S został poddany masowym badaniom w populacji dzieci poniżej 2. roku życia z krajów Afryki Środkowej. Działanie to miało charakter pilotażowy – mimo obiecujących danych brak informacji na temat wprowadzenia masowych szczepień.

Szczepienia były badane w grupie dzieci, gdyż to one stanowią 80% ofiar śmiertelnych malarii. Docelowo szczepienie ma chronić miejscową ludność krajów tropikalnych; szczepienia dla turystów są perspektywą odleglejszą.

Co zamiast szczepionki? Chemioprofilaktyka i inne środki ochrony

Należy pamiętać, że szczepienia to nie jedyna możliwość profilaktyki malarii. Zalecanymi działaniami ochronnymi są także:

• chemioprofilaktyka (regularne przyjmowanie leków przeciwmalarycznych: atowakwon lub prokwanil, doksycyklina, meflochina lub chlorochina);
• środki ochrony osobistej (moskitiery, repelenty, odzież chroniąca przed ukąszeniami komarów);
• zakładanie siatek ochronnych w oknach i otworach wentylacyjnych;
• unikanie przebywania na zewnątrz w godzinach największej aktywności komarów (od zmierzchu do świtu).

Malaria – leczenie, powikłania

Leczenie malarii polega na podawaniu preparatów działających przeciwko zarodźcom malarii. Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje leczenie skojarzone oparte na kilku lekach o różnych mechanizmach działania. Jest to tzw. postępowanie ACT (z ang. artemisinin-based combination therapies) i ma na celu minimalizowanie ryzyka rozwoju lekooporności zarodźców malarii na pochodne artemizyny.

Jeśli chory przyjmował chemioprofilaktykę, a mimo to doszło do zarażenia, w schemacie leczniczym należy zastosować inne leki. Oprócz leków przeciwmalarycznych ważne jest również leczenie wspomagające: leki przeciwgorączkowe i przeciwdrgawkowe, a także kroplówki nawadniające.

Protokół ACT stosowany jest w lżejszych postaciach choroby.

Jak długo trwa leczenie malarii?

Leczenie łagodniejszych postaci malarii trwa około jednego tygodnia, jednak czas ulega znaczącemu wydłużeniu w przypadku wystąpienia powikłań.